شیلان سەقزی

 

ناوەندی هەواڵ- لە ژێر سیستەمی تاکڕەوی ئێراندا، نەخۆشخانەکانی دەروونی لە شوێنی چارەسەرییەوە گۆڕاون بۆ ئاماژەی وەدەرنانی بێدەنگ و کۆنترۆڵکردنی زۆرەملێ بۆ ژنان و منداڵانی کچی پەراوێزخراو، ئەوانەی ڕەتیدەکەنەوە لەگەڵ ئەو نۆرمە ڕەگەزییە و ڕەفتار و سیاسیانەی ڕژێم کە سەپێنراون- لە ژنانی بێ ماڵ و حاڵ و زیانلێکەوتووی توندوتیژیەوە تا دەگاتە دایکی بێ هاوژین، منداڵە کچە یاخیبووەکان و تەنانەت ئەوانەی کە بۆچوونی ناکۆکییان هەیە- بێ پشتیوانی و پاراستن و بە ناوی "تەندروستی دەروونی" لە کۆمەڵگە دوور دەخرێنەوە.

 

نەخۆشخانە دەروونییەکان بوونەتە هاوشێوەی "تەکنیکەکانی ستەمکاری بۆشای"، بۆ کۆنترۆڵکردنی جەستەی ئەو ژنانە بەکاردەهێنرێن کە بوونی ئەوان لەلایەن سیستەمی سیاسی پیاوسالارییەوە قبوڵ ناکرێت، ئێمە شاهیدی ئەو شتە دەبین کە دەتوانین پێی بڵێین "دەروونی ڕەگەزی"، کە نەخۆشی دەروونی وەک قەیرانێک سەیر ناکرێت کە پێویستی بە چارەسەرکردن هەبێت، بەڵکو وەک ئاماژەیەک بۆ دوورخستنەوە و نەهێشتن سەیر دەکرێت، لەم بۆشاییەدا ستەمی چینایەتی و ڕەگەز و سیاسی یەکتر دەبڕن بۆ ئەوەی جەستەی ژنان پاڵ بنێن بۆ گۆشەگیری، تەنها لەبەر ئەوەی "تاوانەکە"یان "جیاوازییە".

 

شیکردنەوەی ئەم ڕاستیە تەنها ڕەخنە نییە لە سیستەمێکی چارەسەرکردن، میکانیزمێکی ئاڵۆزی وەدەرنانی کۆمەڵایەتی و سیاسی و ڕەگەزی ئاشکرا دەکات کە بۆ بێدەنگکردنی دەنگی ژنان و دوورخستنەوەیان لە کایەی گشتی بەکاردەهێنرێت.

 

تەندروستی دەروونی وەک ئامرازێک بۆ کۆنترۆڵکردنی ژنان و گروپە پەراوێزخراوەکان

لە سیستەمی سیاسی و کۆمەڵایەتی ئێراندا، ئەوەی پێی دەوترێت چاودێری تەندروستی دەروونی، بە کردەوە، بووەتە ئاماژەیەکی وەدەرنانی کۆمەڵایەتی، کە تەواوی نەوەیەک لە ژنان و گەنجان و گروپە پەراوێزخراوەکان لە نەخۆشخانەی دەروونی قەتیس کراون، نەک بەهۆی نەخۆشیی دەروونییەوە، بەڵکو لە ئەنجامی هەژاری، توندوتیژی خێزانی، وەدەرنانی کۆمەڵایەتی، یان شێوازەکانی بەرەنگاربوونەوەی بێدەنگ، ونبوونلە پشت دیوارە بەرزەکانەوە، دوور لە چاوی دەوڵەت و کۆمەڵگە.

 

ئەم ڕاستیە تەنها قەیرانێکی تەندروستی نییە، جۆرێکە لە "تەکنیکەکانی دەسەڵات"- بایۆپۆلیتیکێکی نەرێنی کە لەسەر بنەمای گۆشەگیری و دوورخستنەوە لەبری چارەسەرکردن و چاکسازی دامەزراوە، سیاسەتە شکستخواردووەکان، داڕمانی سیستەمی چاودێری گشتی و ئەو چەواشەکارییە کولتوورییەی پەیوەستە بە تێکچوونی دەروونییەوە، هەموویان ئاماژەن لە پڕۆژەیەکدا کە ئامانج لێی پاڵنانی "ژیانێکی نەخوازراو"ە بۆ پەراوێز، بۆ نەخۆشخانە دەروونییەکان و دواتر بۆ لەبیرکردن.

