فساد و خرید رأی بزرگترین چالش انتخابات عراق
فرآیند سیاسی در عراق با چالش‌هایی از جمله فساد، ضعف اصلاحات و نبود شفافیت مواجه است؛ مسائلی که بر کارآمدی انتخابات و مشارکت واقعی مردم تأثیر می‌گذارند و مشارکت زنان و اصلاح نظام حزبی از ارکان اساسی برای ساختن عراق دموکراتیک به شمار می‌روند.
رجاء حمید رشید
عراق - مشارکت زنان در فعالیت‌های سیاسی یکی از برجسته‌ترین شاخص‌های پیشرفت دموکراتیک و توسعه پایدار در جوامع است. با وجود چالش‌های اجتماعی و سیاسی فراوان، زنان عراقی توانسته‌اند حضور خود را در عرصه‌های مختلف سیاسی، به‌ویژه در پارلمان، تثبیت کنند. با این حال، حضور زنان در ساختار اجرایی و اداری همچنان کمتر از حد مطلوب است؛ مسئله‌ای که شکاف میان مفاد قانون اساسی و اجرای سیاست‌هایی که تضمین‌کننده فرصت‌های برابر هستند را نشان می‌دهد.
دلایل نامزدی و انصراف از انتخابات عراق
دکتر ندا الجبوری، نماینده پیشین مجلس، در مورد دلایل انصراف خود از انتخابات پس از ثبت‌نام، گفت: «تاریخ نامزدی من به سال ۲۰۰۵ بازمی‌گردد، زمانی که در انتخابات پارلمانی ملی عراق شرکت کردم و در دو دوره‌ی پارلمان در سال‌های ۲۰۰۵ و ۲۰۱۰ به پیروزی رسیدم. اما در دو دوره بعدی، موفق به کسب کرسی نشدم. در آن زمان عضو حزب «تقدم» بودم و همچنان از رهبران آن هستم. من به کار دموکراتیک و فرآیند انتخاباتی باور داشتم و معتقدم که می‌توان با استفاده از این مسیر، نقشه سیاسی کشور را بدون خشونت و خونریزی تغییر داد. این بخشی از باورها و مفاهیم ما درباره امنیت و صلح در سطح جهانی، منطقه و در سطح ملی است.»
وی توضیح داد که فعالیت خود را در سطح خیابانی برای طراحی چهره کمپین انتخاباتی، از جمله بررسی میدانی پایتخت بغداد و تمرکز بر نحوه ساخت کمپین آغاز کرد: «ابتدا کمپین‌های میدانی را راه‌اندازی کردیم، سپس به کمپین‌های دیجیتال روی آوردیم. پس از بیست سال کار، متوجه شدم که کمپین‌های دیجیتال امروز نقش بزرگی ایفا می‌کنند؛ نقشی کاملاً متفاوت از گذشته.»
ندا الجبوری با اشاره به اینکه بررسی جامعی از مناطقی که پیش‌تر در آن‌ها فعالیت داشته انجام داده و در آن مناطق حضور مؤثری به‌ویژه در میان نخبگان فرهیخته شامل همکاران زن و مرد دارد، گفت: «این گروه نخبه، شامل چهره‌های فکری، رسانه‌ای، هنری و پزشکی، همچنین استادان دانشگاه و کارکنان ارشد نهادهای دولتی است. همگی آن‌ها از نامزدی من استقبال کردند، حمایت خود را اعلام کردند و قول رأی دادن به من را دادند.»
ندا الجبوری در بغداد اقامت دارد و ریاست سازمان «المرأة والمستقبل العراقية»، را بر عهده دارد؛ سازمانی که به‌عنوان یک نهاد جامعه مدنی فعال است. همچنین او عضوی از «شبكة النساء العراقيات» و شبکه‌هایی مانند «المرأة للسلام» و سایر شبکه‌های مشابه است.
