گذار بدون زنان؟ چالش مشارکت سیاسی در سوریه‌ی فردا
ده‌ها سال مبارزه و فداکاری زنان سوری، به نادیده‌انگاری کامل آنان در صحنه‌ی سیاسی انجامیده است. این حذف سیستماتیک از جایگاه‌های کلیدی تصمیم‌سازی، اکنون درخواست برای اعمال «سهمیه‌ی زنان» را به یک نیاز مبرم تبدیل کرده است.
لمیس ناصر
دمشق - در پی تشکیل دولت انتقالی جدید سوریه، غیاب زنان از جایگاه‌های کلیدی برجسته‌تر شده است. حضور تنها یک وزیر زن در کابینه، نشان‌دهنده‌ی نادیده‌گرفتن نقش و شایستگی‌ای است که زنان سوری به‌ویژه در دوران جنگ به اثبات رسانده‌اند.
فعالان زن سوری تأکید می‌کنند که قانون اساسی سوریه هیچ بندی برای حمایت از حقوق زنان یا تضمین مشارکت سیاسی آنان ندارد. این خلأ قانونی باعث شده تا فعالان، اصلاح قانون اساسی را برای تضمین سهمیه‌ای دست‌کم ۳۰ درصدی برای زنان مطالبه کنند.
حنین احمد، فعال مدنی و فمینیست، معتقد است که نمایندگی ضعیف زنان در کابینه تنها یک ایراد ظاهری نیست، بلکه بیانگر تبعیضی نظام‌مند بر پایه‌ی جنسیت است. او می‌گوید: «در تمام مراکز تصمیم‌سازی که به‌تازگی شاهد انتصابات بوده‌اند، حضور زنان غایب است. این غیبت حتی در وزارتخانه‌هایی مانند وزارت فرهنگ یا وزارتخانه‌های حوزه خدمات عمومی نیز دیده می‌شود که زنان پیش‌تر شایستگی خود را در آن‌ها ثابت کرده بودند. چنین رویکردی پیامدهای منفی دارد، چرا که کشور را از توانمندی‌های عظیمی محروم می‌سازد که زنان سوری با تکیه بر تجربیات سالیان گذشته به دست آورده‌اند.»
وی تصریح کرد که به حاشیه راندن زنان در ترکیب دولت و مناصب عالی، جامعه‌ی سوریه را از مشارکت کامل در ساختن آینده‌اش محروم می‌کند. او افزود: «زنان ثابت کرده‌اند که قادر به رهبری نهادها و خدمت به جامعه هستند و حذف آنان، به‌سادگی به معنای حذف نیمی از جامعه از پروژه‌ی دولت‌سازی است.»
حنین احمد درباره‌ی مسئله‌ی سهمیه‌ی زنان، تصویب یک سهمیه‌ی درصدیِ الزامی برای نمایندگی آنان در جایگاه‌های کلیدی را اقدامی اساسی برای تحقق عدالت و برابری می‌داند. او می‌گوید: «ما به‌عنوان فعالان فمینیست، خواهان سهمیه‌ای حداقل ۳۰ درصدی در مجالس قانون‌گذاری و دولت هستیم. اگرچه آرمان ما فراتر از این درصد است، اما سهمیه‌بندی در این مرحله‌ی گذار، گامی بنیادین و ضروری به شمار می‌رود.»
بسیاری از فعالان زن و مرد بر این باورند که دستیابی به نمایندگی عادلانه‌ی زنان، صرفاً با افزایش آمارها محقق نمی‌شود. این امر نیازمند تغییری عمیق در ساختار فرهنگی و سیاسی است که همچنان زنان را از مشارکت واقعی بازمی‌دارد، حتی پس از آنکه توانایی خود را در مدیریت پرونده‌های پیچیده و در شرایطی استثنایی به اثبات رسانده‌اند.
حضور تنها یک زن در کابینه کافی نیست
مهندس وسام خزمه، دارنده‌ی مدرک کارشناسی ارشد در مهندسی وب و عضو سابق شورای شهر نبک، تأکید می‌کند که نمایندگی زنان در نهادهای دولتی همچنان صوری و محدود است. او می‌گوید: «حضور تنها یک زن در کابینه کافی نیست. ما زنان شاغل، جزئیات زندگی روزمره را در کنار خانواده و جامعه لمس می‌کنیم و باید سهم بیشتری در نمایندگی داشته باشیم.»
وی تأکید کرد که این مشارکت، امری نمادین نیست، بلکه از نگاه ویژه‌ی زنان به جزئیاتی نشئت می‌گیرد که ممکن است مردان، چه در خانه، چه در محله و چه در عرصه‌ی عمومی، از آن غافل شوند.
از نظر او، زن تنها مسائل کلان را نمی‌بیند، بلکه به ظرایف زندگی اجتماعی، اقتصادی و انسانی نیز توجه دارد. همین امر، مشارکت او را نه یک انتخاب تجملی سیاسی، بلکه به یک ضرورت تبدیل می‌کند. وی می‌افزاید: «ما خواهان سهمیه‌ی سیاسی حداقل ۳۰ درصدی هستیم. زمانی که سهم مشخصی داشته باشیم، صدایمان شنیده می‌شود و می‌توانیم دیدگاه خود را مطرح کنیم.»
از مشارکت تعارفی تا تأثیرگذاری واقعی
مهندس و فعال مدنی، نرمین قلیح، نیز تأکید دارد که نمایندگی کنونی زنان «در مرحله‌ی تعارف» قرار دارد. به این معنا که زنان در جایگاه‌هایی حاشیه‌ای و بدون تأثیر واقعی منصوب می‌شوند. او می‌گوید: «ما در حال پسرفت هستیم و رضایتی از مشارکت زنان در نهادهای دولتی وجود ندارد. هم از سوی حاکمیت و هم از سوی جامعه، نوعی عدم پذیرش دیده می‌شود.»
وی توضیح داد که زنان شایسته با تردید و به حاشیه رانده شدن مواجه می‌شوند. به باور او، این رفتار ریشه در یک فرهنگ قدرت‌محور دارد که حضور زن را یا یک تهدید می‌بیند یا صرفاً یک تعارف سیاسی تلقی می‌کند. او با اشاره به اینکه جامعه‌ی سوریه یک دوران گذار تکان‌دهنده را تجربه می‌کند، ریشه‌ی این اختلال را چنین توصیف می‌کند: «ما در حال عبور از یک دگرگونی غیرمنتظره هستیم و این مشکل تنها مربوط به یک طرف نیست، بلکه به کلیت این مقطع زمانی بازمی‌گردد.»
او بیان کرد که در حال حاضر سه ابزار اصلی پیش روی زنان قرار دارد: بهره‌گیری از رسانه‌های اجتماعی برای رساندن صدا، تعامل مستقیم با بدنه‌ی قدرت، و ایجاد ائتلاف‌های زنان برای اعمال فشار و مطالبه‌ی سهم خود.
وی در پایان یادآور شد: «حتی اگر ما را احساساتی خطاب کنند، این یک عیب نیست. ما در این مرحله به عنصری از عاطفه نیاز داریم، نه فقط تصمیم‌های خشک و صرفاً عقلانی.»
در بحبوحه‌ی تحولات سیاسی و اجتماعی سوریه، مسئله‌ی نمایندگی زنان یکی از ارکان اصلی ساختن دولت نوین است. سهمیه‌ی زنان یک انتخاب لوکس نیست، بلکه ضرورتی برای تضمین نمایندگی عادلانه و اجرای انصاف در حق گروهی است که با وجود نقش محوری‌اش در زمان صلح و جنگ، همواره به حاشیه رانده شده است.