سلمى الرشید

سودان- در چارچوب مقایسه وضعیت در سودان و سوریه، شباهت‌هایی در تاریخ سیاسی این دو کشور، مداخلات ترکیه، و سلطه گروه‌های جهادی که حکومتی سرکوبگر نسبت به حقوق زنان ایجاد کرده‌اند، وجود دارد.

نعمات کوکو، فعال حقوق بشر و پژوهشگر در مسائل توسعه و سیاست‌های جایگزین، توضیح داد: سوریه دارای سازمان‌های جامعه مدنی قوی است و مبارزات زنان در منطقه شمال و شرق سوریه دموکراتیک نقش بزرگی در استحکام تجربه خودمدیریتی ایفا کرده است. آن‌ها در ایجاد سیستمی پیشرفته در زمینه حقوق زنان و حفاظت از آن‌ها از طریق نظام ریاست مشترک تلاش کرده‌اند. این تلاش‌ها به تحقق برابری در تمامی سطوح سیاستگذاری و اتخاذ تصمیمات منجر شده است. نعمات کوکو این تجربه را قابل مطالعه و ارزشمند دانست و اشاره کرد که اگر در سراسر سوریه اجرا شود، می‌تواند تحولی مهم در زمینه حقوق زنان ایجاد کند.

نعمات کوکو افزود: «وضعیت ما در سودان به دلیل تنوع موجود در حرکت‌های زنان سودانی و اشتراک در منافع واقعی برای ایجاد یک دولت مدنی دموکراتیک متفاوت است». وی بر آمادگی حرکت‌های زنان سودانی برای همبستگی با حرکت‌های زنان در سوریه تأکید کرد و گفت: ما آماده‌ایم تا با تمامی توان، در راستای ایجاد همبستگی در سطح منطقه و از طریق سازمان‌های زنان و جامعه مدنی، با زنان سوریه‌ای همکاری کنیم.»

نعمات کوکو با اشاره اینکه اغلب اوقات در بیانیه‌های حرکت زنان سوریه شرکت می‌کند و در سمینارهای آن‌ها نیز حضور دارد، اظهار داشت که به‌طور شخصی از این تجربه بهره زیادی برده است و بر لزوم تعمیم تجربه حرکت زنان در منطقه شمال و شرق سوریه دموکراتیک تأکید کرد تا این تجربه به سراسر سوریه گسترش یابد. بدین ترتیب، یک مدل در منطقه ایجاد خواهد شد که می‌تواند به دستیابی به دستاوردهای بیشتر کمک کند.

وی گفت که پس از وزیدن باد بهار ملت‌ها و ایجاد تعادل‌های جدید قدرت، توافق‌هایی بر روی اصول ملی شکل گرفت که می‌توانست در تحول دموکراتیک مدنی در سوریه که تنوع ملیتی، دینی و سیاسی را نمایندگی کند، کمک کند. اما به دلیل ماهیت نظام حکومتی استبدادی اسد، از تحولات رخ‌داده در سوریه غفلت شد. علاوه بر این، تعادل‌های جدید قدرت پس از بهار ملت‌ها با اصرار او بر ادامه حکمرانی طبق سیستم استبدادی، واکنش‌های بسیار خشونت‌آمیزی را به دنبال داشت.

نعمات کوکو در ادامه‌ی صحبت‌های خود افزود: «همه ما شاهدیم که سرکوب حرکت ملی دموکراتیک منجر به ظهور حرکت‌های اسلامی افراطی شد. نظام اسلام سیاسی تنها در شرایط یک نظام استبدادی و دیکتاتوری قادر به رشد و سازماندهی خود است، و بنابراین سرکوب شدید نظام بشار اسد نتیجه‌ای طبیعی از این نظام بود که به رشد جریان‌های اسلامی افراطی، چه داعش، گروه‌های جهادی، یا حتی بازگشت حرکت اخوان المسلمین، انجامید.»