چالش‌ها در انتخابات و خرید رأی
ندا الجبوری توضیح داد که در دوره انتخابات، از آنچه در واقعیت میدانی مشاهده کرد، شگفت‌زده شد؛ چرا که مناطق به‌شدت فرسوده بودند، رنج و مشکلات درون خانه‌ها زیاد بود، و خواسته‌هایی که مردم مطرح می‌کردند، تحقق آن‌ها دشوار بود. همچنین به‌وضوح متوجه کاهش اعتماد میان رأی‌دهنده و نامزد و از بین رفتن اعتبار روند انتخابات شد.
او افزود: «وقتی شنیدم که در جوامع محلی، بحث خرید رأی به‌شدت بالا گرفته، شوکه شدم. همین موضوع باعث شد که به مناطقی دورتر بروم؛ همان مناطقی که قبلاً از طریق سازمان‌های جامعه مدنی در آن‌ها فعالیت کرده بودم. مناطقی که در آن‌ها کارگاه خیاطی راه‌اندازی کرده بودم، به زنان بیوه و مطلقه آموزش داده بودم، کلینیک‌های حقوقی برای حمایت روانی و قانونی ایجاد کرده بودم و جلساتی برای دیدار والدین جداشده برگزار کرده بودم.»
در یکی از این مناطق، زنی با او صحبت کرد و گفت: «بله، من به تو رأی می‌دهم چون تو را به‌خوبی می‌شناسم. اما نمی‌توانم تضمین کنم دیگران هم همین کار را بکنند، چون کسانی قبل از تو آمده‌اند و رأی آن‌ها را خریده‌اند.»
آن زن خانه‌دار بود و ندا الجبوری را از نزدیک می‌شناخت. او به ندا گفت که حاضر نشده رأی‌اش را بفروشد، چون منتظر نامزدی او بوده است. اما در نهایت، با وجود کسانی که رأی می‌خرند، تأثیر پول بیشتر می‌شود. حتی اگر او هزار، دو هزار یا سه هزار رأی داشته باشد، کسی می‌تواند با پول، از او پیشی بگیرد.
بهره‌برداری از منابع و تلاش‌ها به سود جامعه مدنی
ندا الجبوری گفت: «خیلی خوب درباره پول‌هایی که قرار بود در این کمپین صرف شود فکر کردم. از آن‌جا که ریاست سازمان «المرأة والمستقبل العراقية» را بر عهده دارم که یک سازمان جامعه مدنی است، تصمیم گرفتم از طریق ادامه برنامه‌های سازمان، نظارت بر پروژه‌ها و گزارش‌ها، و فعالیت در عرصه جامعه مدنی در سطح محلی و منطقه‌ای این منابع و تلاش‌ها را به خدمت کار مدنی درآورم.»
او توضیح داد: «علاوه بر این، من به‌عنوان مشاور در زمینه‌های روابط و سیاست خارجی در مقطعی بسیار حساس که پارلمان عراق از آن عبور می‌کند مشغول به کار هستم، و دیدم که تلاش‌هایم در این مسیر می‌تواند مؤثرتر باشد. و چون به‌عنوان یک پزشک متخصص فکر علمی و عملی دارم، نمی‌توانم وقتم را در نبردی تلف کنم که نتیجه‌اش ممکن است با خرید رأی تعیین شود. در چنین شرایطی، باختن به معنای بی‌صلاحیت بودن من نیست، بلکه نشانه‌ای از نبود معیارهای منصفانه و پاک در فرآیند انتخابات است.»
پیام به احزاب سیاسی و اهمیت ساختارهای زنانه
ندا الجبوری در مورد پیامی که مایل است به رأی‌دهندگان منتقل کند، گفت: «با رهبران چند حزب صحبت کردم» و تأکید کرد که باید تمرکز جدی بر ساختاردهی داخلی قوی برای هر حزبی صورت گیرد، چه حزب تقدم باشد یا حزب دیگری. برخی احزاب در سازماندهی ساختارهای داخلی خود گام‌هایی برداشته‌اند، اما هنوز نیاز است دبیرخانه‌های مشخص و شفافی وجود داشته باشد که زنان در آن‌ها با سهمیه‌ای کمتر از یک‌سوم نباشند، و این مشارکت باید به‌شکل پایدار و مستمر انجام گیرد.»
