نەغم کەراجە

 

غەزە-بەشداری سیاسی ژنانی فەڵەستینی و گریمانەکردنیان بۆ هەڵوێستی بڕیاردان دەستکەوتێکی پێویستە لەسەر ئاستی نیشتمانی و نێودەوڵەتی بۆ بەرەوپێشبردنی بنەماکانی دیموکراسی, دادپەروەری کۆمەڵایەتی و مافەکانی ژنان.

 

ژنان لە ساڵی ١٩٢٩ لە سیاسەتدا تێکۆشانیان کردووە و لەو کاتەوە هاوبەشی پیاوان بوون لە نیشتمانپەروەری و خەباتدا، بەڵام تا ئێستا نەگەیشتوون بە پۆستە باڵاکانی سەرکردایەتی، چونکە ڕێژەی بەشداریکردنی ژنان لە لیستی هەڵبژاردنەکانی یاسادانان لە ساڵی ٢٠٠٦ گەیشتە ٢٠٪، لە کاتێکدا ناوچەکانی دەنگدان بازنەکان بێ ئامادەبوونی ژنان بوون.

 

ئەنجومەنی ناوەندی بڕیاری زیادکردنی کۆتای ژنان لە پێکهاتەکانی دەوڵەتدا بۆ ٣٠٪ پەسەند کرد و بەشێکیشی جێبەجێکرا، بەڵام بە تەواوی بەهۆی بیرکردنەوەی پیاوسالاری و کولتووری کۆمەڵایەتی و حیزبییەوە نەبوو کە بەشداریکردنی ژنان کەم دەکاتەوە و پێی باشترە پیاوان لە نێو میتۆدۆلۆژی بەرنامەکراو لە دەستەی سەرکردایەتیدا دابنێت.

 

ژنان بەهۆی چالاکی سیاسی ڕووبەڕووی توندوتیژی دەبنەوە

ڕیم فەرحات، چالاکوانی سیاسی وتی: ژنانی فەڵەستینی بە شێوەی جۆراوجۆر ڕووبەڕووی توندوتیژی دەبنەوە بەهۆی چالاکی و خەباتی سیاسییان بۆ ئازادی و دادپەروەری و مسۆگەرکردنی مافەکانیان و توندوتیژییەکانیان چەندین شێوەی هەیە، لەوانە هەڕەشە، زەحمەتکێشان، دەستگیرکردن، دەستدرێژی جەستەیی، ناوزڕاندن، بە ئامانجکردنی ئەلیکترۆنی وەک سیخوڕی و داگیرکردنی تایبەتمەندی.

 

ڕوونیکردەوە، بۆشاییەکی گەورە هەیە لە نوێنەرایەتیکردنی سیاسی لە نێوان ڕەگەزەکان لە فەلەستین بەهۆی کولتووری نەریتییەوە کە ڕۆڵی ژنان و بەشداریکردنی سیاسییان پەراوێزخستووە، هەروەها ژنان ڕووبەڕووی ئاستەنگی کۆمەڵایەتی دەبنەوە وەک سنووردارکردنی خێزان و خێڵەکان کە ڕەتی دەکەنەوە بەشدارییەکی چالاکانە بکەن و لە پۆستەکانی بڕیارداندا ئامادە بن، هەروەها بەربەستە ئابوورییەکان کە کاریگەرییان لەسەر توانا و ئاڕاستەکانیان هەیە لە ئەنجامی نیگەرانییەکانیان لە دابینکردنی پێداویستییە بنەڕەتییەکان بۆ خێزانەکانیان وەک بژێوی لە بارودۆخێکی سەختدا.

