ناوەندی هەواڵ

 

ئەگەر ئەوە لەبەرچاو بگرین کە منداڵەکانی ئەمڕۆمان دایک و باوک و پەروەردەکاری داهاتووی وڵاتن، ئەوا گرنگی بە کاریگەرییە ئەرێنی و نەرێنییەکانی پەیام و بەرنامە و یاری و هەواڵە جۆراوجۆرەکانیش دەدەین کە پێیان دەگەیەنرێت.

 

لە کاتی گەڕان بە ئینتەرنێت، منداڵان لەوانەیە ڕووبەڕووی قسەکردنی ڕق و کینە و ناوەڕۆکی توندوتیژی ببنەوە، ئەو پەیامانەی کە هاندەری زیانگەیاندن بە خود و تەنانەت خۆکوشتن دەبن.

 

جگە لەو کاتانەی کە منداڵان لە قوتابخانەن و دەخوێنن، مۆبایلەکانیان بە دەستەوەیە و بەردەوام لە تۆڕی ئەلیکترۆنیدا دەسووڕێنەوە، زۆرێک لەم بەرنامانە لە شێوەی تۆڕی نوکتە و پێکەنین بەڕێوەدەچن، بە ئاسانی پرسە سێکسییەکان دەوروژێنن و بەها خێزانییەکان بێ بەها دەکەن و تێکدەری و گاڵتەجاری و لەشفرۆشی بە بەها دەزانن.

 

زیاتر لە یەک لەسەر سێی گەنجان لە ٣٠ وڵاتدا باس لەوە دەکەن کە تووشی هێرشکردنی سەر ئەلیکترۆنی دەبن، لە هەر ٥ گەنجێک یەکێکیان بەهۆیەوە لە خوێندن دەڕوات، نزیکەی ٪٨٠ منداڵان لە ٢٥ وڵاتدا باس لەوە دەکەن کە هەست بە مەترسی دەستدرێژی سێکسی دەکەن لەڕێگەی ئۆنلاینەوە.

 

لە جیهانی دیجیتاڵی هەر کەسێک لە هەر شوێنێکەوە بێت دەتوانێت ناوەڕۆکی دەستدرێژی سێکسی دروست بکات، تەنانەت ڕەنگە تاوانبارانی سێکسی منداڵان لە سنووری ماڵەکانیانەوە دەستدرێژی سێکسی بە شێوەیەکی ڕاستەوخۆ پەخش بکەن، ئەمەش دەستدرێژیکردنە سەر منداڵان لەسەر داواکاری لە دوورەوە ئاراستەدەکات.

 

هەندێک جار، گەورەساڵانی متمانەپێکراو داوا لە منداڵان دەکەن بۆ هاوبەشکردنی وێنە، دەبێتە هۆی گۆشەگیری کۆمەڵایەتی ئەو منداڵانەی دەبنە قوربانی، کێشەی تەندروستی دەروونی، بەکارهێنانی ماددە هۆشبەرەکان، زیانگەیاندن بە خود یان خۆکوشتن، هەروەها زیادبوونی ئەگەری پیشاندانی ڕەفتارە سووکایەتییەکان خۆیان لە تەمەنی گەورەیی.

 

 چەند پێشنیارێک بۆ دایک و باوکان کە دەتوانن یارمەتی منداڵ بدات سوود لە تەکنەلۆژیا وەربگرێت لە هەمان کاتدا هێشتا بە سەلامەتی بمێنێتەوە

 بە منداڵەکان نیشانی دایک و باوکی بدەن کە لەسەر هێڵ چی دەکەن، گرنگە هەندێک کات بەسەر بەرن بۆ فێربوونی بەرنامەکان بۆئەوەی ئاستی زانیاری دایک و باوکەکان لە منداڵەکان کەمتر نەبێت، کۆمپیوتەر لە شوێنێکی هاوبەشدا دابنرێت کە بتوانیت سەیری منداڵەکانت بکەیت و چاودێریان بکەیت، دوور بکەوەرەوە لە دانانی کۆمپیتەر لە ژووری نووستنی منداڵ و با شەوانە پێش نووستن هەموو ئامێرە ئەلکترۆنییەکانت پێشکەش بکەن.

 

ئەکاونتێکی ئیمەیڵ لەگەڵ منداڵانی بچووکتردا هاوبەشی پێبکە، بەو شێوەیە دەتوانیت چاودێری بکەیت کێ نامەیان بۆ دەنێرێت، سایتە دڵخوازەکانی منداڵەکەت دەستنیشانبکە چونکە منداڵەکەت بە ئاسانی دەستی پێدەگات و کەمتر ئەگەری  دەبێت کە بچێتە ناو ناوەڕۆکی نەشیاو.

 

پێکەوە کات بە شێوەی ئۆنلاین بەسەربەرن، منداڵەکانت فێری ڕەفتاری گونجاوی ئۆنلاین بکە، لەوانە زانیاری دەربارەی قسەکردن بە ئەلیکترۆنی، ڕێزگرتن و میهرەبان بوون لەکاتی ئۆنلاین و لەگەڵیان سەردانی سایتە ئینتەرنێتییە دڵخوازەکانیان بکە.

چاودێری بەکارهێنانی تۆڕە کۆمەڵایەتییەکانی وەک فەیسبووک، ئینستگرام بکە، بیر لە دانانی فلتەرکردنی کۆنترۆڵی دایک و باوک بکەرەوە، بەڵام تەنها پشت بەم ئامرازانە مەبەستە چونکە منداڵان زۆرترین سوود لە گفتوگۆی ڕاستەوخۆ لەگەڵ دایک و باوکیان وەردەگرن.

 

بە بەردەوامی لەگەڵ منداڵەکانتان باسی بەکارهێنانی ئینتەرنێت بکەن، ئەو چالاکییە ئۆنلاینانەی کە پەیوەندییان پێوە دەکەن و ئەو سایتانەی کە سەردانیان دەکەن، ڕاستەوخۆ و ڕاستگۆ و جەختکەرەوە بە بەڵام شەڕانگێزانە ڕووبەڕووبوونەوە مەکە.

 

 دەربارەی مەترسییەکانی کارلێککردن لەگەڵ کەسانی نامۆ لەڕێگەی ئۆنلاینەوە قسەیان لەگەڵ بکە و بیریان بخەرەوە زۆرجار کەسانی ئۆنلاین ڕاستییەکان ناڵێن، هانی منداڵەکانت بدە پێت بڵێن ئەگەر هەر کەسێک کە بە شێوەی ئۆنلاین چاویان پێیان کەوت و هەوڵی وەرگرتنی زانیاری کەسی لەوان دەدات یان شتێک دەڵێت کە وایان لێدەکات هەست بە ناڕەحەتی بکەن.

 

پێویستە هیچ زانیارییەکی کەسی بە شێوەی ئۆنلاین هاوبەشی نەکرێت، وەک ناو، ناونیشان، ناوی قوتابخانە، ژمارەی تەلەفۆن، ژمارەی کارتی بانکی، ژمارەی ئاسایشی کۆمەڵایەتی، وشەی نهێنی، یان ناوی ئەندامانی خێزان.

 

هەرگیز ئاڵوگۆڕی وێنەی کەسی مەکە لە ڕێگەی پۆستەوە یان لە ڕێگەی ئینتەرنێتەوە، هەرگیز ڕازی مەبە بە چاوی کەسی کە بە شێوەی ئۆنلاین ناسیبێتی، هەرگیز وەڵامی ئیمەیڵ یان نامەیەکی هەڕەشە مەدەرەوە.