ڕۆنیدا حاجی

حەسەکە- لەو شەڕانەی کە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و جیهان بە گشتی بە سیستم و هاوپەیمانی ڕوودەدەن، هەموو گەل و پێکهاتەکان بە کۆمەڵکوژ کردن، ئەشکەنجە و ڕفاندن باجیان داوەو هەبوونی خۆیان پاراستووە، لە سەرەتای سەدەی بیستەمدا، لە کاتی جەنگی یەکەمی جیهانیدا "١٩١٤- ١٩١٨" بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی ئەرمەنی لە سنوورەکانی ئیمپراتۆریەتی عوسمانیدا پێکهات،  لە ٢٤ی نیسانی ١٩١٥ دەوڵەتی عوسمانی فەرمانی بۆ لەناوبردنی ئەرمەنییەکان دەرکرد، لەو کۆمەڵکوژییەدا بەپێی زانیاری جیاواز نزیکەی ملیۆنێک و ٥٠٠ هەزار کەسی ئەرمەنی کوژراون، لە دوو دەیەی ڕابردوشدا دەیان هەزار ئەرمەنی کوژران.

 

ئەناهید قەسەبیان، ئەندامی کۆمیتەی ڕێکخستن و ڕێکخراوی گەلی ئەرمەنی لە ئەنجومەنی کۆمەڵایەتی ئەرمەنییەکان لە باکوور و رۆژهەڵاتی سوریا دەربارەی ئەو کۆمەڵکوژییە بۆ نوژنها قسەی کرد.

 

"لە دژی گەلی ئەرمەنی سیاسەتێکی هاوبەش پیلانی بۆ دانرابوو"

ئەناهید قەسه‌بیان، ئاماژەی بەوەکرد ئەو کۆمەڵکوژییەی کە لە دژی گەلی ئەرمەنی کرا لە سێ قۆناغدا بوو و وتی: "لەو شەڕانەی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و جیهان ڕوودەدەن بە گشتی هەموو پێکهاتەکان لە کۆمەڵکوژی و کۆچبەریی و ڕفاندن و ئەشکەنجەدان باجیان داوە، لە جەنگی جیهانی یەکەمدا گەلی ئەرمەنی لەلایەن دەوڵەتی عوسمانیەوە کۆمەڵکوژ کران کە لە سێ قۆناغدا بە ئامانجی لەناوبردنی ناسنامە و شارستانیەتی گەلی ئەرمەنی ئەنجام درا، لە قۆناغی یەکەمدا بڕیاردرا کە فەیلەسووفان و سیاسەتمەداران و زانایان و هۆنراوەنووسانی ئەرمەنی دەستگیر بکرێن، واتە مێشکی کۆمەڵگەی ئەرمەنی کرایە ئامانج لەو کاتەدا نزیکەی ٢٥٠ کەس دەستگیرکراون و هەوڵیان داوە لە قۆناغی دووەمدا کۆمەڵکوژیی گەلی سەفۆ بوو، بۆچی ئەم کۆمەڵکوژییە بە "سەفۆ" یان "شور" ناسراوە؟ چونکە لەم شەڕەدا نەک بە چەک و بۆمب و فڕۆکە، بەڵکو بە شمشێر و ئامیری تیژ بوو، بە شمشێر سەری منداڵەکانیان بڕی و سکی دایکە دووگیانەکانیان بڕی و منداڵەکانیان کوشتن".

 

دەبارەی قۆناغی سێیەمی کۆمەڵکوژی سەر ئەرمەنەکان، ئەناهید قەسەبیان وتی: "لە قۆناغی سێیەمدا کۆچ و کوشتاری ئەرمەنە ماوەکان بەڕێوەچوو گەلی ئەرمەنی و ئاشووری و سوریانی دوای کۆمەڵکوژییەکەی سەفۆ چوونە عێراق بۆ ئەوەی خۆیان بەو دەوڵەتە بسپێرن و خۆیان بپارێزن، بەڵام لە ناوچەی سێمێل لە نێوان عێراق و ئێران ئەو خەڵکەی کە لە کۆمەڵکوژییەکان هەڵاتن و پەنایان بۆ عێراق برد لە ساڵی ١٩٣٣ ڕووبەڕووی کۆمەڵکوژییەکی نوێ بوونەوە، مەسیحیەکان هیوایان خواست کە عێراق بیانپارێزێت لە عوسمانیەکان، بەڵام لێرە سیاسەتێکی هاوبەش لە دژیان داڕێژرابوو".

 

"پلانی کۆمەڵکوژی بەردەوامە"

ئەناهید قەسەبیان ئاماژەی بەوەکرد کۆمەڵکوژییەکەی سەفۆ لەسەر هەموو پێکهاتەیەک بوو و وتی: "کۆمەڵکوژیی سەفۆ نەک تەنها دژی گەلی ئەرمەنی بوو، بەڵکو بۆسەر ئاشوورییەکان و سریانی و ئێزدیەکانیش بوو، مرۆڤ دەتوانێت بڵێت کە پلانەکانی کۆمەڵکوژکردنی گەلان لەسەر دەستی دەوڵەتان پێکدێت، دەوڵەت لەسەر حسابی خوێنی مرۆڤ جوگرافیای خۆی فراوان دەکات و مافی مرۆڤ ناپارێزێ، لەو شەڕانەشی کە لەمڕۆدا ڕودەدەن جەنگی جیهانی سێیەمیش پلانێکە بۆ کوشتاری خەڵک، دەوڵەتی تورکیای داگیرکەر بە هێرشەکانی بۆ سەر باکور و ڕۆژهەڵاتی سوریا بەردەوامە لە پیلانەکانی کۆمەڵکوژیی و دەیەوێت دیمۆگرافیای ناوچەکە بگۆڕێت و مێژوو و ناسنامەی گەلان لەناوببات، داپیرە ئاشوری و سریانی و ئەرمەنی و کلدانییەکان کە تا ئێستا لە ژیاندا ماون ساتەکانی جینۆسایدیان لە بیر نەکردووە و ڕاستی دوژمنایەتی عوسمانی و هاوکارەکەنی بە نەوەکانیان دەڵێنەوە".

"پێویستە لێپرسینەوە لە دەوڵەتی تورک بکرێت"

ئەناهید قەسەبیان بەم شێوەیە کۆتایی بە قسەکانی هێنا و وتی: "بێدەنگیی دەوڵەتەکان لە دژی تاوانەکانی دەوڵەتی تورک شەرمەزار دەکەین بێدەنگیان هاوکاری ئەوانە، ئێمە وەک کۆمەڵگەی ئەرمەنی بە تێکۆشان و بە هەبوونی ناسنامە و ڕێکخستنی گەلی ئەرمەنی وەڵامی پیلانی کۆمەڵکوژی دەدەینەوە، داوا لە کۆمەڵگای نێودەوڵەتی و رێکخراوی مافی مرۆڤ دەکەین کە دۆسیەی کۆمەڵکوژییەکەی ئەرمەنەکان بکەنەوە و داواش دەکەین کە لێپرسینەوە لە دەوڵەتی تورک بکەن".