ڕەجا حەمید

 

عێراق- بەشداربووانی کۆڕبەندی ژنان و کۆمەڵگەی مەدەنی عێراق جەختیان کردەوە، کە بەهێزکردنی ژنان پێویستییەکی گەشەپێدانی پێویستە بۆ گەیشتن بە سەقامگیری و پێشکەوتن. "رێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی دەبێت کاربکەن بۆ بەرزکردنەوەی بەشداری ژنان لە بڕیاردان و بونیادنانی ئاشتیدا".

 

لە ژێر تەوەری "ژنان: هاوبەشی بنچینەین لە گەشەپێدان"، ڕۆژی ٢٤ی ئەیلوول، دووەمین خولی کۆڕبەندی ژنان و کۆمەڵگەی مەدەنی عێراق کۆنگرەی خۆی لە بەغدا ئەنجامدا، ئەم کۆنگرەیە ئامانجی هەنگاونانە بەرەو داهاتوویەکی بەردەوامە.

 

سارا ئەیاد عەللاوی، ڕاوێژکاری سەرۆکی حکومەت بۆ ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی و بەڕێوەبەری جێبەجێکاری کۆڕبەندی ژنان و کۆمەڵگەی مەدەنی عێراق، وتارێکی پێشکەش کرد کە تیایدا جەختی لەوە کردەوە، هەروەها ژنانی عێراق بە درێژای قۆناغە جیاجیاکان سەلماندوویانە کە توخمێکی کاریگەرن لە بونیادنانی کۆمەڵگە و پرۆسەی پێشکەوتنی نیشتمانیدا، ئەم پرۆسەیە پێویستی بە زیادبوونی بەشداری هەیە لە هەموو بوارەکاندا، لە بڕیاردانەوە تا گەشەپێدان، لە کاری کۆمەڵایەتییەوە تا سەرکردایەتی سیاسی.

 

ئاماژەی بەوەشکرد، کە ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی ڕۆڵێکی سەرەکییان لە پاراستنی مافەکانی ژنان و بەرزکردنەوەی ئامادەبوونیان گێڕاوە، ئەوان لە ڕێگەی ئەرکە هەمەچەشنەکانیانەوە نمونەیەکی دیموکراتی پێشەنگیان داناوە، بەتایبەتی ئەو ڕێکخراوانەی کە پەیوەندییان بە کاروباری ژنانەوە هەیە، لەگەڵیشیدا، ڕۆڵێکی بەرچاویان هەبووە لە بەرگریکردن لە مافەکانی ژنان و ڕێنماییکردنی بۆچوونی گشتی سەبارەت بە یاسادانان و بڕیارەکان کە پشتگیری لە پێگەی ژنان دەکەن، هەروەها بەرنامەکانی خولی پەروەردەی و پەرەپێدان کە لەلایەن ئەم ڕێکخراوانەوە جێبەجێ دەکرێن، بەشدارییان لە بەهێزکردنی ژنان و بەهێزکردنی تواناکانیان کردووە.

 

جەختیشی کردەوە، کە ڕۆڵی ژنان پرسێکی پەراوێز نییە، بەڵکو پرسێکی مرۆییە و پێدانی دەرفەت بەوان پێویستییەکی گەشەپێدانە کە خۆشگوزەرانی و سەقامگیری عێراق مسۆگەر دەکات، تا ڕۆڵ و پێگەی ژنان زیاتر لە کۆمەڵگەدا چەسپێنرێت، بەهاکانی ئاشتی زیاتر ڕەگیان دادەکوتێت و داهێنان ئازاد دەبێت و ئاسۆی گەشەپێدان فراوانتر دەبێت،هەروەها ئەم کۆڕبەندە نوێنەرایەتی سەکۆیەکی نیشتمانی کاریگەرە بۆ گفتوگۆ و هاوکاری و ئاڵوگۆڕی بیرۆکە، لەگەڵیشیدا، دەرفەتێکی گرنگە بۆ گەڕان بەدوای ڕێگاکانی زاڵبوون بەسەر ئەو ئاڵەنگاری و سنووردارکردنانەی کە ڕووبەڕووی ژنان دەبنەوە، وەک هێرش، پەراوێزخستن، وەدەرنانی و توندوتیژی.

