ناوەندی هەواڵ

 

ساڵانە لە ماوەی دەیەی ڕابردوودا زۆربەی ئاوارەبوونی کارەساتی نوێی جیهان لە ڕۆژهەڵات و باشووری ئاسیا و زەریای هێمن تۆمار دەکرێن، لە ساڵی ٢٠٢١دا، ئاسیا و زەریای هێمن ٪ ٨٠ی ئاوارە نوێیەکانی جیهانیان بەهۆی کارەساتە سرووشتییەکانەوە پێکهێناوە.

 

هەر بۆیە یونسکۆ ڕاپۆرتێکی ناوچەیی نوێ و لە کاتی خۆیدا بڵاوکردەوە کە کاریگەرییەکانی گۆڕانی کەشوهەوا و ئاوارەبوون لەسەر مافی خوێندن لە ناوچەی ئاسیا و زەریای هێمن شی دەکاتەوە وەک بەشێک لە دەستپێشخەرییەکەی لەبارەی کاریگەرییەکانی گۆڕانی کەشوهەوا و ئاوارەبوون لەسەر مافی خوێندن.

 

توێژینەوەکە لەنێو چەندین ڕاپۆرتی ناوچەییدایە کە ئەمساڵ بڵاوکراونەتەوە و ڕێنمایی بۆ داڕێژەرانی سیاسەت پێشکەش دەکەن و بەشداری دەکات لە ڕاپۆرتێکی جیهانیدا کە تا کۆتایی ساڵی ٢٠٢٣ بڵاودەکرێتەوە.

 

بەپێی ئامارەکانی ناوەندی نێودەوڵەتی چاودێری ئاوارەبوون، ژمارەی ئاوارەکانی ناوخۆ بەهۆی کارەساتەکانەوە لەسەر ئاستی جیهان لە ٢٣.٧ ملیۆن کەس لە ساڵی ٢٠٢١ بۆ ٣٢،٦ ملیۆن کەس لە ساڵی ٢٠٢٢دا ئاوساوە.

 

ئاوارەکانی کەشوهەوا، بە تایبەت گروپە لاوازەکان و پەراوێزخراوەکان، مافی خوێندنیان لە ژێر مەترسیدا دەبینن بەهۆی بەربەستی ڕاستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ لەبەردەم پەروەردەدا، پاراستنی مافی خوێندن بۆ گروپێکی دیاریکراوی کەسانی کاریگەری گۆڕانی کەشوهەوا، هەروەها لاوازییە پەروەردەییە تایبەتەکانیان، بە شێوەیەکی گونجاو چارەسەر نەکراوە.

 

یونسکۆ توێژینەوەی کەیسی بەراوردکاری لە بەنگلادیش، هیندستان، ئەندەنوسیا، توڤالو و ڤێتنام ئەنجامدا، بە پشتبەستن بەم توێژینەوەیانە، ڕاپۆرتەکە نەک تەنها لاوازییە تایبەتەکان بەرامبەر گۆڕانی کەشوهەوا و جووڵەی پەیوەندیدار، بەڵکو کاریگەرییەکانی گۆڕانی کەشوهەوا لەسەر مافی خوێندن لە ناوچەکەدا دەکۆڵێتەوە.

 

گەشەی دانیشتووان و شارنشینی خێرا، لەوانەش لە ناوچە شارییەکان کە زۆر مەترسییان لەسەرە، خەریکە لاوازی خەڵکی ناوچەکە بەرزتر دەکاتەوە، داخستنی قوتابخانەکان بەهۆی لافاوەوە نوێنەرایەتی پچڕانی بەرفراوان دەکات بۆ پەروەردە لە هەموو وڵاتانی زیانلێکەتوو، ئەم دیاردەیە بەهۆی ناتەواوی ژێرخانی قوتابخانە و پلانی بەڕێوەبردنی کارەساتەکان خراپتر دەبێت، هەروەها بە بەکارهێنانی قوتابخانەکان وەکو پەناگەی فریاگوزاری ڕێگری لە بەردەوامی پەروەردە دەکات.

 

گۆڕانی کەشوهەوا و ئاوارەبوونی کەشوهەوا نایەکسانی و بەربەستە پەروەردەییەکانی ئێستا خراپتر دەکەن، ئەو کەسانەی کە لە ڕووی داراییەوە بێبەشن، کچان و کۆمەڵگە گوندنشینەکان، ئەوانەی پێشتر مەترسی تەندروستییان لەسەرە و خاوەن پێداویستییە تایبەتەکان زۆرترین بەربەستن لەبەردەم بەربەستەکانی کەشوهەوا لەبەردەم پەروەردەدا.

 

لە نێو ئەو وڵاتانەی کە لێکۆڵینەوەیان لەسەر کراوە، بەنگلادیش بە ستراتیژی نیشتمانی خۆی بۆ بەڕێوەبردنی کارەسات و ئاوارەبوونی ناوخۆیی بەهۆی کەشوهەوا، تاکە سیاسەتی گشتگیر و لەسەر ئاستی نیشتمانی هەیە کە بە ڕوونی مافی خوێندن بۆ ئەو کەسانە مسۆگەر دەکات کە بەهۆی گۆڕانی کەشوهەوا ئاوارە بوون.