ڕەجا حەمید ڕەشید

 

عێراق-ژنە چالاکوانان و ئەکادیمییەکان نیگەرانی خۆیان دەربڕی سەبارەت بە گۆڕانکارییە سیاسییەکانی سووریا کە بەشێوەیەکی نەرێنی کاریگەری لەسەر ناوچەکانی دراوسێ و بەتایبەت عێراق هەبووە، دوای ئەوەی جیهادییەکان دەسەڵاتیان گرتە دەست، لەڕێگەی ئەو ڕووداوانەی کە ناوچەکە شاهیدی بووە و کاردانەوەی کۆمەڵایەتییان لەسەر کۆمەڵگە بەگشتی و ژنان بەتایبەتی، جەختیان کردەوە کە سروشتییە ژنانی سووریا نیگەرانییان هەبێت سەبارەت بە داهاتوویان.

 

پزیشک بوشرا حەمدانی، ئەکادیمی نیگەرانی خۆی لە ڕووداوە خێراکانی سووریا دەربڕی و وتی: هاوسۆزی خۆم بۆ ژنانی سووری ناشارمەوە کە بارگرانییەکانی ڕابردوویان لەسەرشانە، بەڵام لە هەمان کاتدا سیماکانی سووریای نوێ نابینم، چونکە تا ئێستاش بە ڕوونی پێناسە نەکراون، ترسام لە گەڕانەوەی سیناریۆی داگیرکاری ئەمریکا بۆ سەر عێراق و هەڵوەشاندنەوەی سوپای عێراق، هەروەک چۆن زۆرێک لە توێژەران چاوەڕوانی گەڕانەوەی سیناریۆی عێراق یان میسریان دەکرد لە دوای دەسەڵاتی ئیخوان موسلیمین، یان سیناریۆی جەزائیر  و لیستەکە درێژەی هەیە، و ترسیش ئامادەیە، و بابەتەکە عێراقی بەدەر نەکرد، وەک چۆن شەڕێکی دەروونی هەیە کە بەو شێوەیەی کە ئەوەی لە سووریا ڕوویدا لە عێراق ڕووبدات ترسناکە، هەمووان دەترسن، پەخشی هەواڵی ڕۆژئاوایی بەگشتی بە کۆمەڵێک ئیشارەت و ڕووداوی شاراوەی شەقامی عەرەبی دەدەن و ئەوەی لە پشت پەردەوە ڕوودەدات لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان ناشاردرێتەوە، کە بوونەتە گۆڕەپانی شەڕ.

 

ڕۆژنامەنووس ڕەفا مەعموری وتی: گومانی تێدا نییە کە شەڕی سووریا جگە لە پێشێلکردنی مافەکانی مرۆڤ، بە تایبەت مەترسییەکانی شەڕی ناوخۆ و ململانێی نێوان ڕێکخراوەکان و حکومەت لە کۆتاییدا گەورەترین نادادپەروەری دەکەوێتە سەر ژنان و ئەمەش جیاوازی نییە لەگەڵ ئەوەی پێشتر لەگەڵ ئێمەدا ڕوویدا و مەترسیدارترینیان ئەو بیرۆکە ئیسلامیانەن کە بە زۆر بەسەر ژناندا سەپێنردان، دوورە لە یاسای ئیسلامی کە قەوارەی ژنانی پاراستووە هەوڵدان بۆ پاراستنی دەوڵەتێکی مەدەنی بەبێ توندڕەوی کەمتر نییە لە گرنگی بەرقەرارکردنی ئاشتی، بەو پێیەی عێراق و سووریا مێژوویەکی دوورودرێژیان هەیە، دڵنیایە کە هەر هەڕەشەیەک بۆ سەر ئاشتی لە سووریا دەتوانێت کاریگەری نەرێنی لەسەر وڵاتانی دراوسێ، لەناویاندا عێراق هەبێت.

 

جەختیشی لەوە کردەوە، ژنانی عێراق هەڵوێستێکی ڕوون و ڕاشکاوانەیان هەیە بەرامبەر بە هەموو ئەو شتانەی کە ڕوودەدەن و لە ڕێگەی ڕێکخراوەکانەوە دەستیان کردووە بە کۆکردنەوەی هەموو شتێک کە لە توانایاندایە، هەروەها بە بیستنی دەنگی خۆیان و پاڵپشتیکردنی ژنانی سووریا، کە بە دڵنیاییەوە دەتوانێت ئەو بەرپرسیارێتییە هەڵبگرێت بۆ ئەوەی لە داهاتوودا ژینگەی سەلامەتی هەبێت لە هێنانەدی ئاشتی.

چالاکوان جومان سامەڕائی ئاماژەی بەوەکرد، لە سەرەتای شارستانیەتی میزۆپۆتامیا، ژنانی عێراق کاریگەرییەکی بەرچاویان هەبووە، بەتایبەتی دەنگ و پێنووسی ئازادیان، ئەوان پشتگیری لە هەر گۆڕانکارییەکی سیاسی دەکەن کە وڵاتانی عەرەبی بەرەوپێش ببەن، بەتایبەتی بڵاوبوونەوەی ئەم دواییەی شۆڕشی نەتەوەیی سووریا، ئەوان پشتیوانن لەو گۆڕانکارییە بەمەرجێک کاریگەری لەسەر ئازادی ژنان نەبێت و مافە مەدەنییەکانیان زەوت نەکات، بەڵکو پشتگیری لە حوکمڕانییەکی مەدەنیی بونیادنەر دەکەین کە لەسەر بنەمای سیاسەتێکی دادپەروەرانە بێت.

