لاڤە کوردە

 

ناوەندی هەواڵ- عێراق، ئەو وڵاتەی بە هاتنە سەر دەسەڵاتی هەر سەرۆک وەزیرانێک ئومێدی باشبوونی دۆخەکەی دەکرێت و بە سەرهەڵدانی هەر خۆپیشاندانێکیش خەونی عێراقێکی نوێ دێتە پێشچاو، بەڵام دەستێوەردانی وڵاتانی دەرەکی بە تایبەت وڵاتانی دراوسێی وەک تورکیا و ئێران ئەم عێراقە هەڵوەشاوەی ئێستای بەرهەمهێناوە، توڕەیی خەڵک لە ئێستادا بەردەوامی هەیە و نەتوانراوە سەرۆک وەزیرانێک بە خواستی خەڵک دیاری بکرێت، ڕۆژ دوای ڕۆژ کێشە سیاسی و ئابورییەکان گەورەتر دەبن، عێراق بەرەو وڵاتێکی دواکەوتووی بێ خزمەتگوزاری زیاتر هەنگاو دەنێت، لەلایەکی دیکەوە خاکەکەی لەژێر هەڕەشەی وڵاتاندایە.

 

هۆکارە ناوخۆییەکانی ئاڵۆزی عێراق

ناسەقامگیری عێراق بە درێژای سەد ساڵە بەردەوامی هەیە و کۆمەڵێک هۆکاری ناوخۆیی و دەرەکی ئاڵۆزییەکانیان زیاتر کردووە، سەرەکیترینیان جێبەجێنەکردنی دەستوری عێراقە کە لەلایەن هەموو کابینە یەک لەدوا یەکەکانی عێراق پشتگوێخراوە، بە جۆرێک تا ئێستا لەکۆی ١٤٤ ماددەی دەستوری عێراق نزیکەی ٥٤ ماددەیان جێبەجێ نەکردووە، تەنها ئەو ماددانەش جێبەجێ کراون کە لە بەرژەوەندی حزبە باڵادەستەکاندایە، ئەمەش هۆکاری سەرەکی ئاڵۆزی و ناسەقامگیری عێراقە.

 

لە پاڵ ئەم هۆکارەدا ڕێکنەکەوتنی پێکهاتە سەرەکیەکانی "کورد و شیعە و سوننە"، کە بە درێژایی مێژووی ١٠٠ ساڵەی دروستبوونی دەوڵەتی عێراق هیچ کاتێک هاوبەشی و سازان بوونی نەبووە، دۆخی عێراقی قۆناغ بە قۆناغ ئاڵۆزتر کردووە و لە ناسەقامگیریەوە بەرەو ناسەقامگیری زیاتر ڕۆشتووە، لە ئێستادا فاکتەرێکی تری ناوخۆیی هەیە کە بوونی میلیشیاکانی حەشدی شەعبیە و بوونەتە هۆکاری ئاڵۆزی و ناسەقامگیری عێراق، بەردەوام هەڕەشەن بۆ خەڵک و دامودەزگا فەرمیەکانی دەوڵەت، هەروەها ئەم هێزانە بەڕوون و راشکاوی ئەجیندای دەرەکی جێبەجێ دەکەن.

 

ڕاستیەکی حاشاهەڵنەگرە کە سەروەری عێراق لەدەستچووە ئەمەش بەهۆی دەستتێوەردانی دەرەکی لەلایەن وڵاتانی ناوچەکە و جیهان بە تایبەت "ئێران و تورکیاو ئەمریکا"، کەوا فاکتەری سەرەکین بۆ ئاڵۆزی و ناسەقامگیری عێراق، چونکە بەدرێژایی ساڵانی ڕابردوو عێراقیان کردووەتە گۆڕەپانی یەکلاکردنەوەی کێشەکانیان، بۆیە هەتاکو ململانێکانی ئەم وڵاتانە لە گۆڕەپانی عێراق دوورنەخرێنەوە و ئەم دەستتێوەردانانە بنبڕ نەکرێن، عێراق سەقامگیری بەخۆیەوە نابینێت.