 

دووپاتی کردەوە، کە بوونی ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی و ڕێکخراوەکانی ژنان و نوێنەری وڵاتان ڕەنگدانەوەی ئیرادەیەکی بەهێز و ڕاستەقینەیە بۆ کارکردن و بەرەوپێشبردنی مافەکانی ژنان، کە بەرپرسیارێتی ئەمڕۆمان لە دابینکردنی کەشێکی سەلامەتدایە بۆ ژنان و پاڵپشتیکردنی دەستپێشخەری و یاسادانان بە دەستەبەرکردنی بەشداری کارایان لە داڕشتنی ئایندەدا، هاوکات ئەرکی ئێمەیە کە پشتیوانی لە ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی بکەین، بەو پێیەی کە پەیوەندی ڕاستەوخۆیان لەگەڵ هاوڵاتیان هەیە و پەیوەندی نێوان دامەزراوەکانی دەوڵەت و کۆمەڵگە پێکدەهێنن، هەروەها پەیامێکی ئاشتین کە گوزارشت لە یەکگرتووی وڵاتەکەمان دەکات.

 

"بەهێزکردنی ژنان بەهێزکردنی کۆمەڵگە و گەلە"

دواتر وتارێکی ئۆنلاین لەلایەن شەهبا عەزاوی، ڕاوێژکاری سەرۆک وەزیران بۆ کاروباری ژنان و ئەندامی ئەنجومەنی باڵای کاروباری ژنان لە ڕێگەی ڤیدیۆوە پێشکەشکرا،ئاماژەی بەوەشکرد، کە هاوکاری نێوان ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی و حکومەت بەردی بناغەی بونیادنانی کۆمەڵگەیەکی هاوسەنگە کە توانای ڕووبەڕووبوونەوەی ئاڵنگاریەکانی داهاتووی هەبێت، جەختی لە پێویستی گۆڕینی ئەم هاوکارییە بۆ ڕێبازێکی دامەزراوەیی کردەوە، کە وەرگێڕانی بۆ بەرنامەی زانستی و سیاسەتی ڕوون و بڕیاری بوێرانە لەسەر بنەمای قەناعەتێکی پتەو، کە بەهێزکردنی ژنان شتێکی خۆشگوزەرانی نییە، بەڵکو توخمێکی بنچینەییە و پێشمەرجێکە بۆ گەیشتن بە گەشەپێدانی بەردەوام.

 

ڕوونیکردەوە، کە بەهێزکردنی ژنان تەنها بە واتای پێدانی دەرفەتی تاکەکەسی نییە؛ هەروەها بە واتای بەهێزکردنی تەواوی خێزانێک و بەهێزکردنی تەواوی کۆمەڵگەیەک و بونیادنانی نەتەوەیەکی سەقامگیرترە، وتی: لە هەڵوێستی خۆمانەوە لە ئەنجومەنی باڵای کاروباری ژنان، پابەندبوونی تەواومان دووپات دەکەینەوە بۆ پشتگیریکردنی ئەم ئاواتانە و هەموو ئەو دەستپێشخەریانەی کە بەشدارن لە بەهێزکردنی ژنان و بەرزکردنەوەی بەشداری سیاسی و کۆمەڵایەتی و ئابوورییان، هەوەها ئەوان پێکەوە وەک هاوبەش بەردەوام دەبن لە داڕشتنی داهاتوویەک کە دەرفەتەکان یەکسان بن و وزەکان گەشە بکەن و دەنگی ژنان بۆ کەرامەت و بەخشین بەرز بکرێتەوە.

