ناوەندی هەواڵ

 

بەشداربووانی سیمینارێکی دیالۆگی فێمینیست لەسەر ئەوە کۆک بوون کە بەهێزکردنی هاوپشتی فێمینیستەکان و یەکخستنی ڕیزەکان کاریگەرترین ڕێگایە بۆ بەرەنگاربوونەوەی بیرکردنەوەی پیاوسالاری و گەیشتن بە دادپەروەری و یەکسانی و ئازادی بۆ ژنان لە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باکووری ئەفریقا.

 

بەدروشمی "بەرەو خەباتێکی ناوچەیی بۆ دادپەروەری و ئازادی و ئاشتی"، هاوپەیمانی نادا ئێوارەی ٢٩ی تشرینی دووەم لە ڕێگەی ڤیدیۆیی ''زووم''ەوە سیمینارێکی دیالۆگی ڕێکخست، لە سیمینارەکەدا باس لە بارودۆخی ژنان لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باکووری ئەفریقا کرا، کە تیشکی خستە سەر گرنگی خەباتی فێمینیست و خۆڕاگری و هاوپشتی لە پێناوی دادپەروەری و بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی کە هەوڵی بێدەنگکردنی دەنگی ژنان دەدات.

 

"ژنان لە هێڵی پێشەوەن لە نێوان برسێتی و پێشێلکارییەکانی گەل"

چالاکوانانی بەشداربوو دووپاتیان کردەوە، کە بزووتنەوەی هاوپشتی بەردەوامە، پەیڕەوی لە ڕێبازی شۆڕشی ژنان بۆ ژیان و ئازادی دەکات، هەروەها عەزە حسێن، چالاکوان و پارێزەری سودانی ڕایگەیاندوە، دۆخی ژنان لە سودان کارەساتبارە، بەتایبەتی لەگەڵ هەژموونی هێزەکانی پشتیوانی خێرا و ئەو گەمارۆیەی کە برسێتیی کردۆتە ڕاستی زیندوو، هیچ لایەنێک هەنگاوی بۆ ڕزگارکردنی هاوڵاتیانی مەدەنی ناگرێتەبەر، ئەو کارەساتانەی ژنان لە ساڵانی ململانێدا بەرگەییان گرتووە، لە دڕندەییەکانیاندا بێ وێنەیە، بەو پێیەی لایەنە شەڕکەرەکان هەوڵیانداوە جەستەی ژنان چەک بکەن و وەک ئاماژەی تۆڵەسەندنەوە بەکاریبهێنن، ئەمە جگە لە سیاسەتی پێشێلکارییەکان کە گەیشتووەتە ئاستی "دەستدرێژی بەکۆمەڵ".

 

ئاماژەی بەوەشکرد، بەڕاستی ژنان لە هەموو لایەکەوە لە هێڵی پێشەوە دەژین، تیشکی خستە سەر کاریگەریی شەڕە چەکدارییەکان لەسەر ژنان و منداڵان، جەختی لە گرنگی خەباتی ناوچەیی و یەکخستنی هەوڵە فێمینیستەکان کردەوە بۆ خزمەتکردنی دۆزی ژنان کە لەلایەن ماکینەی توندوتیژی و ستەم و ستەمکارییەوە دەکرێنە ئامانج.

 

"ژن و منداڵان ٧٠٪ی زیانلێکەتووانی شەڕ پێکدەهێنن''

لونا عەریقات، پارێزەری فەڵەستینی ڕایگەیاندووە، کە ژنان لە فەڵەستین ڕووبەڕووی مەترسیی زەوتکردنی مافی ژیان و خودی واتای ژیان دەبنەوە، وتی: کاتێک دایکێک دەبێتە ژمارەیەک، خێزانێک دەبێتە کۆمەڵێک کەسی بێسەروشوێن و کامپێکی پەنابەران دەبێتە ماڵ و بژێوی ژیان نزیک دەبێتەوە لە مەحاڵ، ژیان خۆی دەبێتە کردەوەیەکی خۆڕاگری.

 

ئاماژەی بەوەشکرد، بەپێی ڕاپۆرتەکانی ناوەندی کاروباری ژنان لە غەززە و ژنانی نەتەوە یەکگرتووەکان، تا کۆتایی ساڵی ٢٠٢٤ زیاتر لە ١٢ هەزار و ٥٠٠ ژنی فەڵەستینی کوژراون، کە ٩ هەزاریان دایکن، بەو واتایەی هەزاران منداڵ بەبێ چاودێری یان دابینکەرێک ماونەتەوە.