 

خۆپیشاندانەکان چیان گۆڕی؟

ئەگەر باس لە خۆپیشاندانەکانی تشرینی ساڵی ٢٠١٩ بکەین لە سەرجەم شار و شارۆچکەکانی عێراقی گرتووەتەوە، کە تا ئێستاش ناو بە ناو بەردەوامی هەیە، خۆپیشاندانەکانی تشرین هێزی شاراوەی خۆپیشاندەران و بەهێزی بەڕێوەبردنیان بوو کە گۆڕەپانی سیاسی عێراقی شڵەقاند، خۆپیشاندان لە بەغدای پایتەخت و شارەکانی دیکەی باشور و ناوەڕاستی عێراق بەڕێوەچوو، هیچ هێز و لایەنێکیش نەیتوانی ڕووبەڕوویان ببێتەوە، بەتایبەت دوای پشتگیری کردنیان لەلایەن مەرجەعیەتی شیعەکانی عێراقەوە.

 

جوڵەی خۆپیشاندەرانی عێراق هێندە بە پلان و ورد بوو، بەهێزی خۆپیشاندەرانی عێراق تەنها عادل عەبدولمەهدی سەرۆک وەزیرانی عێراقی ناچار نەکرد بۆ دەست لەکارکێشانەوە، بەڵکو کوتلەی سەدریشی وەکو گەورەترین کوتلەی پەرلەمانی ناچار کرد مافی دیاریکردنی کاندید بۆ ئەو پۆستە بداتە خۆپیشاندەران، بەهۆیەوە حکومەتی پێشوو بە سەرۆکایەتی عادل عەبدولمەهدی ناچار بە دەست لەکار کێشانەوە کرا.

 

لەماوەی سێ مانگی خۆپیشاندانەکاندا چەندین ڕووبەڕووبوونەوە لە نێوان خۆپیشاندەران و هێزە ئەمنییەکان ڕوویدا و لە ئەنجامدا ٦٠٠ خۆپیشاندەر کوژران و بە هەزاران کەسی دیکەش بریندار بوون، هەروەها لە ٢٩ی تشرینی دووەمی ساڵی ٢٠١٩ عادل عەبدولمەهدی سەرۆک وەزیرانی پێشووی عێراق دەستی لەکارکێشایەوە، لایەنە سیاسیەکان ڕێککەوتن بۆ ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پێشوەخت، ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە ئایاری ٢٠٢٠دا متمانەی بە حکومەتی کاربەڕێکەری بە سەرۆکایەتی مستەفا کازمی دا تا ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پێشوەخت.

 

هەڵبژاردنی پێشوەخت بۆ دیاریکردنی‌ ئەندامانی خولی پێنجەمی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە ١٠ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢١ بەڕێوەچوو، لەماوەی دەستبەکاربوونی کازمی وەک سەرۆک وەزیران عێراق، چاوەڕی دەکرا، سەرۆک وەزیرانە گەنجەکەی عێراق گۆڕانکاری بکات، بەڵام هەر عێراقەکەی جاران بەردەوامی هەیە و خۆپیشاندانەکانیش لە ئابی ئەمساڵ و نزیکەی ١٠ مانگ دوای هەڵبژاردنی پێشوەخت ناوبەناو دەستپێدەکاتەوە.

 

هەڵبژاردنی پێشوەخت توڕەیی عێراقییەکانی کەم نەکردەوە

هەڵبژاردنی پێشوەخت ئەگەرچی لەژێر گوشاری شەقام و خەڵکی ناڕازیدا بوو، بەتایبەت لە پارێزگا شیعییەکاندا، بەڵام دۆخی سیاسیی عێراق و توانا ئابووری و دامەزراوەییەکانی عێراق و ئەو ڕێژە زۆرەی بیکاری و لە سەرووی هەموویشیان هەڵاوسانی ڕێژەی گەنجان، ئاماژەن بۆ دووبارە سەرهەڵدانەوەی ناڕەزایی و ناسەقامگیری و توندوتیژیی سیاسی لە عێراقدا، هەرێمی کوردستان ئەگەرچی هەندێک جیاوازترە لە عێراق، بەڵام دواجار ئاستی ناڕەزایییەکان هەرێمی کوردستانیش دەگرێتەوە. مەترسیی ئەم جارە لەسەر حوومەتی عێراق و هەرێمی کوردستانیش، لە ڕێگه‌ی لایەنە سیاسییەکان یان حزبە ئۆپۆزیسیۆنەکانه‌وه‌ نییە، چونکە ئەم لایەنانەیش جێگه‌ی متمانە نین، بەڵکو لە ڕێگه‌ی ناڕەزایی و خۆپیشاندان و توڕەییی ژمارەی ئەو گەنج و بێکارانەیە کە ڕێژەیان ڕۆژ بە ڕۆژ لە زیادبووندایە و حکومەتیش دەرفەتی کاریان بۆ ناڕه‌خسێنێ.