وی همچنین با تأکید بر اینکه بیشتر رهبری‌های احزاب همچنان در اختیار مردان است، در حالی که باید برای زنان نیز نقش رهبری مؤثری در نظر گرفته شود، گفت: حداقل باید پست‌هایی مانند معاون رئیس حزب به زنانی که توانایی اداره چنین جایگاهی را دارند، واگذار شود. همچنین باید به زنان فرصت رشد مهارتی داده شود، و زنان جوان برای ورود به عرصه سیاست و مشارکت در زندگی دموکراتیک و انتخاباتی آموزش ببینند و توانمند شوند.
نقد برخی نامزدی‌های غیرشایسته و نقش واقعی نماینده مجلس
ندا الجبوری همچنین با اشاره به اینکه در طول دوره نامزدی، با زنان جوانی مواجه شده که در میان نامزدها حضور داشتند، گفت: «این موضوع از نظر اصولی ایرادی ندارد، اما تجربه کجاست؟ اینجا پارلمان است، نه یک شغل اداری یا نقطه شروع یک مسیر شغلی. نامزد شدن زنانی که در آغاز راه هستند، بدون داشتن تجربه سیاسی یا قانون‌گذاری کافی، در واقع اتلاف تلاش، پول و زمان است.»
او افزود: «من شاهد بودم که برخی از همکارانم در پارلمان زنان نماینده خدمات ملموسی به مناطق خود ارائه کرده‌اند، در حدی که برای هر نامزد تازه‌واردی سخت است بتواند به آن سطح از خدمت برسد. اما وعده‌های انتخاباتی‌ای که امروز داده می‌شود، اغلب با نقش واقعی نماینده مجلس هم‌خوانی ندارد. پیام دوم من به پارلمان عراق این است که وظایف اصلی یک نماینده، قانون‌گذاری و نظارت است، نه آسفالت‌کردن خیابان‌ها، ساختن مدرسه یا توزیع سبد غذایی به اقشار آسیب‌پذیر. پس نقش وزارت کار کجاست؟ شهرداری بغداد کجاست؟ کمیته‌های نهاد نخست‌وزیری کجا هستند؟ این نهادها دارای اختیارات و منابع‌اند و مسئول خدمات و زیرساخت‌ها هستند، اما با وجود همه این‌ها، بغداد هنوز هم از قطع برق در گرمای طاقت‌فرسا رنج می‌برد.»
ندا الجبوری تأکید کرد: «معتقد نیستم که نقش من به‌عنوان یک نامزد، باید صرفاً در ارائه خدمات فردی برای گرفتن رأی خلاصه شود. وظیفه واقعی من این است که یک رهبر زن سیاسی باشم که در کنار مردان، در موقعیتی برابر بایستد. اما متأسفانه همه می‌دانند که این برابری هنوز محقق نشده است.»
نبود اقدامات مؤثر برای مقابله با فساد و تأثیر آن بر عرصه سیاسی
ندا الجبوری در ادامه تأکید کرد: «موضوعی که باید در اولویت اول قرار گیرد، متأسفانه به اولویت سوم یا حتی پایین‌تر تنزل یافته است. تا این لحظه هیچ اقدام واقعی و مؤثری در زمینه مبارزه با فساد نمی‌بینم. در سال‌های گذشته امید داشتم که اقدامات جدی‌تر و قاطع‌تری در این زمینه صورت بگیرد، چرا که فساد بر تمام ارکان حکومت سایه افکنده است. عدم اقدام برای مبارزه با فساد منفی حتی بر نهادهای نظامی و مدنی نیز داشته و این نهادها هنوز به اصلاحات بنیادی نیاز دارند؛ نه فقط در حوزه مبارزه با فساد، بلکه در زمینه تقویت شفافیت مالی و اجرای اصول حکمرانی خوب که تاکنون تحقق نیافته‌اند و اگر این اصلاحات اجرا نشوند، همچنان در همان چرخه بسته و بی‌نتیجه خواهیم چرخید.»