این فعال حقوق بشر در ادامه‌ توضیح داد: «تبدیل گروه‌های جهادی به یک شاخه نظامی، نه بر اساس توانمندی‌های خودشان، بلکه به‌طور عمده به‌واسطه حمایت‌های خارجی بود. در اینجا نقش عامل خارجی به‌ویژه حمایت‌های گسترده ترکیه در قالب «سنی‌ها علیه شیعه‌ها» و همچنین حمایت آمریکا از جهادی‌ها در مقابل اسرائیل نمایان می‌شود.

آمریکا به جهادی‌ها تسلیحات می‌داد تا علیه اسرائیل بجنگند و هدف آن رسیدن به قدرت بود. این به معنای بستن جبهه مبارزه در جهت مسئله فلسطین و همچنین محافظت از مرزها میان سوریه و اسرائیل است. این نشان می‌دهد که مداخله خارجی با هماهنگی بالایی بین ترکیه و آمریکا انجام شده است، و شواهد آن هم جریان وسیع تسلیحاتی بود که به جهادی‌ها رسید، که از توان نظام اسد فراتر بود. این عامل خارجی نقش زیادی در فروپاشی نظام اسد ایفا کرد، علاوه بر این که خروج ایران از سوریه پس از ضربه حزب‌الله در جنوب لبنان نیز تأثیرگذار بود.»

وی با تأکید بر اینکه این موضوع به هیچ‌وجه مقاومت و ایستادگی مردم سوریه در برابر نظام اسد و تلاش‌های نیروهای ملی و دموکراتیک برای یافتن جایگزینی که بتواند در ساخت سوریه‌ای کثرت‌گرا و محافظت از حقوق همه در داخل کشور نقش داشته باشد را نفی نمی‌کند، گفت: نگرانی‌های دولت ترکیه در ارتباط با کوردهاست که سیستم خودمدیریتی خاص خود را ایجاد کرده‌اند و حقوق برابر برای زنان حتی در سطح مشارکت فراهم کرده‌اند.

 او این مدل را به‌عنوان نمونه‌ای از چیزی که در صورت مشورت با نیروهای ملی و دموکراتیک در داخل سوریه می‌تواند شکل بگیرد، توصیف کرد.

 

گروه‌های جهادی

نعمات کوکو در مورد شباهت میان به قدرت رسیدن گروه‌های جهادی از طریق حمایت خارجی در سودان و سوریه، گفت: از نظر ورود وسیع تسلیحات از ترکیه، روسیه و حتی ایران که برای ضربه زدن به مسیر دموکراتیک از زمان انقلاب آوریل ۱۹۸۵ ارسال شده است، وضعیت سوریه شباهت زیادی با آنچه در سودان اتفاق افتاده، دارد. جنبش اسلامی خود را آماده کرده بود تا بر جنبش دموکراتیک حمله کند و از این طریق قدرت را به دست گیرد.

وی با اشاره اینکه نقطه مشترک بین این دو وضعیت، ایده بازگشت به نظام دیکتاتوری امنیتی به نام «اسلام سیاسی» در سودان و «جهاد اسلامی» در سوریه پس از سقوط نظام اسد است، این گروه‌ها را به‌عنوان کسانی توصیف کرد که رویکردی غیر دموکراتیک دارند و در حقوق شهروندی تبعیض قائل می‌شوند.

 نعمات کوکو همچنین گفت: رسیدن جهادی‌ها به قدرت ممکن است شبیه به آنچه باشد کە در افغانستان اتفاق افتاد و این موضوعی نگران‌کننده است. پس از به دست گرفتن قدرت توسط طالبان، حقوق زنان افغان علیرغم تلاش‌های طولانی و آگاهانه آن‌ها، به شدت ضربه خورد.

غاده مکی، فعال حقوق زنان در مورد مقایسه وضعیت سوریه و سودان و همچنین جهادی‌ها صحبت کرد و گفت: ایجاد یک دولت دینی با حقوق زنان و اصول برابری تناقض دارد، زیرا دولت دینی به طور کامل با وضعیت زنان و نظام حقوق بشر زنان در تضاد است.