 

ڕوونیشی کردووە، رێکخراوە نێودەوڵەتییەکان پشتڕاستیان کردووەتەوە کە نزیکەی ٧٠٪ی زیانلێکەوتووانی شەڕی غەززە ژن و منداڵن، بەپێی ئاماری وەزارەتی گەشەپێدانی کۆمەڵایەتی فەڵەستین و ئونروا، زیاتر لە ١.١ ملیۆن ژن و منداڵای کچی ئاوارە لە غەززە هەن، هەروەها ٣٢ هەزار ژنی ئاوارە لە کامپەکانی باکووری کەرتی ڕۆژئاوا، لە چادردا دەژین یان خوێندنگە وێرانکراوەکان، بەبێ تایبەتمەندی، تەندروستی و خزمەتگوزارییەکان یان پاراستنی یاسایی، نەتەوە یەکگرتووەکان لە ساڵی ٢٠٢٤دا غەززەی بە ''مەترسیدارترین شوێنی جیهان بۆ ژنان'' پیناسە کرد، نەک تەنها بەهۆی بۆردوومانەکەوە، بەڵکو بەهۆی کەمی خۆراک و نەبوونی چاودێری تەندروستی و نائاسایشی و داڕمانی تەواوەتی سیستەمی یاسایی و دادوەری.

 

ئاماژەی بەوەشکردووە، لە غەززە و کەناری ڕۆژئاوا، ژنانی ئاوارە لە ئێستادا لە چادرێکدا دەژین کە هیچ پارێزگارییەک لە سەرما و گەرما و ترس ناکەن، لە ژینگە نوێیەکاندا کە بە تەواوی نامۆیە بۆیان، کامپەکە ئیتر دۆخێکی کاتی نییە، بووەتە جێگرەوەی ماڵ و خوێندنگە و نەخۆشخانە و تەنانەت دادگاش، ژنان ئاوارە ئێستا چادر و منداڵ و یادەوەری و بەڵگەنامەکانی "ئەگەر ماونەتەوە" هەڵدەگرێت، ئەو بژێویدابینکەر و پەرستار و مامۆستا و پارێزەری ناسنامە و مانەوەیە، وتی: ئاوارەبوون تەنها گواستنەوە نییە لە شوێنێکەوە بۆ شوێنێکی دیکە، بەڵکو گۆڕینی لەناکاوی ژنێکە لە ژن یان دایکەوە بۆ دەوڵەتێکی بچووک و تەواو، کە هیچ پشتیوانی و پارێزگارییەکی تێدا نییە.

 

لە میانی دەستێوەردانەکەیدا باسی لە کارە دڕندەکانی دژ بە ژنانی زیندانی فەڵەستین کرد، وتی: بەپێی ڕاپۆرتێکی نووسینگەی کۆمیساریای باڵای مافەکانی مرۆڤ و بەڵگەنامەکانی پشتیوانیی زیندانیانی "ویژدان" و ''هیومان ڕایتس ۆتش''،ژنانی زیندانی فەڵەستینی تووشی چەندین جۆری توندوتیژی سێکسی دەبنەوە، لەوانە گەڕانی زۆرەملێی پۆشینی جلوبەرگ، هەڕەشەی دەستدرێژی سێکسی و پشتگوێخستنی بە ئەنقەستی پزیشکی، هەروەها کۆمیسیۆنێکی لێکۆڵینەوەی نەتەوە یەکگرتووەکان حاڵەتەکانی بە ئامانجگرتنی تەندروستی زاوزێی ژنانی زیندانی لە ڕێگەی ڕەتکردنەوەی چارەسەرکردن، سنووردارکردنی جووڵە و جێهێشتنی خوێنبەربوون و برینداربوون بەبێ چاودێری بەڵگەدار کردووە، ئەمەش ئەوەیە کە نەتەوە یەکگرتووەکان لەم دواییانەدا بە "توندوتیژی زاوزێ" پێناسەی کردووە، کە شێوازێکی نوێیە بۆ تاوانەکانی ئیسرائیل زیادکراوە.