 

لێرەدا نەخۆشخانە دەروونییەکان بە شێوەیەکی تەواوی وشەیی دەبنە "گۆڕستانی زیندوو"- شوێنی ناشتنی ئەو کەسانەی کە جیاوازن، ئەوانەی کە سیستەمی کۆمەڵایەتی و سیاسی ناتوانێت لەخۆیان بگرێت، ئەو ژنانەی کە بوونەتە زیانلێکەوتووی توندوتیژی و چەوساندنەوە، ئەو گەنجانەی کە ئامادە نەبوون ملکەچی یاساکانی هەژموون بن و ئەو جەستەیانەی کە ڕژێمی ڕەگەزی و چینایەتییان شکاندووە- هەموویان بە ناوی چارەسەرەوە دەخرێنە ژێر پرۆسەی لەکارکەوتوی سیاسی و دەروونییەوە، کە ئەمەش دیمەنێکی کارەساتی بێدەنگە و شێوازکی سەردەمیە لە وەدەرنانی بەبێ خوێنڕشتن، بەبێ دادگاییکردن، بێ هاوارکردن، بەڵام بە دیوارە بەرزەکان و بێدەنگی قورس.

 

نەخۆشخانە دەروونییەکان لە ئێران بە تایبەتی بۆ ژنان و منداڵانی کچان، ئیتر تەنها ناوەندی چارەسەر نین، گۆڕاون بۆ دامەزراوە کۆمەڵایەتی-سیاسییەکان کە وەک ئاماژەیەک بۆ کۆنترۆڵکردن و دیسیپلین و وەدەرنانی ئەوانەی پێیان دەوترێت "جەستەی کێشەدار" بەکاردەهێنرێن، ئەو ژن و منداڵە کچانەی کە لە نۆرمەکانی کۆمەڵایەتی، ڕەگەزی و سیاسی کە ڕژیم دەیسەپێنن- چ لە ڕێگەی ڕەفتار و قسە و تەنانەت ئازارە دەروونییەکانیانەوە کە لە ئەنجامی چەوساندنەوەی پێکهاتەیی دروست دەبن، لادەدەن- بە بیانووی نەخۆشی دەروونی، کە زۆرجار دەربازبوون لێی مەحاڵە، لە ناو ئەم ناوەندانەدا قەتیس دەکرێن، ئەمەش ڕەهەندە فرەلایەنەکانی پرۆسەیەکی سیستماتیکی وەدەرنانی ئاشکرا دەکات.

 

سیستەمی ئایینی-سیاسی پیاوسالاری لە ئێراندا هەمیشە وەک "کێشەیەک" مامەڵەی لەگەڵ جەستەی ژنان کردووە کە پێویستی بە کۆنترۆڵکردن هەیە، لە سەپاندنی باڵاپۆشی و ڕێکخستنی جوڵە لە شوێنی گشتیدا تا چاودێریکردنی ڕەفتار و پزیشکی دەروونی، ئەو ژنانەی ڕەتیاندەکەنەوە یان ناتوانن پابەندی ئەم ڕێسایانە بن، وەک هەڵهاتوو، زیانلێکەوتووی توندوتیژی سێکسی، دایکی بێ هاوژین، یان منداڵە کچە یاخیبووەکان، پشتیوانی و پاراستنیان لێ داگیر دەکرێت و ناچار دەکرێن بچنە نەخۆشخانەی دەروونی، بەم شێوەیە ئەم دامەزراوانە دەبنە ئاماژەیەک بۆ پاککردنەوەی کایەی گشتی لە جەستەی "نەخوازراو"ی ژن.

بێدەنگی قورس: توندوتیژییەکی شاراوە لە نەخۆشخانە دەروونییەکان

دەستنیشانکردنی نەخۆشییە دەروونییەکان، بە تایبەت لە دەسەڵاتە تاکڕەوەکاندا، هەمیشە هەڵگری ڕەهەندێکی سیاسییە، کەسێک کە بە شێوەیەکی جیاواز بیردەکاتەوە، دەنووسێت، یان مامەڵە بکات، وەک مرۆڤێک مامەڵەی لەگەڵدا ناکرێت کە پێویستی بە تێگەیشتنە، بەڵکو وەک "کەیسی چارەسەرکردن" مامەڵەی لەگەڵ دەکرێت، ئەمەشە کە بە "دەروونناسی سیاسی" ناسراوە، پراکتیزەیەک کە ڕژێمە تۆتالیتارییەکان بۆی بەدناون، لە ئێراندا، منداڵانی کچ و ژنانی ناڕازی، ناکۆکی، یان پەراوێزخراو زۆرجار بە تۆمەتی وەک نەخۆشی دەروونی، ترس، یان تێکچوونی ڕەفتار، لە کایەی کۆمەڵایەتی دوور دەخرێنەوە.

 

دەستڕاگەیشتن بە خزمەتگوزاری کوالیتی، مرۆڤی و تایبەتمەندەکانی دەروونی لە ئێراندا پێویستیەکی نوخبەگەراییە، ڕەنگە ژنانی چینی ناوەڕاست و سەرەوە داوای چارەسەری دەروونی بکەن، بەڵام ژنانی هەژار و پەراوێزخراو، ئەوانەی لە شارە دوورەکان دەژین، یان بێ ماڵ و حاڵەکان زۆرجار لە نەخۆشخانەکانی دەروونیدا قەتیس دەکرێن، بەم شێوەیە پزیشکی دەروونی گشتی بووەتە ئاماژەیەک بۆ بەڕێوەبردنی هەژاری و لادان، نەک چارەسەرکردنیان.