وی توضیح داد: تجربه داعش در سوریه مشابه آنچه است که نظام «اسلام سیاسی» در سودان انجام داده است، با این تفاوت که طبیعت مردم سودان که با ایده داعش مخالف بودند، باعث شد که این تأثیر از طریق قوانین، سیاست‌ها و مقررات صورت گیرد. این اقدامات به طور کلی بر آزادی‌ها و به‌ویژه وضعیت زنان تأثیر منفی گذاشته است.

غاده مکی به مخالفت اتحادیه زنان سودانی با دخالت ترکیه اشاره کرد و گفت: این مخالفت توسط اکثریت حرکت‌های مدنی و سیاسی در سودان نیز پشتیبانی می‌شود، زیرا این دخالت قطعاً منجر به تشکیل دو دولت خواهد شد و احتمال تقسیم سودان وجود دارد. دولت ترکیه تجربه‌ای در لیبی دارد، جایی که از غرب و شرق لیبی حمایت می‌کند و گروه ژنرال حفتر را پشتیبانی می‌کند.

این فعال حقوق زنان تأکید کرد: بر اساس این وضعیت، هر دو طرف، چه ترکیه و چه سودان، به شدت علاقه‌مند به توقف جنگ نیستند و تنها گزینه برای آن‌ها تقسیم سودان با حمایت ترکیه است. این تقسیم به این صورت خواهد بود که دولت غرب سودان تحت رهبری نیروهای پشتیبانی سریع و حمایت امارات، و دولت شرق سودان، که به مناطق امن معروف است، به ویژه بخش‌های شمالی سودان تحت رهبری اخوان المسلمین و حرکت اسلامی و ارتش با رهبری‌های اسلامی با حمایت ترکیه خواهد بود.

 

مقاومت زنان

غاده مکی در مورد مقاومت زنان در سودان و سوریه گفت: در سوریه نمونه‌ای وجود دارد، به این صورت که زنان در منطقه شمال و شرق سوریه خود را در قالب‌های مختلف مقاومت سازماندهی کرده‌اند و بر حقوق خود و روش مدیریت خودمدیریتی دموکراتیک تأکید کرده‌اند. بنابراین، در تلاش‌ هستند این میراث را به سراسر سوریه منتقل کنند و گروه‌هایی متشکل از زنان تشکیل دهند تا در برابر هرگونه تحول در وضعیت سوریه که خارج از مدل دموکراتیک باشد، جلوگیری کنند. این مدل دموکراتیک همه حقوق شهروندان، از جمله حقوق زنان، را محافظت می‌کند.

غاده مکی با اشاره به اینکه مخالفت وی با دخالت ترکیه در سودان به این دلیل است که ترکیه در تلاش است تا از اسلام سیاسی حمایت کند، گفت: در طول ٣٠ سال گذشته زنان سودانی از اسلامی سیاسی تحت حکومت عمر البشیر رنج برده‌اند. زنان سودانی در جریان سرکوب اعتراضات و در حین جنگ‌ها و درگیری‌ها، به‌ویژه در مناطقی که درگیر تنش‌های اتنیکی، نژادی و منطقه‌ای هستند، آسیب دیده‌اند.

 

تضاد منافع بین‌المللی

ماجده صالح، فعال سیاسی و حقوقی، در مورد دخالت‌های بین‌المللی در سوریه، گفت که این دخالت‌ها بر اساس منافع متناقض کشورها (ترکیه، روسیه، آمریکا، ایران) صورت گرفته است. وی افزود که ممکن است یکی از راه‌حل‌های پیشنهادی به صعود گروه‌های سیاسی به قدرت منجر شود، به‌ویژه گروه‌هایی که برای تطابق با منافع بین‌المللی راحت‌تر تحت کنترل درمی‌آیند، مانند گروه‌های اسلامی که به راحتی می‌توان آن‌ها را در قدرت نگه داشت. وی افزود که افغانستان نمونه‌ای پیشین از این روند است.

