دانوستانەکانی ئێران و ئەمریکا؛ توانەوەی سەرمایەداری یان گواستنەوە بۆ دیموکراسی؟
لە کاتێکدا ئێران و ئەمریکا دوای ساڵانێک لە عومان وتووێژ دەکەن، نەک هەر ڕوونکردنەوەیەک بۆ کۆمەڵگە سەبارەت بە سروشتی ئەو دانوستانانە نییە، بەڵکو بۆشایی نێوان ڕێژیم و خەڵک لە هەموو کاتێک زیاتر بەرچاو کەوتووە.
ناوەندی هەوڵ- لە کاتێکدا ئێران و ئەمریکا دوای ساڵانێک لە عومان وتووێژ دەکەن، نەک هەر ڕوونکردنەوەیەک بۆ کۆمەڵگە سەبارەت بە سروشتی ئەو دانوستانانە نییە، بەڵکو بۆشایی نێوان ڕێژیم و خەڵک لە هەموو کاتێک زیاتر بەرچاو کەوتووە. ئایا ئەم بۆشاییە نیشانەی دووبارە کێشانەوەیەکی ترە کە لە بێدەنگیدا ڕوودەدات؟
هەندێک لە چاودێران ئەم ڕووداوە تەنیا وەک دانوستانێکی دوولایەنە نابینن، بەڵکو وەک بەشێک لە دووبارە کێشانەوەی نوێی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەبینن. لەم چوارچێوەیەدا ئێران وەک یاریزانێکی سەرەکی خاوەن سەرچاوە دەوڵەمەندەکانی وزە، جێگەی سەرنجی پێکهاتەی جیهانییە. پێکهاتەیەک کە هەوڵ دەدات پێگەی ستراتیژی ئێران لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا گۆشەگیر بکات، بەتایبەتی لە ڕێگەی لاوازکردن و ڕاگرتنی یەدەگی وزەی ئەتۆمی. بەڵام دیوەکەی تری ئەم دابڕانە لە ناوەوە دێت.
لە کاتێکدا کە وتووێژەکان لەسەر ئاستی دیپلۆماسی لەگەڵ وڵاتانی ڕۆژئاوایی بەڕێوەدەچن، ئێران لە سروشتی ئەو دانوستانانە بێ ئاگا ماوەتەوە. تا ئێستا هیچ پلانێک لەلایەن حکومەتەوە بۆ بەشداریکردنی گشتی یان ڕوونکردنەوەیەک لەسەر ئامانجەکانی دانوستانەکان نەخراوەتەڕوو و بێدەنگییەکی قورس لە کایەی گشتیدا حوکم دەکات. ئەم بێدەنگییە تەنیا کەمی زانیاری نییە؛ هێمای بۆشایی قووڵی نێوان ئەو سیستمە سیاسییەی کە کۆمەڵگە بەڕێوەدەبات و خودی کۆمەڵگەیە.
هاوکات لە چوارچێوەی وڵاتدا، لەگەڵ زیادبوونی گوشارەکان بۆ سەر چالاکوانانی ژن و زیندانیانی سیاسی، جۆرێک لە پڕۆژەی گۆشەگیری و خۆگرتنی کۆمەڵگەش بە تایبەتی لە بواری جێندەردا بەڕێوەدەچێت. سزای لە سێدارەدان، سزای درێژخایەنی زیندانیکردن و غەرامەکردنی گەورە بۆ ژنانی چالاکوان، لەگەڵ هەوڵە دیپلۆماسییەکان بۆ گەڕانەوە بۆ پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان، نیشانەیەکی دژبەیەکانەی نزیکبوونەوەی ڕژێمی دەسەڵاتدارە بۆ هەردوو جیهانی ناوەوە و دەرەوە.
لە دۆخێکی وادا چەند پرسیارێکی جددی سەرهەڵدەدەن:
- ئایا کۆماری ئیسلامی ئێران هاوکات لەگەڵ سەرمایەداریی جیهانی مامەڵە دەکات و کۆمەڵگەکەی لە گۆشەگیریدا دەهێڵێتەوە؟
- دانوستانە ئەتۆمییەکان لە غیابی بەشداریی گشتی و لەگەڵ سەرکوتکردنی دامودەزگاکانی کۆمەڵگەی مەدەنی بە چ ئاراستەیەکدا دەڕوات؟
- لە هەمان کاتدا کە ئێران لە لایەن قەوارەی سەرمایەداریی جیهانییەوە گۆشەگیرە، ئایا ڕژێمیش دەستی کردووە بە گۆشەگیرکردنی خەڵک بە تایبەت ژنان؟
- ڕۆڵی ڕاستەقینەی ئێران لەم دووبارە کێشانەوەی ناوچەییدا چییە؟ ئەکتەری سەربەخۆ یان ژێردەستەی پاشەکشە؟بە لەبەرچاوگرتنی بارودۆخی ئێستا، پێدەچێت ئێران لە قۆناغێکی یەکلاکەرەوەدایە. لە نێوان بێدەنگی و شەفافیەت، لە نێوان خەریکبوون و سەرکوتکردن، لە نێوان دیموکراسی و گۆشەگیریدا.
پرسیارێک لێرەدا بێ وەڵام ماوەتەوە؛ ئەمەیە کە؛ ڕێبەرانی سیستەمی هەژموون و سەروەری لە ئێراندا کام ڕێگا هەڵدەبژێرن؟ پەنجەرەیەک بۆ گواستنەوە بۆ دیموکراسی لیبڕاڵی ڕۆژئاوا یان خۆ تەسلیمبوون و توانەوەی لەناو چەقۆی سیستەمی سەرمایەداری جیهانی ڕەهادا؟ کات ئەمە ڕوونتر دەکاتەوە.