لاڤە کوردە

 

سلێمانی- ڕێژەی ژن لەناو حزبەکانی باشووردا کەمترە لە ٣٠٪، بەڵام لەناو ئەو حزبانەی کە سیستمی هاوسەرۆکایەتی پەیڕەو دەکەن، ژمارەی ژنان یەکسانە لەگەڵ پیاوانی ناو حزبەکە، کە ئەمە تەنها یەکسانی ژمارەکە نییە، بەڵکو لە سەرۆکایەتی و بەڕێوەبردن و ئیداریشدا یەکسانن.

 

هەرچەندە ژنانی ناو پارت و حزبە سیاسیەکانی باشووری کوردستان ناڕازین لە ڕۆڵ و ژمارەیان لەناو سەرکردایەتی حزبەکانیاندا بەڵام دواجار بێدەنگن، ئەو ژنانەشی گەیشتوونەتە پۆستە باڵاکانی بەڕێوەبردن لە دەسەڵاتدا بەهۆی ملکەچیان بۆ بەرنامە و ئەجێندای حزبەکانیان نەیانتوانیوە ڕۆڵی ژن بە تەواوی بەرجەستە بکەن.

 

پەرلەمانی هەرێمی کوردستان کە گرنگترین ناوەندی بڕیاردان و یاسادانانە، لە ساڵی ١٩٩٢وە هەڵبژاردنی بۆ کراوە، دەبێت ژنان تیایدا خاوەن بڕیار و یاسادانەر بن، تا ئەم ساڵانەی دوایی حزبەکان گرنگییان بە ڕێژەی ژنان نەدا، لە شوباتی ساڵی ٢٠٠٩ یاسای هەڵبژاردنی هەرێمی کوردستان هەموارکرایەوە و کەمترین ڕێژەی یاسایی پەرلەمانتارانی ژنان تیایدا، بریتی بوو ٢٥٪ بۆ ٣٠٪ بەرز کرایەوە، به‌ واتایه‌ک که‌ له‌و ڕێژه‌یه‌ که‌متر نه‌بێت. تا خولی پێنجەمی کوردستانیش پۆستی سەرۆکایەتی پەرلەمان هەر لای پیاو بوو، لە خولی پێنجەمدا پۆستەکە درایە دەست ژنێک، بەڵام دواجار تەنها ڕووکەشییە و ئەو لە پۆستەکەیدا ئەدای حزبەکەی دەکات، نەک ڕۆڵ و توانای خۆی، ئەمەش وایکردووە کاتێک کە ژنان پۆست وەردەگرن، تەنها وەک ئامێرێک بەکاربهێنرێن.

 

تا ئێستاش لە باشووری کوردستان پۆستی سەرۆک وەزیران و جێگرەکەی، تەنها بەدەست پیاوانە و ئەو ژنانەی کراون بە وەزیر نەیانتوانیوە سەربەخۆیانە کارەکانیان تێبپەڕێنن، بەردەوام لە حزبەکانیانەوە ئەدایان بۆ شۆڕ دەکرێتەوە و دەبێت بە تەواوی ملکەچی بڕیاری پیاوانی حزبەکانیان بن.

 

له‌ حکومه‌ته‌ خۆجێییه‌کانیشدا بەهەمان شێوە ژنان لەناو ئەنجومەنی پارێزگاکاندا هەر ڕۆڵی حزبەکانیان دەگێرن، تا ئێستاش هیچ پارێزگارێک ژن نەبووە و تەنیا چوار ژن وەک قایمقام پۆستیان پێدراوە.

 

حزبەکان ژنانیان پەرتەوازە کردووە

ژنانی ناو حزبه‌ سیاسییه‌کان نه‌یانتوانیوه‌ ببنه‌ کوتله‌یه‌کی یه‌کگرتوو، چ له‌ناو کۆی ژنانی حزبه‌ سیاسییه‌کانیان، چ لایه‌نی که‌م له‌گه‌ڵ ژنانی نوخبه‌ی ده‌ره‌وه‌ی حزبه‌ سیاسییه‌کان، که‌ بوونی ئه‌و په‌یوه‌ندییه‌ گرنگی و کاریگه‌ریی خۆی هه‌یه‌ بۆ به‌ره‌وپێشچوونی فشار و گۆڕانکارییه‌کان. ئەمە جگە لە کەمیی ئه‌و ژنانه‌ی، سیاسەتکردن بووبێتە خەمی سەرەکی و ئەولەوییەتی کارکردنیان، بە ئامانجی گۆڕانکاریی ڕیشەیی بۆ بەرەوپێشبردنی سیستمی سیاسی لە کوردستاندا، هۆکاری سەرەکی ئەمەش ناکۆکی حزبەکانی باشووری کوردستانە و هۆکاری دیکەش ئەوەیە، ژنان دەبێت هەمان پەیڕەوی حزبەکانیان جێبەجێبکەن ئەگەرنا ڕەنگە پۆستەکانیان لەدەستبدەن.