 

لاوازی هەیە لە بوونی ژنانی فەڵەستینی لە پۆستە باڵاکاندا

ئاماژەی بەوەدا کە پەیماننامەی نەهێشتنی هەموو جۆرەکانی جیاکاری دژی ژنان لوتکەی مافەکانی ژنان و یەکسانی و بەهێزکردنی مافەکانی ژنانە بۆ جێبەجێکردنی ڕۆڵی خۆیان و بەدەستهێنانی ئۆتۆنۆمی و باشترکردنی دۆخی کۆمەڵایەتی و ئابووری و سیاسییان کە پێویستە لە دڵی پەرەپێدانی بەردەوامدا کە کۆمەڵگە هەوڵی بەدەستهێنانی دەدات، لاوازی هەیە لە بوونی ژنانی فەڵەستینی لە پۆستە باڵاکان و بڕیارداندا لە ئەنجامی پێکهێنانی بزووتنەوەی ژنان بۆ ڕێکخراوە حکومییەکان و گۆڕینی دامەزراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی بۆ قەوارەی پیشەیی بیرۆکراسی کە دووری لەنێوان ئەوان و ڕەگی سەرەکی و کۆمەڵگە ناوخۆییەکان و تێکەڵبوونی ژنان لەو ڕێکخراوەدا دروستکردووە.

 

سەبارەت بە بەشداریکردنی ژنان لە پۆستەکانی بڕیاردان لە دەستەی دیپلۆماسیدا وتی: ماددەی ٥٦ جیاکاری لە نێوان ڕەگەزەکاندا نەکردووە و ڕێگە بە ژنان دەدات لە دامەزراوە نێودەوڵەتییەکاندا ئامادە بن، یاسای هەڵبژاردن لە ساڵی ١٩٩٥ دەرچوو، بۆیە ژنان چوونە ناو ئەنجومەنی یاسادانان و سەرۆکایەتی و ڕێژەی بەشداریکردن گەیشتە ٤٩٪ی کۆی دەنگدەران، یاسای پەروەردە، کە لە ساڵی ١٩٩٨ دەرچووە، هەروەها دەرفەتی ئەوەی پێ بەخشی کە لە هەموو ئاستەکانی قوتابخانەدا فێرببێت، هەروەها ماددەی ژمارە ٤ کە مسۆگەری کارەکەی دەکات، بەڵام کاریگەری جیاکاری لە یاسای باری کەسی بەردەوامە.

 

ڕیم فەرحات ڕوونیشیکردەوە کە دامەزراوەکانی ژنان گرنگییان بە مافەکانی ژنان و یاسا سیاسی و ئابووری و کۆمەڵایەتییەکانیان داوە لە ڕێگەی کۆبوونەوە و لێکۆڵینەوە و بڵاوکردنەوە و وۆرکشۆپ و هەوڵی ئەو ڕێکخراوانە بۆ کارکردن لەسەر هەموارکردن و گۆڕینی یاساکان بە پێی تێڕوانینی نوێی فێمێنیستی بۆ ئەوەی ژنان دادپەروەر بن و مافەکانیان پارێزراو بێت و دەستگەیشتنیان بە پێگەی بڕیاردان بپارێزرێت.

 

کار بۆ هەموارکردنەوەی یاساکان کراوە

ئاماژەی بەوەشکرد کە دامەزراوەکانی ژنان کاریان کردووە بۆ هەموارکردنەوەی ماددەکانی هەندێک لە یاساکان وەک یاسای باری کەسی و سزاکان و کار، هەروەها پێشکەشکردنی پێشنیاری جێگرەوە پەیوەست بە کێشەکانی سەردەمی هاوسەرگیری، بەرپرسیارێتی، بەندیخانە، نیشتەجێبوون، میرات، کوشتنی شەرەف و ئەوانی تر بە پێی پەیماننامە نێودەوڵەتییەکان، بەتایبەتی پەیماننامەی نەهێشتنی هەموو جۆرەکانی جیاکاری دژی ژنان.

 

وتیشی: دەسەڵاتداران پلانی گەشەپێدانیان جێبەجێکردووە و یاسایەکیان دەرکردووە کە ڕاستەوخۆ کاریگەری لەسەر پرۆسەی بەشداریکردنی سیاسی ژنان هەیە، هەروەک لەگەڵ قەبارەی ئەو بودجەیەی کە بۆ کەرتی ژنان تەرخانکراوە یان لەسەر ئاستی ئەو یاسایانەی کە هەوڵی چالاککردنی ڕۆڵی سیاسی ژنان دەدەن وەک یاسای هەڵبژاردن و هەموارکردنەکانی دواتر.