ندا الجبوری در تحلیل خود از وضعیت کنونی، گفت: «ما با روند انتخاباتی‌ای مواجه‌ایم که دولت، کمیسیون عالی انتخابات و نهادهای امنیتی هزینه و تلاش عظیمی برای آن صرف می‌کنند. میلیاردها خرج می‌شود، اما تغییر واقعی بسیار محدود باقی می‌ماند. آنچه خطرناک‌تر است، این است که نظام انتخاباتی ما یک نظام ترکیبی (هجین) است که بر پایه قانون اساسی‌ای نوشته‌شده که در شرایط اشغال بنا شده است. این قانون اساساً نیازمند بازنگری است، اما متأسفانه این نظام انتخاباتی ترکیبی تا به امروز تحت اصلاح و بازنگری قرار نگرفته است.»
ندا الجبوری، در مورد ادامه فعالیت سیاسی و امکان بازگشت به عرصه نامزدی در آینده، تأکید کرد: «من همچنان در عرصه سیاسی فعال هستم و خودم را یک کنشگر سیاسی می‌دانم. تمرکز کار من اکنون بر روی دو پرونده اساسی است: نخست، سیاست‌گذاری با رویکرد جنسیتی که یکی از حساس‌ترین و دشوارترین انواع سیاست‌گذاری است، چرا که به نهادینه‌سازی اصل برابری بین زن و مرد مربوط می‌شود. همچنین سیاست خارجی؛ مسئله‌ای بسیار حساس و حیاتی، به‌ویژه با توجه به تحولات ژئوپلیتیکی سریع سال گذشته در منطقه، از جمله جنگ‌ها، درگیری‌ها و شکل‌گیری ائتلاف‌های جدید، که بدون شک نقش تعیین‌کننده‌ای در ترسیم آینده سیاسی عراق و جایگاه آن در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی خواهد داشت.»
او تأکید کرد: «همه باید به سیاست‌گذاری زنانه باور داشته باشند. نمی‌توان سیاست‌های یک کشور را با نگاه یک‌جانبه طراحی کرد، در حالی که نیمی از جامعه هنوز فرصت واقعی برای مشارکت در تدوین یا بررسی قوانین از دیدگاه زنانه نداشته‌اند.»
نمایندگی زنان در پارلمان و قوه مجریه
ندا الجبوری با تأکید بر اینکه زن عراقی در عرصه سیاست و در پارلمان حضور دارد و این حضور به بیش از یک‌چهارم می‌رسد؛ موفقیتی که با تلاش‌های پیوسته زنان حاصل شده است، اما در عین حال، او به شکاف آشکاری در میزان نمایندگی زنان در قوه اجرایی اشاره می‌کند؛ جایی که برخلاف آنچه قانون اساسی مقرر کرده، سهم زنان به‌اندازه‌ی حداقل یک‌چهارم نیست و این صرفاً به پارلمان محدود نمی‌شود.
او توضیح داد: «من تنها به تعداد وزیران زن اشاره نمی‌کنم، بلکه منظورم جایگاه‌های رهبری و کلیدی‌تری است، مانند ریاست دانشکده‌ها، ریاست نهادها، مدیریت بیمارستان‌ها و پُست‌های سفیری. مثلاً از میان ۱۱۰ سفیر، تنها سه یا چهار نفر زن هستند. همچنین در مناصب مهمی که باید زنان در آن‌ها حضور می‌داشتند، مانند معاونان وزرا، مدیران کل، و مدیران بیمارستان‌ها جای آن‌ها خالی است. این مناصب بسیار حساس و مهم‌اند. حتی در نهادهای نظامی، با وجود حضور زنان، آن‌ها به جایگاه‌هایی که شایسته‌اش هستند نمی‌رسند.»
ندا الجبوری در پایان، از صدور نامه رسمی از سوی هیئت رسانه و ارتباطات عراق قدردانی کرد؛ نامه‌ای که در آن از تمامی نهادهای رسانه‌ای خواسته شده است تا از مشارکت سیاسی زنان در انتخابات آتی حمایت کنند و تأکید کرد که رسانه نقشی حیاتی در توانمندسازی زنان، تقویت مشارکت آن‌ها و برجسته‌سازی نقش‌شان در عرصه سیاست دارد.