 

زۆرجار ئەم نەخۆشخانە تایبەتیانە لە پەراوێزی شارەکاندا هەڵکەوتوون و دوورن لە دیدی گشتی و بێ ڕوماڵی ڕاگەیاندنی و بێ هیچ هەستیارییەکی کۆمەڵایەتی.، ئەو ژن و منداڵە کچانەی کە دەنێردرێنە ئەوێ، بە تەواوی لە تۆڕە کۆمەڵایەتی، خێزانی، یاسایی و سیاسییەکانیان دابڕێن، بە شێوەیەکی کاریگەر دەبنە "نەبینراو"- بێ دەنگ، بێ نوێنەرایەتی و بێ هیچ دامەزراوەیەکی پشتیوانی.

سەرکوتکردنی دامەزراوەیی و نەهێشتنی ڕەهەندی چارەسەری

چارەسەری دەروونی لە نەخۆشخانە دەروونییەکان بە پلەی یەکەم لەسەر بنەمای دەرمان و سزا و گۆشەگیرییە نەک لەسەر بنەمای گفتوگۆ و چاودێری و بەهێزکردن، ئەو ژنانەی تووشی برینی کۆمەڵایەتی قووڵ بوون، لەبری چارەسەرکردن، چاودێری بێهۆشکردن و کەمئەندامکردنیان بۆ دەکرێت، کە ئەمەش دەبێتە هۆی دوورخستنەوەیان لە کۆمەڵگە و سڕینەوەی ئامادەبوونیان.

 

بەم واتایە نەخۆشخانە دەروونییەکان لە چوارچێوەی پێکهاتەی کۆمەڵایەتی-سیاسیی کۆماری ئیسلامیدا وەڵامێک نین بۆ قەیرانە دەروونییەکان، بەڵکو بەشێکن لە خودی قەیرانەکە، لە ژێر پەردەی "چارەسەر"دا، پڕۆژەیەکی سیستماتیکی وەدەرنانی و سەرکوتکردن و بێسیاسیکردنی کامپە پەراوێزخراوەکان جێبەجێ دەکەن، هەرچەندە ڕووبەرەکەیان ناوی "تەندروستی دەروونی"ی لەسەرە، بەڵام لەناو ئەواندا توندوتیژییەکی بێدەنگ و بەردەوام زاڵە، بە ئامانجی سڕینەوەی ئەو کەسانەی کە دەسەڵاتداران بە ناشایستەی بوونیان لە کۆمەڵگەدا دەزانن، ئەم توندوتیژییە شاراوەیە، لە بناغەکەیدا، کردەوەیەکی سیاسییە بە شێوەیەکی نایاب.

 

زۆرێک لە ژنانی پەراوێزخراوی ئەو نەخۆشخانەیانە شوێنی چارەسەر نین، بەڵکو ئاماژەی وەدەرنانی سیاسی و کۆمەڵایەتین، لە نەبوونی خزمەتگوزاریی دادپەروەرانە و لە ژێر هەژموونی عەقڵیەتی کۆنتڕۆڵکەردا، تەندروستی دەروونی بووەتە ئاماژەیەک بۆ بێدەنگکردنی ژنانی "ڕێکنەخراو"، گەڕانەوە بۆ دادپەروەری و چاودێری ڕاستەقینە پێویستی بە دووبارە بەسیاسیکردنی تەندروستی دەروونی و ڕزگارکردنی لە چنگی دەسەڵات هەیە.

 

لە کۆتاییدا بۆ زۆرێک لە ژنانی پەراوێزخراو، دامەزراوە تەندروستییە دەروونییەکان وازی لە شوێنی چارەسەرکردن هێناوە و بوونەتە ئاماژەی وەدەرنانی سیاسی و کۆمەڵایەتی، لە نەبوونی خزمەتگوزارییە دادپەروەرەکان و لە ژێر باڵادەستی عەقڵیەتێکی کۆنترۆڵکەردا، تەندروستی دەروونی گۆڕاوە بۆ ئاماژەیەک بۆ بێدەنگکردنی ئەو ژنانەی کە وەک "ڕێکنەخراو" یان "کێشەدار" هەستیان پێدەکرێت.

گەڕاندنەوەی دادپەروەری و چاودێریی ڕاستەقینە پێویستی بە دووبارە بەسیاسیکردنی تەندروستی دەروونی هەیە، بەجۆرێک کە نەک وەک ئاماژەیەکی کۆنترۆڵکردن، بەڵکو وەک مافێکی مرۆڤ تێبگەین کە شکۆمەندی و ئازادی مسۆگەر دەکات، هەروەها جێگەی مافی ژنان لە کۆمەڵگەدا دەگەڕێنێتەوە.