 

کاتێک حزبەکان دژایەتی یەک دەکەن و لەپێناو پۆستەکانیان خەبات دەکەن و ژنێکیش دەخەنە پۆستێکی پلە باڵا، ئەوا هەر پیاوانی حزب ئاڕاستەیان دەکەن، کە ئەمەش دەبێتە هۆی لاوازبوونی ڕۆڵی ژنان لە پۆستەکانیاندا.

 

لە پیاوسالارییەوە بۆ سیاسەتسالاری

عەقڵیەتی کۆمەڵگە لە ڕابردووەوە تا ئیستا تەنها بە ڕووە خراپەکەیدا گۆڕانکاری کردووە، بۆ نمونە ئەو پیاوسالارییەی هەیە لە تەواوی بوارەکانی ژیاندا ڕەنگی داوەتەوە، لە سیاسەت و دەسەڵاتدا پشکی زۆری بەرکەوتووە، دەتوانرێت بوترێت سیاسەتسالاری بوونی هەیە.

 

زۆرجار ژنان ئەگەر بشگەنە شوێنی بڕیار لە حزبەکاندا، هەر وەکو پاشکۆی پیاوە بڕیاربەدەستەکان دەمێننەوە و ناتوانن بۆچوون و بڕیارەکانی ئەوان تێپەڕێنن، هۆکاری ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ ئەو سیستمە پیاوسالاریەی کە لە کۆی کۆمەڵگەدا هەیە و لەناو حزبەکاندا بووە بە سیاسەتسالاری.

 

لە ساڵی ٢٠٢٠ ڕێکخراوی “ئەزموون” بە هاوکاریی ڕێکخراوی “ئینتەرنیوز”، ڕاپۆرتێکیان بڵاوکردەوە، تیایدا ئاماژە بەوەکرابوو کە لە کۆی ١٥ کۆبوونەوە بۆ پێکهێنانی کابینەی نۆیەمی حکومەتی هەرێم، هیچ ژنێک ئامادەیی نەبووە، باس لەوەشکرا، کە ژنان لەناو حزبەکاندا لەجیاتی پێدانی بەرپرسیاریەتی، ڕۆڵیان لاوازدەکرێت، هەروەها بەشداریی ژنان لەناو حزبەکاندا ڕێژەی ٢٥٪ی تێنەپەڕاندووە، کە بەم شێوەیەیە لەناو هەندێک لەو حزبانەدا، پەدەکە ١٠٪، یەنەکە ٢٠٪، بزوتنەوەی گۆڕان ٨٪، یەکگرتووی ئیسلامیی ٢٥٪، کۆمەڵی ئیسلامیی١٠٪.

 

بەدەر لە ڕێژەی کەمی ژنان لەناو حزبەکان و لەناو پۆستەکاندا، ئەو ژنانەشی کە پۆستیان پێدراوە بۆ کۆبوونەوەکان وەلا دەنرێن و هیچ کات نابرێنە ناو کۆبوونەوە گرنگ، بڕیاردەر و چارەنوسسازەکان، وێڕای هێنانە پێشەوەی ڕێژەیەکی کەمی ژنان، پیاوان هێشتا لە عەقڵیەتییاندا ئەوە هەیە، کە ژن نابێت وەک پیاو بڕیاردەر و چارەنوسساز بێت، هەمیشە لە هەوڵی لاوازکردنی ژناندان.

 

بۆ ڕەتکردنەوەی سیاسەتسالاری و گۆڕینی عەقڵیەتی حزبەکان دەبێت پێداچوونه‌وه‌ به‌ به‌رنامه‌ی حزبه‌ سیاسییه‌کان و شێوازی کارکردنی ڕێکخراوه‌کانی ژنان به‌گشتی، جگه‌ له‌ کارکردنی ژنان له‌سه‌ر خودی خۆیان له‌ ڕووی به‌رزکردنه‌وه‌ی ئاستی هۆشیارییان له‌ گرنگی به‌شداربوونیان له‌ ناوه‌نده‌کانی بڕیار، چیتر ژنان قبوڵ نەکەن تەنها ئامێرێک بن بەڵکو دەبێت خاوەن قسەو بڕیار و ڕۆلی خۆیان بن.

 

هەروەها ژنان گرنگی بە ئه‌نجامدانی کاری هاوبه‌ش و پته‌وکردنی په‌یوه‌ندیی نێوان خۆیان بدەن و بتوانن بەشدارییەکی چالاکی کۆبوونەوە سیاسی و یاساییەکان بن و چیتر قبوڵ نەکەن لە کۆبوونەوە گرنگەکاندا بەشدارییان پێنەکرێت.

 

ژنان چیتر ڕازی نەبن بەوەی بەردەوام وەک منەت، باس لە زیادبوونی ڕێژەیان بکرێت بەراورد بە ڕابردوو، بەڵام لە بەرامبەردا ڕۆڵیان لاواز بکرێت و بەکاربهێندرێن بۆ کاری حزبایەتی، نەک بۆ بەرزکردنەوەی پێگەیان.