ناوەندی هەواڵ

 

بەپێی ئەو زانیاریانەی کە بە تایبەتی لەلایەن ڕێکخراوی تەندروستی جیهانی WHOەوە هاوبەشکراون، حکومەتەکان زیاتر سەرنجیان لەسەر مەترسییە تەندروستییەکانە کە بەهۆی گەرمبوونی جیهانەوە زیاتردەبن، ئێستا زۆربەی گەلان نیگەرانییەکانیان لەسەر نەخۆشی مەلاریا تا نەخۆشییەکانی دڵ لەبەرچاو دەگرن.

 

بەپێی زانیارییە نوێیەکانی ڕێکخراوی تەندروستی جیهانی، زیاتر لە ٩٠٪ی وڵاتان مەترسییە تەندروستییەکانیان لە پابەندبوونەکانیاندا جێگیرکردووە بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی گۆڕانی کەشوهەوا، کە بە بەشدارییە دیاریکراوەکانی نیشتمانی NDCs ناسراوە، لە کاتێکدا لە ساڵی ٢٠٢٠دا ٪٧٠ بووە کە بڕیارە لە ڕاپۆرتێکی داهاتوودا بڵاوبکرێتەوە.

 

بەڕێوەبەری تەندروستی گشتی و ژینگەی ڕێکخراوی تەندروستی جیهانی، ماریا نێیرا، وتی قەیرانی کەشوهەوا هەڕەشە لە پایە سەرەکییەکانی تەندروستی گشتی دەکات، لەوانەش دەستڕاگەیشتن بە خۆراک، ئاو، شوێنی نیشتەجێبوون و هەوای پاک و ڕەنگە وڵاتان کێشەیان هەبێت بۆ وەڵامدانەوەی گونجاو بۆ مەترسییە گەشەسەندووەکان.

 

ئەم هۆشیارییانە لە کاتێکدایە کە ڕێکخراوی کەشناسی جیهانی ڕۆژی چوارشەممە هۆشداری دا کە ئەگەری ئەوە هەیە کە تێکڕای پلەی گەرمی جیهانی لە ماوەی پێنج ساڵی داهاتوودا سنووری گەرمبوونی ١.٥ پلەی سەدی تێپەڕێنێت کە لە ڕێککەوتنی پاریسی ٢٠١٥دا دانرابوو.

زانایانی کەشوهەوا هۆشدارییان داوە کە سنووری ١.٥ پلەی سیلیزی خاڵێکی گرنگی وەرچەرخانە کە دوای ئەوە کاریگەرییەکان لە بەرزبوونەوەی ئاستی دەریاوە بۆ پلەی گەرمی بەرز ئەگەری زۆرە زۆر توندتر بن.

 

دوایین ڕاپۆرتی پانێڵی نێوان حکومەتەکانی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ گۆڕانی کەشوهەوا IPCC تیشکی خستە سەر مەترسییە تەندروستییە هەستیارە جیاوازەکانی کەشوهەوا وەک فشاری گەرما، زیادبوونی نەخۆشییەکان کە لە ڕێگەی خۆراکەوە بڵاودەبنەوە، گەشەسەندنی کەمی ئاو، گۆڕانکاری لە مەودای مێروو و مشەخۆرەکان و خراپتربوونی دەروونی بارودۆخی تەندروستی.

 

 ڕێکخراوی تەندروستی جیهانی وتی لە کاتێکدا کە ٪ ٩١ی وڵاتان پرسەکانی تەندروستییان لە ڕێکخراوە نائاساییەکانیاندا ناسیوە، بەڵام تەنها ٪ ١٠ سوودە تەندروستییە ئەگەرییەکانی گرتنەبەری ڕێوشوێنی کەشوهەوایان لە شیکارییەکانیاندا جێگیرکردووە.

 

ئەو تیشکی خستە سەر پیسبوونی هەوا و وتی چارەسەرکردنی دەتوانێت هەم پارە و هەم ژیان ڕزگار بکات لەکاتێکدا خەڵک لە سەرانسەری جیهاندا لەگەڵ کێشە تەندروستییە درێژخایەنەکانی وەک تەنگەنەفەسی و نەخۆشییەکانی دڵدا دەجەنگن و گۆڕانەکانی کەشوهەوا ئەگەری هەیە دۆخی تەندروستی هاوڵاتیان لە سەرانسەری جیهان بەرەو خراپتر بەرێت.

 

بەپێی توێژینەوەیەک کە ساڵی ڕابردوو لە گۆڤاری لانسێت پلانێتری هێڵتدا بڵاوکراوەتەوە، پیسبوونی هەوا کە زۆرجار پەیوەندی بە سووتانی سووتەمەنی بەردینیەوە هەیە، ساڵانە زیاتر لە ٦.٥ ملیۆن کەس لە جیهاندا بەهۆیەوە دەمرن، ژمارەکەش ساڵانە لە زیادبووندایە.