نیان راد

 

مهاباد- هەژاری ماددی و فەرهەنگی، لەگەڵ بەرزبوونەوەی هەڵاوسان، سێبەرێکی قورسی بەسەر ژیانی ژنانی گەنجی گوندنشین و ناوچە بێبەشەکانی ئێراندا خستووە و بووەتە هۆی ئەوەی کە بەشێکی زۆریان لە کاتی تەواوکردنی خوێندنی سەرەتای، واز لە خوێندن بهێنن، بەهۆی تێچووی زۆری قوتابخانەی بەشەناوخۆی و گواستنەوەی ناپارێزراو و حەزکردنی خێزانەکان بۆ پەروەردەکردنی منداڵان، هەموو ئەو هۆکارانەن کە ژنانی گەنج لە دەرفەتی فێربوون بێبەش دەکەن.

 

لە نێوان پەرەسەندنی فشارە ئابوورییەکان لە ئێران، هەڵاواردنی ڕەگەزی کاریگەری لەسەر ژنانی گەنج و خوێندنیان هەبووە، تەنانەت خەونی ژنانی گەنجی چینی مامناوەندی شارەکانیشی گۆڕیوە، سەرەڕای پاڵنەر و خواستی ژنان بۆ بونیادنانی داهاتویەکی گەش، هەژاری و هەڵاواردنی ڕەگەزی ناچاریان دەکات لە ماڵەوە بمێننەوە یان خەونەکانیان بنێژن.

 

"هەڵاواردن زیانێکی زۆر لەسەر ژنان کەڵەکە دەکات"

ئامارەکان ئاماژە بەوە دەکەن، کە ڕێژەی وازهێنان لە خوێندن لە نێوان ژنانی گەنجی ناوچە گوندنشین و کۆچەرییەکانی ئێراندا جێگەی نیگەرانییە، کە زیاتر لە نیوەی ژنانی گەنجی کۆچەری دوای خوێندنی سەرەتای واز لە خوێندن دێنن و لە نێوان منداڵانی تەمەن ١٥-١٧ ساڵدا ڕێژەی وازهێنانیان لە خوێندن لە ناوچە گوندنشینەکان نزیکەی سێ ئەوەندەی ناوچە شارییەکانە.

 

لە زۆرێک لە گوندەکاندا، نەبوونی ئاسانکارییەکان گەیشتوەتە ئاستێک کە تا پۆلی شەشەم قوتابخانەی ژنانی گەنج نییە، کە ئەمانە بینای خشتی وێرانە، هەروەها لێدانی زەنگی کۆتایی خوێندن بۆ زۆرێک لە ژنانی گەنج دیاری دەکات، یەکێک لەوانە لالە محەممەدی، ژنێکی گەنجی تەمەن ١٧ ساڵە، دانیشتوی گوندێکی سەر بە پارێزگای خەلیفانی مهاباد، کە نمونەی ژنانی گەنجە، سەرەڕای خۆشەویستییەکی زۆری بۆ فیربوون نەیتوانی بچێتە قۆناغی ئامادەی.

 

ئاماژەی بەوەشکرد، کە پێویستە خێزانەکان کچەکانیان بنێرن بۆ گوندەکانی دیکە یان بۆ بەشەناوخۆییەکان، بەڵام بەزۆری ئەم بژاردەیە بۆ کوڕان باشترە، چونکە ڕێگای سەخت یان ژینگەی دوورە، دەکرێت زیانی کۆمەڵایەتی لێبکەوێتەوە، زۆرێک لە ژنانی گەنج، بەهۆی کاریگەری ئەم ڕاستیە، تەنانەت خەونی چوونە زانکۆشیان لەدەستداوە، چونکە کاتێک لە سەرەتاوە لە شتێک بێبەش دەبیت، ناتوانیت دواتر خەونی پێوە ببینیت.

 

فشارە ئابوورییەکان لەگەڵ بێبەشبوونی زیاتر

نرخی دەفتەر و جانتا و پێڵاو و جلوبەرگی قوتابخانە بە شێوەیەکی بەرچاو بەرزبووەتەوە و بەو هۆیەوە ئەو خێزانانەی کە چەندین منداڵیان هەیە توانای کڕینی هەموو پێداویستییەکانیان نییە، لە ئەنجامی ئەمەشدا، و لە ژینگەیەکدا، کە پەروەردەی منداڵان بە گرنگتر سەیر دەکرێت، لە پەروەردەدا پیویستیان پێدەدرێت.