 

هەروەها باسی لە پێشێلکارییە گەورەکانی ژنانی زیندانی کردووە لەلایەن هێزەکانی ئیسرائیلەوە، لەوانە بێڕیزیکردنی بە ئەنقەست، دەستدرێژی سێکسی، هەڕەشەی دەستدرێژی سێکسی و دەستدرێژی سێکسی لەکاتی لێپرسینەوەدا، کە هەموو ئەمانە لەلایەن نەتەوە یەکگرتووەکانەوە بەڵگەیان لەسەرە، هەروەها توندوتیژی سێکسی وەک ئاماژەیەکی ئەشکەنجەدان لەلایەن ئەو هێزانەوە بەکاردەهێنرێت، لەگەڵ ڕەتکردنەوەی چارەسەرکردن، بەئامانجکردنی ئەندامەکانی زاوزێ، جێهێشتنی ژنانی زیندانی لە کاتی خوێنبەربوون یان هەوکردن بەبێ چارەسەرکردن و تاوانی دیکە، وتیشی: توندوتیژی دڵنیای نییە و هاوپەیمانییەکان گۆڕانکاری دروست دەکەن، زۆر گرنگە هاوپەیمانی پێکبهێنین و هاودەنگی فێمینیستەکان بەهێز بکەین و ڕیزەکانمان یەکبخەین.

 

''تیرۆرکردنی ئیفتیهان مەشهری: نموونەیەک لە توندوتیژی پیاوان''

سەباح شەرعبی، چالاکوانی فێمینیستی یەمەن لە لێدوانەکانیدا جەختی لەوە کردەوە، کە یەمەن ساڵانێکە شاهیدی "هەڵکشانی مەترسیدارە" لە توندوتیژی دژ بە ژنان، ئەمەش لە نێوان ململانێی چەکداری و نائارامی کۆمەڵایەتی و سیاسی کە ژینگەیەکی سەختی دروستکردووە کە هەڕەشە لە ئاسایش و بوونی ژنان دەکات، ساڵڕۆژی تیرۆرکردنی ئیفتیهان مەشهری، کە هۆشیاری فێمینیستی بە قووڵی تووشی شۆک کرد، وەک بیرخستنەوەیەک کاردەکات کە توندوتیژی پیاوان چیتر تەنها لە پراکتیزەکردنی ڕۆژانەی پەراوێزخستن و دوورخستنەوەدا سنووردار نییە، بەڵکو چڕتر بووەتەوە بۆ توندڕەوترین شێوەی خۆی، کە تیرۆرکردن، دەستگیرکردن و بەئامانجکردنی ڕاستەوخۆی ژنان بەهۆی چالاکییەکانیان و بوونیان، داواکارییەکانیان بۆ مافەکانیان، یان ڕەتکردنەوەیان بۆ قبوڵکردنی بەکارهێنان و بەفیڕۆدانی سامانی گشتی.

 

ڕوونیشیکردەوە، کە تیرۆرەکان نوێنەرایەتی بەرزترین شێوەی توندوتیژی پیاوان دەکەن بەرامبەر بە خەباتی ژنان، لە ساڵڕۆژی تیرۆرکردنی ئیفتهان مەشهەری، کە تەنها تاوانێکی سیاسی نەبووە، بەڵکو سزایەک بووە بۆ چوونە ناو کایەی گشتیی ژنان، وتی: ئەو تاوانە ئامانجی چاندنی ترس و ڕێگریکردن بوو لە بەشداریکردنی ژنان لە گۆڕانکاریدا، بەو پێیەی جەستەی ژنەکە وەک شوێنێک بۆ سەپاندنی کۆنترۆڵ و دووبارە کێشانەوەی سنوورە پیاوسالارییەکان بەکاردەهێنرێت.

 

جەختیشی لەوە کردەوە، کە ئیفتهان مەشهری نموونەی ژنێکی خستەڕوو کە بەرەنگاری پەراوێزخستن و توندوتیژی و گەندەڵی دارایی و کارگێڕی دەبێتەوە، هەروەها داگیرکردن و بەفیڕۆدانی سامانی گشتی ڕەتدەکاتەوە، لە ئەنجامدا لە ڕێگەی چوونە سەر کارەکەیدا تیرۆرکرا، بە زیاتر لە ٢٠ فیشەک کرایە ئامانج، تیرۆرکردنی ئەو ژنە هەوڵێک بوو بۆ وەستاندنی کاریگەرییەکانی، بێدەنگکردنی دەنگ و پەیامێک بنێرن بۆ هەموو ئەو ژنانەی کە لە دژی ستەم و نادادپەروەری و گەندەڵی خەبات دەکەن.