وی با اشاره به اینکه این توافقات که ناشی از دخالت‌های بین‌المللی هستند، منجر به عدم وجود چشم‌انداز در خصوص وضعیت زنان و حقوق آن‌ها شده است، تأکید کرد: «تا زمانی که تلاش‌های ما به عنوان زنان هماهنگ نشود و حول یک دستور کار زنانه مشترک برای مقابله با این دخالت‌ها که گاهی تحت عناوین انسان‌دوستانه و برقراری صلح انجام می‌شود، جمع نشویم، نباید به این دخالت‌ها اعتماد کرد. بلکه در بیشتر موارد، این دخالت‌ها باعث تقویت نگرانی‌ها از تقسیم و بی‌ثباتی می‌شود و این نگرانی‌ها وضعیت زنان را بدتر می‌کند.»

 

سودان

ماجده صالح در ادامه‌ی صحبت‌های خود با اشاره به اینکه تلاش‌های بین‌المللی در مورد درگیری‌های جاری در سودان نسبت به وضعیت فاجعه‌باری که این درگیری‌ها ایجاد کرده‌اند، همچنان ضعیف باقی مانده است، گفت: این درگیری‌ها منجر به کشتار، آوارگی و جابجایی میلیون‌ها نفر، نقض حقوق بشر، جنایات جنگی، نسل‌کشی، تجاوزات جنسی، ناپدید شدن‌های اجباری و رنج مردم بی‌دفاع شده است. وضعیت انسانی مردم به حدی بدتر شده که بسیاری از آن‌ها به دلیل گرسنگی و تشنگی جان خود را از دست داده‌اند.

وی با اعتقاد بر اینکه بحران سودان نیاز به یک راه‌حل داخلی دارد، گفت: در درجه اول نیازمند وحدت نیروهای مدنی و سیاسی است، به‌طوریکه زنان با صدای رسا و محکم خود که ناشی از مواجهه با نقض حقوق و رنج‌هایشان است، در آن مشارکت داشته باشند. این صدا باید به‌طور مؤثر منافع ملی را بر اساس اراده مردمی نمایان کند تا در نهایت به یک توافق برای آینده سیاسی دست یابند که همبستگی سودان را تضمین کند و با خطر تقسیم مقابله نماید. این راه‌حل باید همچنین با نژادپرستی، قبیله‌گرایی و نفرت‎‌پراکنی مقابله کند. باید از درس‌های تاریخی نزدیک استفاده کرد و اذعان داشت که هر تحول یا انتقالی که حقوق زنان را نادیده بگیرد، تحول ناقص و محکوم به شکست خواهد بود.

 

همبستگی زنان

ماجده صالح در پایان صحبت‌های خود با تأکید بر اینکه همبستگی زنان به معنای ادامه مبارزه علیه تلاش‌ها برای حذف زنان از مشارکت در تصمیم‌گیری‌ها و توانمندسازی آن‌ها در مدیریت امور عمومی است، بر لزوم مشارکت زنان در تمام مراحل مذاکره و ساخت صلح برای دستیابی به توانمندی سیاسی تأکید کرد. وی همچنین اجرای دستور کار زنان در زمینه امنیت و صلح را ضروری دانست، به ویژه در زمینه حفاظت و پاسخگویی از طریق محاکمه مجرمان به منظور اطمینان از عدم فرار از مجازات.

این فعال حقوق زنان با اشاره به اینکه سازمان‌ها باید نقش جدی در حفظ صلح و امنیت بین‌المللی ایفا کنند و حقوق بشر و برابری جنسیتی را تقویت نمایند، تأکید کرد: تصمیمات این سازمان‌ها نباید تحت تأثیر دولت‌ها قرار گیرد، به‌ویژه با استفاده از ابزارهایی مانند محدود کردن بودجه یا اعمال حق وتو. همچنین باید روش‌های تصمیم‌گیری در این سازمان‌ها تغییر یابد تا عدالت در تصمیمات آن‌ها تضمین شود.