ناوەندی هەواڵ

 

زۆرێک لە نەخۆشییە بەناوبانگەکانی وەک کۆڤید-١٩ و ئیبۆلا لە ئاژەڵەوە سەرچاوەیان گرتووە، کە بووە هۆی ئەو تێگەیشتنەی کە ئاژەڵەکان مەترسیدارن، بەڵام توێژینەوە نوێیەکان ئاشکرایان کردووە، لەوانەیە ئەمە هەمیشە حاڵەتەکە نەبێت، دوای شیکردنەوەی جینۆمەکانی ڤایرۆس، توێژەران لە زانکۆی کۆلێژی لەندەن ڕەوتێکی سەرسوڕهێنەریان دۆزییەوە، ئەگەری گواستنەوەی ڤایرۆسەکان بۆ ئاژەڵەکان زیاترە لە ئاژەڵەکان بە بەراورد بە دەوروبەری تر.

 

لێکۆڵینەوەکە ڕوونکردنەوەی داوە لەسەر چۆنیەتی کارکردنی گواستنەوەی ڤایرۆس لە نێوان مرۆڤ و جۆرەکانی تری بڕبڕەدار، نەخۆشییە ئاژەڵییەکان لە ئاژەڵەوە سەرچاوەیان گرتووە و باز دەدەن بۆ مرۆڤ، نیگەرانییەکانی تەندروستی گشتی لەگەڵ ئەوەشدا، ڕۆڵی مرۆڤ وەک گواستنەوەی ڤایرۆسەکان بۆ ئاژەڵ زۆرجار پشتگوێ دەخرێت.

 

سێدریک تان، خوێندکاری دکتۆرا لە زانکۆی بۆماوەیی UCL و پەیمانگای فرانسیس کریک سەرکردایەتی توێژینەوەکە دەکات، تیمەکەی تان شیکردنەوەیەکی گشتگیریان ئەنجامدا لەسەر نزیکەی ١٢ ملیۆن زنجیرەی جینۆمی ڤایرۆسی کە لە بنکەدراوە گشتییەکاندا هەیە.

 

دۆزینەوەکانیان بەرەنگاری ئەو بیرۆکە بەربڵاوە دەبنەوە کە مرۆڤەکان تەنها وەرگری ڤایرۆسە ئاژەڵییەکانن، لەبری ئەوە، ئەوان پێشنیاری ئەوە دەکەن کە مرۆڤ بەشێوەیەکی چالاکانە بەشداری لە بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسەکان دەکات بۆ هەردوو ئاژەڵی ناوخۆیی و کێوی.

 

لێکۆڵینەوەکە ئەوەی ئاشکرا کرد کە گواستنەوەی مرۆڤ بۆ ئاژەڵ، کە بە ئەنترۆپۆنۆسیس ناسراوە، بە ڕێژەیەک ڕوودەدات کە نزیکەی دوو هێندەی گواستنەوەی ئاژەڵ بۆ مرۆڤ ڕوودەدات، ئەم شێوازە ڕاستی بوو لە هەموو خێزانە ڤایرۆسییەکان کە لێکۆڵینەوەیان لەسەر کرا، لێکۆڵینەوەکە چەندین حاڵەتی گواستنەوەی ئاژەڵ بۆ ئاژەڵ دەستنیشان کردووە، هەروەها چەندین یاری دیکەی گواستنەوە هەیە لەوەی کە ئێمە ڕاهاتوین پێی.

 

دەرئەنجامەکانی

خانەخوێی ڤایرۆس باز دەدات، جا لە مرۆڤەوە بێت بۆ ئاژەڵ یان بە پێچەوانەوە، زۆرجار دەبێتە هۆی گۆڕانکاری بۆماوەیی یان گۆڕانکاری لە ڤایرۆسەکاندا، ئەمە پرۆسەیەکی خۆگونجاندنە کە ڕێگە بە ڤایرۆسەکان دەدات خانەخوێیە نوێیەکانیان بەکاربهێنن، بە شێوەیەکی سادەتر، لە هەر ئاژەڵ یان کەسێکی نوێوە فێر دەبن کە تووشی دەبن، ئەمە هەواڵێکی ناخۆشە، چونکە لەوانەیە ببێتە هۆی سەرهەڵدانی نەخۆشی نوێ و چارەسەرنەکراو.

 

پزیشک لوسی ڤان دۆرپ، هاونووسەری توێژینەوەکە وتی: تێگەیشتن لەم داینامیکییانە زۆر گرنگە بۆ کەمکردنەوەی بڵاوبوونەوە و پەتاکان، لێکۆڵینەوەکەمان تەنها لە لایەن ئەو تیمە بێشومارانەوە ئەنجام دراوە کە بە ئاشکرا داتاکانیان لە ڕێگەی بنکەدراوە گشتییەکانەوە هاوبەش کردووە، بەرەنگارییە سەرەکییەکە بریتییە لە یەکخستنی زانیاری و ئامڕازەکان لە بوارە جۆراوجۆرەکاندا لەوانە جینۆمیک و پەتاناسی و ژینگەناسی بۆ باشترکردنی تێگەیشتنمان لە بازدانی خانەخوێ.

 

پرۆفیسۆر بالۆکس وتی: بە لێکۆڵینەوە و چاودێریکردنی گواستنەوەی ڤایرۆسەکان لەنێوان ئاژەڵ و مرۆڤدا، بە هەردوو ئاڕاستەکەدا، دەتوانین باشتر لە پەرەسەندنی ڤایرۆسەکە تێبگەین و هیوادارین زیاتر ئامادە بین بۆ بڵاوبوونەوە و پەتای نەخۆشییە نوێیەکان لە داهاتوودا، لە هەمان کاتدا یارمەتی هەوڵەکانی پاراستن دەدات.