 

ژنان گۆڕانکاری دروست دەکەن

ڕەشا جەبوری، چالاکوانی مافەکانی ژنان و کۆمەڵگەی مەدەنی لە وتارەکەیدا، جەختی لەوە کردەوە: کە ژنان بە بێدەنگی کاردەکەن و کاریگەرییەکی بەهێز لەو کۆمەڵگەنەدا دروستدەکەن کە ڕەنگە دەرگایان بۆ نەکردبێتەوە، بەڵام ئەوان هەڵیانبژاردووە کلیلی گۆڕینی خۆیان دروست بکەن،وتی: ئەمڕۆ ئێمە تەنها باسی بوونی ژنان لە ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنیدا ناکەین، بەڵکو باس لە کاریگەرییان لەسەر ئەو ژنانە دەکەین کە چیتر تەنها ئامرازی جێبەجێکردن نین، بەڵکو بوونەتە بڕیاردەر و دیدگا.

 

جەختیشی لەوە کردەوە، کە بڕیاردان بەرپرسیارێتییەکە کە لەناو خۆماندا دەست پێدەکات کاتێک باوەڕمان بەخۆمان هەیە، کاتێک لە برینەکانی ڕابردوو چاک دەبینەوە، کاتێک نەوەیەکی هۆشیار پەروەردە دەکەین، و بێدەنگی دەشکێنین سەبارەت بە هەموو ئەو شتانەی کە ژنان سنووردار دەکەن و ڕێگری لە تواناکانیان دەکەن، ژنانی ئەمڕۆ چیتر چاوەڕێی کەسێک ناکەن دەرفەتیان پێبدات، بەڵکو زیاتر خۆیان دروستی دەکەن، ژنان هۆشیارن و خوێندەوارن، توانای ئەوەیان هەیە، تێدەگەن لە پێداویستییەکانی کۆمەڵگاکەیان، باشترین توانای داڕشتنی چارەسەری ڕاستەقینە و کاریگەریان لەسەر سیاسەتە گشتیەکان،لەگەڵ ڕێگاکانی گەشەپێدان و بازنەکانی گۆڕانکاری هەیە.

 

سەبارەت بە ڕۆڵی گرنگی ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی، جەختی لەوە کردەوە، کە ئەوان تەنها پێکهاتەی برڕێوبەری نین، بەڵکو پلاتفۆرمی دەنگ و هۆشیارکردنەوەن، کاتێک ژنانی ناو ئەم ڕێکخراوانە بڕیاردەر بن، بەشداری دەکەن لە بونیادنانی کۆمەڵگەیەکی هاوسەنگ و پاراستنی گروپەکان و بڵاوکردنەوەی کولتووری ماف و ئەرک و بەهێزکردنی ژنان لە ڕووی دەروونی و ئابووری و کۆمەڵایەتییەوە.

 

ژنان هاوبەشی سەرەکین لە گەشەکردندا

یەکەم دانیشتنی کۆنگرەکە باس لە تەوەری "ڕۆڵی حکومەت لە پشتیوانیکردنی ژنان و ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی" کرا، وەک هاوبەشی سەرەکی لە گەشەپێدان و پێشکەوتن، دانیشتنەکە بە ناونیشانی "ژن: هاوبەشی بنچینەین لە گەشەپێدان"، تیشکی خستە سەر گرنگی ڕۆڵی حکومەت لە پاڵپشتیکردنی ژنان و بەرپەرچدانەوەی هەوڵەکان بۆ شێواندنی وێنەکەیان، هەروەها باس لە یاساکانی ئەم دواییەی پەرلەمان و سیاسەت و ڕێنماییەکانی حکومەت کرا کە ئامانجیان بەرزکردنەوەی بەشداری ژنانە لە گەشەپێدان و بڕیاردان.

 

سارا ئەیاد عەلاوی لە وتاکانیدا، جەختی لەوە کردەوەم کە ژنان لە پۆستی بڕیاردانی سیاسیدا بە پەراوێزی دەمێننەوە،هەروەها مەرج نییە بوونی نوێنەری ژن لە ئەنجومەنی نوێنەران ڕەنگدانەوەی نوێنەرایەتی ڕاستەقینە بێت، بەڵکو زۆرجار تەنها فۆرماڵییە، لەگەڵ زۆرکردنی ئەو ئاڵەنگاریانە پێویستی بە هۆشیارکردنەوەی دەنگدەران و کۆمەڵگە بەگشتی هەیە سەبارەت بە گرنگی بەشداریکردن لە پرۆسەی هەڵبژاردنەکاندا، هەروەها ژنان دەبێت بڕیاردەر بن لە هەڵبژاردنی ئەوەی کێ نوێنەرایەتی پرسەکانیان دەکات، چونکە گەشەپێدانی ڕاستەقینە بەبێ بەشداری چالاکانەی ژنان ناتوانرێت بەدەست بهێنرێت.