 

قوتابخانەی بەشەناوخۆی لە مێژە تاکە ئامرازی درێژەدان بە خوێندنی ژنانی گەنج بووە لە ناوچە گوندنشینەکان، بەڵام تێچووی خانووبەرە و خواردن و جل و بەرگ ئەوەندە زۆر بووە کە کەم خێزان توانای کڕینی ئەو توانای هەیە، هەر بۆیە خێزانەکان پێیان باشە کوڕەکانیان بنێرن بۆ بەشەناوخۆییەکان لەکاتێکدا کچەکانیان لە ماڵەوە دەهێڵنەوە.

 

کوین.خ، دانیشتوی گوندی شارويران، مهاباد، وتی: تەنانەت ئەگەر گەنجان کێشەی داراییان هەبێت، دەتوانن لە پشووی هاوینەدا کار بکەن و پاشەکەوت بکەن، هەروەها بە پشتیوانی زیاتری خێزانەکانیان بەهرەمەند دەبن، سەبارەت بە ژنانی گەنج، بەهۆی دۆخی ئابووری ئێستایەوە، خێزانەکانیان پێیان وتوون کە داهاتوویان لە بواری پەروەردەدا نییە،هەروەها هیچ سوودێک نییە لەم ڕێگایەدا، بەم نرخە بەرزە.

 

جگە لە گوندەکان، زۆرێک لە ناوچەکانی پەراوێزی شارەکان و تەنانەت لە ناو شارەکانیشدا، دەرفەتی زیاتر بۆ چوونە زانکۆ بۆ گەنجانیان دەڕەخسێنن، هەرچەندە ئارەزووی ژنانی گەنج بۆ خوێندن زیاترە، بەڵام بارودۆخی ئابووری ئێستا وایکردووە ژنان زیاتر لە خوێندن بێبەش بن.

 

لە هەژاری و بێبەشییەوە بۆ خەونی شکاو

ئەم بێبەشبوونە نەک هەر داهاتووی تاکەکەسی ژنانی گەنج لەناو دەبات، بەڵکو بەشدارە لە بەردەوامبوونی سووڕی هەژاری و نایەکسانی لەناو کۆمەڵگەدا، زۆرجار ئەو ژنە گەنجانەی کە لە خوێندنی زیاتر بێ بەشدەبن، زۆرجار بە ناچاری هاوسەرگیری پێشوەختە دەکەن و بەبێ کارامەیی و زانستی پێویست دەچنە ناو کۆمەڵگە و ژیانی هاوسەرگیرییەوە، کە ئەمەش دەبێتە هۆی سەرهەڵدانی نەوەی نوێی ژن و ژنی گەنج کە جارێکی دیکە ڕووبەڕووی هەمان هەڵاواردن دەبنەوە.

 

تەنانەت زۆرێک لە ژنانی گەنج واز لە خەونە پەروەردەییەکانیان دێنن بۆ خەونی کەمتر تێچووی، بە وتەی سیما شەریفی، چالاکوانی پەروەردە، وتی: کاتێک ژنێکی گەنج پەروەردە نەبێت، نەک هەر لە هەلی یەکسان بێبەش دەکرێت، بەڵکو نەوەکانی داهاتووش دەبنە قوربانی ئەم جیاکارییە، چونکە پەروەردەکردنی ژنان بە واتای شکاندنی سووڕی هەژارییە، بەڵام لە زۆر بواردا ئەم خولە بە داخراوی دەمێنێتەوە.

 

ڕوونیشیکردەوە، کە هەژاری ئەمڕۆ کاریگەری لەسەر هەموو لایەنەکانی خوێندنی ژنان هەبووە، تەنانەت لە خێزانە چین مامناوەندەکانیشدا، تێبینی ئەوە دەکەین کە ژنانی گەنج کەمتر مەیلیان بۆ خوێندنە ئەکادیمییەکان و بیرکاری و زانستە مرۆییەکان هەیە، لەبەر ئەوەی نیگەرانن لە تێچووی زۆری خوێندن و بێتوانایی لە توانای خوێندن، ئەمە لە کۆتاییدا پاڵیان پێدەنێت بەدوای بازاڕێکی کاردا بگەڕێن کە داهاتی خێرا دابین بکات و پێویستی بە خەرجی زۆر نەبێت.