ساریا دەنیز

 

ناوەندی هەواڵ- لە تورکیا لە ١٤ی ئایار هەڵبژاردنی پەرلەمان و سەرۆکایەتی بەڕێوەچوو، لەبەر ئەوەی ٥٠%ی دەنگەکان بەدەستنەهێنرا، لە ٢٨ی ئایار خولی دووەمی هەڵبژاردن بەڕێوەچوو، ڕەجەب تەیب ئەردۆغان کە لە خولی یەکەمی هەڵبژاردنەکاندا %٤٩.٥٢ ی دەنگەکانی بەدەستهێنا، لە خولی دووەمدا گەیشتە ٥٢% و بوو بە سەرۆک، لەگەڵ تەواوبوونی هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی، ئێستا هەموو کەسێک سەیری ڕاگەیاندنی لیژنەی باڵای هەڵبژاردنەکان "YSK" دەکات، بە ڕاگەیاندنی ئەنجامی هەلبژاردنی پەرلەمان کە لە ١٤ی ئایار بەڕێوەچوو، لیژنەی گشتی ئەنجومەن یەکەم کۆبوونەوەی ئەنجام دەدات، لیژنەی باڵای هەڵبژاردنەکانیش ڕایگەیاند لەم ١-٢ ڕۆژەدا ئەنجامەکان ئاشکرا دەکات.

 

چی چاوەڕێی ژنان دەکات؟

ڕەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆکی ئاکەپە پێش هەڵبژاردنەکان بەیاننامەیەکی ٤٨١ لاپەڕەیی بڵاوکردەوە و تیایدا ئامانج و بەڵێنەکانی خۆی ڕاگەیاند، هەروەها ژنانیش بە تایبەتی لەو ڕاگەیاندنەدا شوێن دەگرن، بە دڵنیاییەوە کاتێک ئەم خاڵە سەیر دەکرێت، زۆرێک لە بابەتەکان پەیوەندییان بە ژنانەوە هەیە، بەڵام ئەمڕۆ کۆبوونەوەی ئەنجومەنی نوێنەران چی دەڵێت؟ با هەموومان سەیر بکەین.

 

هاوکاریی ئاکەپە و هودا پار

بەگوێرەی هەواڵێک لە مانگی نیساندا ٢١ ژن لەلایەن پیاوانەوە کوژراون، هەروەها ٢٣ ژن بە شێوەیەکی گوماناوی گیانیان لەدەستداوە، هەروەها لە کاتی هەڵبژاردنەکاندا دەیان ژن کوژران، لە دەسەڵاتی ئاکەپەدا بۆ ماوەی چەندین ساڵە توندوتیژی دژ بە ژنان زیادی کردووە و گیان لەدەستدانی گوماناوی زیادی کردووە، هاوپەیمانییەکەی ئاکەپە لەگەڵ هودا پار لێدوانە ڕەواکان و پڕوپاگەندەی هەڵبژاردن دەربارەی ژنان لەخۆ دەگرێت و پوختەیەکی بچووک لە سیاسەتەکانی دژە ژنان دروست دەکات، ئەم قۆناغەی دوژمنایەتی کراوە بەرامبەر بە ژنان نیشان دەدات کە چۆن ژنان چاوەڕێی داهاتوو دەکەن، ئەم سیاسەتە بەردەوام دەبێت بە هەماهەنگی لەگەڵ ئاکەپە و هودا پار لە ئەنجومەنەکەدا.

 

هەمیشە گرنگی "خێزان"

ئاکەپە، کە لە سەرەتای دامەزراندنیەوە پێناسەی ژنانی ناو خێزانی کردووە، لە ڕاگەیاندنی هەڵبژاردنەکەیدا هەمان "نەریت"ی بەردەوام بوو، لە بەیاننامەکەی هەڵبژاردندا هاتووە کە هەموارکردنەوەیەکی دەستوری ئەنجام دەدرێت بۆ "پاراستنی خێزان کە بە هاوسەرگیری نێوان ژن و پیاو دامەزراوە" بەڵام بۆ ئەوەی ئاکەپە ئەم کارە بکات، واتە زۆرینەی نییە بۆ گۆڕینی دەستوور، بۆیە پێویستی بە پشتیوانی لایەنەکانی تر هەیە، یەکێک لە داواکارییەکانی هاوبەشێکی دیکەی ئاکەپە لە پارتی یەنیدا ڕەفاح داواکارییەکانی وەک هەڵوەشاندنەوەی بڕگەکانی یاسای پاراستن و ڕێگریکردن لە توندوتیژی دژی ژنان، "هەڵبژاردنی یاساکانی یەکێتی خێزانی"، "وازھێنان لە ڕێساکانی یەکسانی ڕەگەزی" و "تاوانبارکردن و لێپرسینەوەی زینا" بوو.