سەمیرە حسێن مستەفا، چالاکوان ئاماژەی بە پێویستی هاودەنگی لەگەڵ ژنانی سووریا کرد چونکە کۆمەڵگەی سووریا لەڕووی فرەیی مەزهەب و ئایینەکانەوە بەتەواوی هاوشێوەی کۆمەڵگەی عێراقە و ئەوەی ژنانی عێراق و سووریا دەترسێنێت ئەو حوکمڕانییە ئیسلامیەیە کە نەهامەتی و ئازاری بەسەردا سەپاندووە، پێیوایە کە ژنانی سووریا ئەو بوێری خۆی نیشان دا کاتێک بە خۆپیشاندانەکانی داوای دەوڵەتی مەدەنی و مافەکانی مرۆڤ بە گشتی بەرامبەر فەرمانڕەوا نوێیە جیهادیەکان وەستایەوە.

 

چالاکوان هودا ئەلخەتاوی ئاماژەی بەوەدا کە ڕووداوەکانی ئەم دواییە لە سووریا کاریگەری لەسەر ژنان هەبووە، سەرەڕای ڕزگاربوون لە ڕژێمی پێشووی سووریا کە دەسەڵاتی ستەمکارانەی هەبووە، بەڵام هێشتا ترس و دڵەڕاوکێ هەیە سەبارەت بە دەوڵەتی نیشتمانی نوێ، هەرچەندە گرنگترین شت کە لەخۆی دەگرێت ئامانجی پارتی ناسیۆنالیستی سۆسیالیستی سووریایە کە ئایین لە سیاسەت جیا بکاتەوە، واتە سیاسەت وەک چوارچێوەیەک بە ئامانجە ئایینییەکان و جێبەجێکردنی بۆ ژنان بە زەبری هێز نەبێت، لە لایەکی تریشەوە پرەنسیپی دادپەروەری و دەرفەتی یەکسان واتە لە بواری سیاسی و ئابووریدا و بەهرەمەندبوونی ژنان لە ماف و ئەرکەکانی هەمان پیاوان و ئەمەش ئەوەیە کە حزب لەسەری ڕێککەوتووە، بەڵام پرۆسەکە پێویستی بە نێودەوڵەتی و پشتگیری و کردەوە و پشتیوانی ناوچەییە، ڕێوشوێنی ڕاستەقینە بگیرێتەبەر، بەو پێیەی سووریا یەکێکە لەو وڵاتانەی کە ڕێککەوتننامەی دادوەری پەسەندکردووە، سیداو هەموو جۆرە جیاکارییەک لە دژی ژنان قەدەغە دەکات.

چالاکوان ئینتیسار ئەلمەیالی ڕایگەیاند، لە ساڵی ٢٠١١ەوە، ژنان لە سووریا ڕووبەڕووی مەترسی توندوتیژی، دەستدرێژی سێکسی، ئاوارەبوونی زۆرەملێ، گرتن، توندوتیژی خێزانی، هاوسەرگیری منداڵان و پێشێلکاریی دیکەی مافەکانیان بوونەتەوە ، دوای ڕووخانی ڕژێمی ئەسەد و دەستبەسەرداگرتنی دەسەڵاتی کاتی جیهادییەکان، سروشتییە کە ترس و دڵەڕاوکێ سەرهەڵبدات، ژنانی سووری نیگەرانییان هەیە سەبارەت بە داهاتوویان، بەتایبەتی دوای لێدوانی فەرمی سەبارەت بە ڕۆڵی ژنان و سروشتی بایۆلۆژی و دەروونیان کە بۆ هەموو کارەکان گونجاو نییە،  ئەمەش نیشاندەرێکی مەترسیدارە.

 

وتیشی: نیگەرانی و ترس هەیە لە پەراوێزخستنی سیاسی و کۆمەڵایەتی، نەگەیشتن بە نوێنەرایەتییەکی دادپەروەرانە لە پرۆسەی سیاسی و بڕیاردان و تەحەددیاتی دیکەی وەک توندوتیژی، لەبەر زۆر هۆکار، لەوانە شۆڕشەکانی بەهاری گەل و ئەو گۆڕانکارییەی کە ڕوویدا لە هەندێک وڵاتی عەرەبی وەک میسر، و ئەو سیاسەتە هەڵانەی کە لە عێراق ڕوویان دا و بوونە هۆی.دروستبوونی داعش و کاردانەوەکانی بەجێهێشت، کە ترسناکترینیان ئەوە بوو کە ژنانی عێراقی و ئێزدی بەتایبەتی بەرکەوتەی بوون، هەموو ئەم وەرچەرخانانە و کاریگەرییەکانیان وامان لێدەکات ترسمان هەبێت بۆ داهاتووی ژنانی سووریا لە دوای ڕژێمی ئەسەد.

چالاکوان سوهەیلە ئەلعەسام ئاماژەی بەوەدا کە کاردانەوەی ژنانی عێراق بەرامبەر بە دەوڵەتی نەتەوەیی لە سووریا هەمەچەشن بوون، بەو پێیەی هەندێک بزووتنەوەی ژنان سەریان هەڵدا کە لەژێر کاریگەری بزووتنەوە شۆڕشگێڕەکانی سووریادا بوون، هەروەها لێکنزیکبوونەوەی بیرۆکە لە نێوان ژنان لە هەردوو وڵاتدا هەبوو سەبارەت بە بەدەستهێنانی یەکسانی و بەرگریکردن لە مافەکانی ژنان لە چوارچێوەی ململانێ سیاسییە بەردەوامەکاندا.