 

ئاماژەی بەوەشکرد، تیرۆرەکەی پەیامێکی هەڕەشەئامێزی ڕوونی بۆ هەموو ژنێک ناردووە کە هەوڵدەدات داوای مافەکانی بکات یان بەشداری لە کاروباری گشتیدا بکات، تیرۆرکردنەکە کردەوەیەکی گۆشەگیر نییە، بەڵکو دەرئەنجامی کولتوورێکە کە یاسا بە کۆنترۆڵکردنی ژنان دەدات و پراکتیزەکردنی توندوتیژی بەرامبەریان دەکاتە کردەوەیەک کە لە چاوی هەندێک دەسەڵاتدا "ڕەوایە" یان "قبووڵکراوە".

 

سەباح شەرعبی داوای هاودەنگی لەگەڵ ژنان و چڕکردنەوەی هەڵمەتەکانی داکۆکیکردن لە دژی ستەم و ستەمکاری و ژێردەستەیی کرد، هەروەها داوای لە دابینکردنی ناوەندەکانی پاراستن و پشتیوانی دەروونی و یاسایی بۆ زیانلێکەوتووەکان و بەهێزکردنی سیاسی ژنان و بەرزکردنەوەی بەشداریکردنیان لە پرۆسەکانی ئاشتیدا کرد، بانگەشە بۆ ڕێگریکردن لە هاوسەرگیری پێشوەختە، بازرگانیکردن بە مرۆڤ، توندوتیژی خێزانی و بەکارهێنانی کۆمەڵایەتی، دابینکردنی شوێنی پارێزراو بۆ هاوکاری دەروونی، هاندانی زیانلێکەوتووەکان بۆ گەڕان بەدوای چارەسەردا بەبێ چەواشەکاری، هۆشیارکردنەوەی هاوڵاتیان کە زۆرجار توندوتیژی بە پشتگوێخستنی تەندروستی دەروونی یان نەخۆشییە چارەسەرنەکراوەکان دەستپێدەکات.

 

جەختی لە پێویستی یەکخستنی هەوڵەکان لە نێوان دامەزراوەکانی ژنان و ڕێکخراوەکانی مافی مرۆڤ و بونیادنانی هەڵمەتە بەردەوامەکانی هۆشیاری کۆمەڵگە سەبارەت بە مەترسییەکانی توندوتیژی و هەڵاواردن، داکۆکیکردن لە زیانلێکەوتووەکان، دابینکردنی کەشێکی پارێزراو بۆ ڕاپۆرتکردنی پێشێلکارییەکان، فشارخستنە سەر لایەنە ناکۆکەکان بۆ ڕێزگرتن لە مافەکانی ژنان و ڕێگریکردن لە بە ئامانجکردنیان.

 

''ژن لە نێوان ڕفاندن و دیلبوون و نوێنەرایەتی سیاسی سستدا''

لەما عەلی، نوێنەری ئەنجوومەنی ژنانی سووریا، جەختی لەسەر پرسی ڕفاندن و دیلبوون و چەوساندنەوەی ژنان لە سووریا کردەوە لەو کاتەوەی کە ئەحمەد شەرع کۆنترۆڵی بەناو حکومەتی کاتی سووریای گرتە دەست، ئاماژەی بە خراپ مامەڵەکردن لەگەڵ ژنان و نکۆڵیکردن لە ڕۆڵی ئەوان وەک چالاکوانێک کە چالاکانە بەشدارییان لە شۆڕشدا کردووە، ڕەخنەی لە سستی نوێنەرایەتی ژنان لە پەرلەمان و دامودەزگاکانی جێبەجێکردن گرت و بە سیستەمێکی دادەنێت کە نە ڕێز لە ژنان دەگرێت و نە ڕێزیش لە کۆمەڵگە دەگرێت.

 

باسی ئازارەکانی ژنانی لە ژێر کۆنترۆڵی "توخمەکانی ئەم حکومەتەدا" کرد، کە شەقامەکان بوونەتە مایەی ترس و تۆقاندن، بەڵام سەرەڕای سەرکوتکردن، خەبات و بەرخۆدان بەردەوامە و ئەزموونی ناوچەی باکوور و ڕۆژهەڵاتی سووریا لە ڕێکخستنی دامودەزگاکاندا نموونەیەکی سەرەکییە، تیشکی خستە سەر ئەزموونی هیوابەخشی فێمینیستی ژنانی کورد لە ڕێکخستن و گەیشتن بە چەندین دەستکەوتی شۆڕشگێڕانە، داوای بەردەوامی خۆڕاگری و هاودەنگی فێمینیست و یەکڕیزی لە خزمەتکردنی پرسی ژناندا کرد، کە سەلماندوویانە بەیەکەوە گرێدراون.