 

ژن و بڕیاردان

لە دانیشتنی دووەمی کۆنگرەکەدا باس لە گرنگی بەشداری سیاسی ژنان و کاریگەرییەکانی لەسەر داڕشتنی سیاسەتی نیشتمانی، جگە لە ڕۆڵی ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی لە پاڵپشتیکردنی ژنان و بەرگریکردن لە مافەکانیان، بە ناونیشانی “ژن و بڕیاردان”.

 

لەیلا خەفاجی، ئەندامی پێشووی پەرلەمان بۆ ماوەی دوو خول و سکرتێری ئۆفیسی سیاسی ڕەوتی حیکمەتی نیشتمانی، ڕایگەیاند، ک ژنانی عێراقی لە زۆرێک لە وڵاتانی عەرەبی بەسەر هاوتاکانیاندا سەرکەوتوون، هەمیشە ژنانی بەهێز و سەبر و خۆڕاگر و خەباتکار بوون و بەردەوامن، ژنانی عێراق سێ دەیە بەدەست پەراوێزخستن و دوورخستنەوە و ئەشکەنجەدان و دەربەدەری و زیندانیکردن دەناڵێنن، هەروەها هاوبەشی پیاوان بووە لە هەموو تاقیکردنەوەیەکدا، تەنانەت لە شەڕە بێواتاکانیشدا.

 

جەختیشی لەوە کردەوە، کە سەرەڕای هەموو ئەمانە، ژنان یەکگرتووی بنەماڵەی عێراقیان پاراستووە، سەرەڕای بارودۆخی شەڕ و ئاڵەنگاری بەشدارییان لە خۆڕاگری بنەماڵەی عێراقیدا کردووە، هەروەها ژنانی عێراق لێهاتووی خۆیان سەلماندووە، بەو پێیەی پۆستی گرنگیان هەبووە وەک پۆستی وەزاری و دادوەری، پێویستە ژنان لە ناو پارت و دامەزراوەکانەوە چالاک بن لە بڕیاردانی سیاسیدا، پێش ئەوەی بگەنە پەرلەمان، ژنان پێگەی خۆیان دروست دەکەن و دەبێت پێشەنگایەتی لە پارتەکان و پرۆسەی سیاسیدا بکەن، نەک چاوەڕێی کەسێک بکەن پۆستێکیان پێبدات.

 

سارە سەڵاحەدین، سەرۆکی ڕێکخراوی قەهرەمان بۆ کارەباری ژنان، پێداچوونەوەی بە ڕۆڵی ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی کرد لە پاڵپشتیکردنی ژنان و داکۆکی لە مافەکانیان، جەختی لەوە کردەوە، کە ئەو ڕێکخراوانە بە شێوەیەکی کاریگەر و بە پەرۆشەوە کاریان کردووە و بەردەوامن بۆ بەهێزکردنی ژنان و پێشخستنیان بۆ پۆستی سەرکردایەتی، لەگەڵ ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی، لەوانەش ڕێکخراوی قەهرەمان، چەندین پڕۆژەیان گرتۆتەبەر کە ئامانجیان پشتگیریکردنی ژنانە لە لایەنە جیاوازەکانەوە، بەتایبەتی بەشداری سیاسییان.