 

یەکێک لەو بابەتانەی کە پێویستە گفتوگۆی لەسەر بکرێت بریتییە لە یاسای ژمارە ٦٢٨٤، هاوپەیمانی جمهور پشتگیری لە هەڵوەشاندنەوەی یاساکە دەکات، ئەردۆغان لە کۆبوونەوەیەکدا لەگەڵ پرسیاری "ئایا یاسای ژمارە ٦٢٨٤ هەڵدەوەشێنیتەوە یان نا؟" لە وەڵامی "پاراستنی دامەزراوەی خێزان ئەرکی سەرەکی ئێمەیە"، ئەو هەڵوێستی خۆی دەربڕی، یاسای ژمارە ٦٢٨٤ یەکێک بوو لەو بابەتانەی کە زۆرترین قسەی لەسەر کرا، ئەردۆغان وەڵامی پرسیارەکانی دایەوە سەبارەت بە دژایەتیکردنی ژنان بەرامبەر بە خەڵکی LGBTI و ژنانی خەباتکار تۆمەتبار دەکات بەوەی دوژمنی ژنان و خێزانەکانیانن.

 

ماددە باوەکان

لە ڕاستیدا، هەندێک لەو بابەتانەی کە چەندین ساڵە دەربارەی ژنان بابەتی بازاڕکردنەو هەمیشە لە بەرنامەی کۆبوونەوەکانی ئەنجومەندا بوون، بەڵام بە سایەی بەرخۆدانی ژنان، حکومەت هیچ ئەنجامێکی بەدەستنەهێناوە و کەوتووەتە دەستی هوداپار، ئەو وتارانەی کە ئاکەپە و تەیب ئەردۆغان دەیدەن بریتین لە:

 

*پێویستە بە هەزاران ژن کە پێش تەمەنی ١٨ ساڵی هاوسەرگیرییان کردووە و هاوسەرەکانیان لە زینداندان و منداڵەکانیان بەبێ باوکن چارەسەر بکرێن.

 

* دەبێت ئەو چاکسازییانەی کە بۆ پاراستنی خێزان ئەنجام دەدرێن، بەگوێرەی باوەڕ و نەریتەکانمان ئامادە بکرێن.

 

* ئەو کەسانەی لە ئەنجومەدا دەبنە نوێنەری خەڵک، سنووری خۆیان هەیە، جێبەجێنەکردنی ئەو چاکسازییانەی کە لەگەڵ تۆڕی بنچینەیی کۆمەڵگەدا ناکۆکن و چوارچێوەی ڕێزگرتن لەو بەها بنچینەییانە تێدەپەڕێنن، ئەو یاسایانەی کە دەیدەن دەبێت لەگەڵ مافەکانی مرۆڤ و بنەماکانی یاسا و ڕەوشتی گشتی و ئەخلاق و باوەڕ و بەهاکانی کۆمەڵگەدا بگونجێت و نابێت دژایەتییان بکات.

 

* پێویستە یاسای ژمارە ٦٢٨٤ هەموار بکرێتەوە و جێبەجێکردنی یاسای ڕازاندنەوەی بێکۆتایی کۆتایی پێبێت.

 

ژنان و بێکاری

هەروەها ئەردۆغان بەڵێنی دا ڕێژەی بێکاری بە ڕێژەی ٧% کەم بکاتەوە و کۆی گشتی هەلی کار بۆ ٣٦ ملیۆن کەس زیاد بکات، لە ئێستادا لە ساڵی ٢٠٢٣، ڕێژەی دامەزراندن ٣١.٤ ملیۆنە و ڕێژەی بێکاری ١٠%یە. ڕێژەی هێزی کاری ژنان کەمی کردووە؛ لەگەڵ پەتا و بوومەلەرزەدا، ڕێژەکە زیاتر دابەزی، بەگوێرەی تەیب ئەردۆغان، ڕێژەی دامەزراندن بە ڕێژەی ٥ خاڵ بەرز دەبێتەوە، لە هەلومەرجی ئەمڕۆدا، بەدیهێنانی ئەم ئامانجە خەونێکە.