 

نزیک دەبینەوە لە ساڵێک کە هەڵبژاردن لە عێراق ئەنجامدراوە، بەڵام تا ئێستا نەتوانراوە حکومەت پێکبهێنرێت و ڕۆژ لە دوای ڕۆژ دۆخەکە بەرەو ئاڵۆزی دەچێت، بەرپرسانی کوردیش لە بەغدا پێیانوایە هەڵبژاردن ئەنجامدراوە کە عێراق بەرەو قۆناغێکی باشتر بچێت، بەڵام قۆناغەکە بەرەو خراپتر ڕۆشتووە و ناتوانرێت هیچ پێشبینییەک بۆ داهاتووی سیاسی لە عێراق بکرێت، گرژییەکانی عێراق لە ڕۆژی ٢٥ی تەمووز دەستیپێکردووە، کاتێک چوارچێوەی ھەماھەنگیی شیعەکان ڕایگەیاند کە محەمەد شیاع سوودانی کاندید دەکەن بۆ پۆستی سەرۆک وەزیرانی عێراق و ڕۆژی دواتر ژمارەیەکی زۆر لە لایەنگرای سەدر دژبە کاندیدکردنی بۆ پۆستی سەرۆک وەزیران خۆپیشاندانیان لە بەغدا ئەنجامدا و چوونە ناو تەلاری ئەنجومەنی نوێنەران و وێنەی سەرکردەی ڕەوتەکەیان، موقتەدا سەدر-یان بەرزکردەوە و تا ئێستاش لەناو باڵەخانەی پەرلەمان ماونەتەوە.

 

سەرباری هەوڵ و دەستپێشخەرییەکان بۆ هێورکردنەوەی دۆخی عێراق و لە یەکتر نزیککردنەوەی ڕەوتی سەدر و چوارچێوەی هەماهەنگی، بەڵام هێشتا خۆپیشاندانی سەدرییەکان مەترسییە بۆ سەر وڵاتەکە، لە کاتێکدا بەراورد بە ڕۆژانی ڕابردوو، بارگرژییەکانی نێو شەقامی عێراقی تا ڕادەیەک هێوربووەتەوە، بەڵام ئەو دۆخەی عێراقی پێدا تێدەپەڕێت زۆر مەترسیدارە و لە ساڵانی ڕابردوودا وێنەی نەبووە، چونکە ڕۆژ بە ڕۆژ لایەنی دیکەی ناڕازی دەچنە سەر شەقام و ئەو خەڵکەی سەر شەقامیش "خەڵکێکی نائارام و کۆنتڕۆڵنەکراون".

 

ئاماژەکان پێمان دەڵێن کەوا لە داهاتووی نزیک و دووریشدا کێشە سیاسی و تایفیەکانی عێراق بەردەوام دەبن، لەبەرئەوە ئەمەریکا و وڵاتانی ناوچەکەش بەهەستیارییەوە لەدۆخی عێراق دەڕووانن، چونکە هێزە دۆڕاوەکان چەکیان بەدەستە و رازی نین بە دەرەنجامەکانی هەڵبژاردن و ڕۆژانە خۆپیشاندان دەکەن، بۆیە ئاشکرایە دەرەنجامی ئەم هەڵبژاردنەی دوایش کێشە کەڵەکەبووەکانی سەد ساڵی ڕابردوو چارەسەر ناکات و ئەم ناسەقامگیرییە سیاسی و ئابوری و ئاسایشەی هەیە بە نادیاری دەمێنێتەوە.

 

ئەوەی عێراق لەم دۆخە ڕزگار دەکات گفتوگۆیەکی نیشتمانی گشتگیرە کە لە ھەموو دانوستان و گفتوگۆکانی پێشوو جیاوازبێت و تەواوی ھێزە سیاسییەکان بەبێ جیاوازی بەشداری تێدا بکەن، هەروەها دەبێت گۆڕانکارییەکان لە ئاست داواکاری خەڵک بێت و پشک پشکێنە ڕەتبکرێتەوە و لێپرسینەوە لە گەندەڵکاران بکرێت، کە ئەمانە داوای سەرەکی خۆپیشاندەران و گەلە ناڕازییەکەن.