 

ئاماژەی بەوەشکرد، کە ڕێکخراوەکە بەرنامەی تایبەتی بۆ بەهێزکردنی ژنان جێبەجێکردووە بە دابینکردنی کارامەیی پێویست بۆ بەشداریکردنی کاریگەرانەی سیاسی، جگە لە ڕێکخستنی خولی پەروەردەی لەسەر چۆنیەتی بەڕێوەبردنی بانگەشەی هەڵبژاردن، بە ئامانجی شایستەکردنی ژنان بۆ چوونە ناو گۆڕەپانی سیاسی و گەیشتن بە قوبەی پەرلەمان، هەروەها کارەکانی ڕێکخراوەکان تەنها لە لایەنێکدا سنووردار نەبووە، بەڵکو لایەنی جۆراوجۆری لەخۆگرتبوو کە بەشدارن لە پاڵپشتیکردن و هاوکاریکردنی ژنان بە پێشنیارکردنی چارەسەری کردەیی لەسەر بنەمای ڕاستی کۆمەڵگە، بە کارکردنی ڕاستەوخۆ لەگەڵ بڕیاردەرەکان بۆ پێشخستنی پێگەی ژنان لە هەموو بوارەکاندا.

 

ژن و بونیادنانی ئاشتی

لە دانیشتنی سێیەمی کۆنگرەکەدا، کە باس لە "بەشداری ژنانی عێراق لە هەوڵەکانی بونیادنانی ئاشتی و ئاسایش" و ڕۆڵی ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی لە خزمەتکردنی ئەو کۆمەڵگەیانەی کە بەهۆی ململانێکانەوە زیانیان بەرکەوتووە، گرنگی ڕۆڵی ژنان لە ئاشتیسازی دوای ململانێکان بە ناونیشانی "ژن و بونیادنانی ئاشتی" جەختی لەسەر کرایەوە.

 

لە میانی دانیشتنەکەدا، سۆزان عارف، سەرۆکی ڕێکخراوی بەهێزکردنی ژنان و سەرۆکی تۆڕی ژنان و ئاشتی، باسی لە ڕاستی ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی و ڕۆڵی ئەوان لە پشتیوانیکردنی ژنانی سەرکردە و هاوکاریکردنیان لە تێپەڕاندنی ئاڵەنگاریەکاندا کرد، ئاماژەی بەوەشکرد، کە کاری هاوبەش و هاوکاری نێوان ڕێکخراوەکان بنچینەی کاری کۆمەڵگەی مەدەنییە و بناغەی سەرکەوتنیەتی، ژنانی عێراق هێز و لێهاتوویی خۆیان سەلماندووە، سەرەڕای ئەوەی ئەزمونی سەخت و قەیرانی یەک لە دوای یەکیان بەسەر بردووە، بەڵام خۆڕاگر بوون و بە بوێریەوە ڕووبەڕووی ئاڵەنگاری بوونەتەوە و خێزان و کۆمەڵگەکانیان پاراستووە.

 

جەختی لە پێویستی بەهێزکردنی ڕۆڵی ژنان لە ڕێگەی بەشداریکردنی ڕاستەقینە و کاریگەرەوە کردەوە، نەک تەنها بە فەرمی یان هێمای، هەروەها جەختی لە گرنگی بڕیارنامە پەیوەندیدارەکانی ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەکگرتووەکان کردەوە، لەوانە بڕیارنامەی ١٣٢٥ سەبارەت بە ژنان، ئاشتی و ئاسایش و بڕیارنامەی ٢٢٥٠ سەبارەت بە گەنجان، ئاشتی و ئاسایش، کە ئەم بڕیارنامانەی نەتەوە یەکگرتووەکان چوارچێوەیەکی نێودەوڵەتییان دامەزراندووە کە دان بەوەدا دەنێت کە ژنان و گەنجان نەک تەنها قوربانی ململانێکانن، بەڵکو بریکارە چالاکەکانن لە پرۆسەکانی ئاشتی و ئاوەدانکردنەوە و سەقامگیریدا.

 

لە کۆتایی قسەکانیدا، وتی: ئاشتی و سەقامگیری لە عێراقدا، بە بێ بەشداریی ڕاستەقینەی ژنان و گەنجان لە هەموو لایەنەکانی پرۆسەی سیاسی و کۆمەڵایەتی و گەشەپێدان بەدی نایەت.