سورگل شیخو

حسکه - رودخانه خابور، شاهرگ حیاتی جزیره در منطقه شمال و شرق سوریه می‌باشد. با آغاز بحران سوریه و انقلاب ١٩ جولای، دولت ترکیه با اقدامی غیرانسانی، جریان آب این رودخانه استراتژیک را که سرچشمه آن در باکور کوردستان و ترکیه می‌باشد، مسدود کرده است. اگرچه سیل‌های بهاری ناشی از بارندگی و ذوب شدن برف در کوه‌های منطقه گاه به طور موقت موجب جاری شدن خابور می‌شوند، اما با فرا رسیدن فصل تابستان، این رودخانه به طور کامل خشک شده است. حوضچه‌های باقی‌مانده نیز به گنداب‌هایی تبدیل شده‌اند که در آنها ماهی‌های بزرگ، ماهی‌های کوچک مرده را می‌بلعند. این باتلاق‌ها نه تنها محل رشد انواع پشه‌های مضر هستند، بلکه به کانونی برای شیوع بیماری نیز تبدیل شده‌اند.

برای درک عمق فاجعه، با مسئولان و ساکنان منطقه گفت‌وگو کردیم. مادلین العبید، معاون رئیس‌مشترک شورای شهر تل تمر، عزالدین هواس از بخش دامداری مدیریت کشاورزی و آبیاری، نالین یونس از بیمارستان زائو سنگ هلال احمر کورد و یکی از مادران ساکن منطقه که از آب خابور برای آبیاری باغ خود استفاده می‌کرد، از پیامدهای ناگوار این بحران بر دامداری، کشاورزی، سلامت انسان و زندگی روزمره مردم سخن می‌گویند.

 

خشکی خابور؛ جنایتی جنگی با پیامدهای فاجعه‌بار انسانی و زیست‌محیطی

مادلین العبید، قطع آب ایستگاه پمپاژ الوک و رودخانه خابور را به مثابه جنایتی جنگی علیه مردم منطقه توصیف کرد و گفت: از تل تمر تا حسکه با بحران آب مواجهیم و مسئول اصلی این فاجعه، دولت متجاوز ترکیه است. قطع آب ایستگاه الوک که منبع تامین آب آشامیدنی و کشاورزی برای بیش از یک و نیم میلیون نفر است، فاجعه‌ای انسانی به بار آورده است. منطقه پس از اشغال سریکانی و قطع آب ایستگاه الوک، با بحران کمبود آب مواجه شده است. چاه‌های آب موجود در این منطقه شور هستند و برای آشامیدن مناسب نیستند. این امر سلامت انسان‌ها، به ویژه در ماه‌های گرم سال را به طور جدی به خطر می‌اندازد. خشکی رودخانه خابور که زمانی مایه حیات و رونق کشاورزی در منطقه بود، تبعات فاجعه‌باری برای محیط زیست به دنبال داشته است. این رودخانه که به کشت بیش از ٨٠ هزار هکتار زمین در اطراف خود کمک می‌کرد، اکنون به شدت آسیب دیده است. قطع آب رودخانه خابور، فاجعه‌ای انسانی است که بر حیوانات، سلامت انسان، آب و هوا و کل اکوسیستم منطقه تاثیر منفی می‌گذارد.

 

فاجعه انسانی در آستانه وقوع! لزوم توجه فوری به بحران آب خابور!

مادلین العبید، با اشاره به معاهدات بین‌المللی مربوط به رودخانه‌های مرزی، قطع آب رودخانه خابور را جنایتی جنگی علیه مردم منطقه دانست. او ضمن هشدار نسبت به پیامدهای فاجعه‌بار این اقدام، از سازمان بهداشت جهانی و سازمان‌های بشردوستانه خواست تا برای حل بحران به طور جدی و فعال وارد عمل شوند. وی تأکید کرد: طبق قوانین بین‌المللی، کشورها حق ندارند از آب به عنوان سلاح استفاده کنند. قطع آب رودخانه خابور با هدف ایجاد بحران انسانی، وادار کردن مردم به ترک خانه‌های خود و تبدیل منطقه به بیابانی خشک انجام شده است. عواقب وخیم این بحران فقط به سلامت انسان‌ها محدود نمی‌شود. خشکی خابور، فاجعه‌ای زیست‌محیطی به وجود آورده و اقتصاد و کشاورزی منطقه را نیز به طور کامل فلج کرده است. ما از سازمان بهداشت جهانی انتظار داریم که با توجه به مسئولیت‌های بشردوستانه خود، به این فاجعه انسانی به طور جدی رسیدگی کند. بحران آب در شمال و شرق سوریه، به ویژه در حوضه رودخانه خابور و ایستگاه پمپاژ الوک، نیازمند توجه فوری و اقدام قاطع جامعه جهانی است. بی‌طرفی در این شرایط غیرقابل قبول است. جان انسان‌ها در خطر است و منافع مردم باید در اولویت باشد.

 

خشکی رودخانه، ضربه بزرگی به دامداری

عزالدین هواس با اشاره به نقش استراتژیک دامداری در شمال و شرق سوریه ، گفت: خشکسالی‌های اخیر، کمبود بارندگی و افزایش قیمت علوفه، ضربات سختی به دامداری وارد کرده است. متأسفانه، تعدادی از دامداران مجبور به فروش اجباری دام‌های خود با قیمتی بسیار ناچیز شده‌اند تا از مرگ حتمی آنها در اثر کمبود آب و علوفه جلوگیری کنند. خشکی کامل رودخانه خابور، که زمانی مهم‌ترین منبع آب آشامیدنی و آبیاری دام‌ها در این منطقه بود، فاجعه‌ای مضاعف برای دامداری رقم زده است. حاشیه‌های سرسبز این رودخانه که به عنوان مراتع طبیعی و محل چرا دام‌ها محسوب می‌شدند، اکنون به زمینی خشک و غیر قابل کشت تبدیل شده‌اند و تأمین علوفه دام‌ها را به معضلی غیرقابل حل تبدیل کرده‌اند.

عزالدین هواس در ادامه افزود: اگرچه بارندگی‌های سال‌های ٢٠٢٣-٢٠٢۴ نسبت به سال قبل بیشتر بود و تا حدی طراوت را به مراتع بازگرداند، اما گرمای طاقت‌فرسای تابستان و عدم دسترسی به آب رودخانه، بار دیگر دامداری را در شرایطی بحرانی قرار داده است. خشکی خابور، علاوه بر تأثیر مستقیم بر سلامت دام‌ها و کاهش تولیدات دامی، پیامدهای مخربی بر آب و هوا نیز داشته و شرایط خشکسالی را در منطقه تشدید می‌کند. در حال حاضر، دامداران چاره‌ای جز اتکا به آب چاه‌ها برای تامین آب مورد نیاز دام‌ها ندارند. بیماری دام‌ها در این شرایط وخیم، خطری جدی برای کل دامداری منطقه محسوب می‌شود. تشخیص سریع بیماری‌ها و درمان به موقع آنها، برای جلوگیری از سرایت بیماری و کاهش تلفات حیاتی است.

 

فریاد مردمی که از عطش و کمبود آب رنج می‌برند

فهیمه عبدالرحمان، یکی از زنانی که از دوران کودکی شاهد شکوه و زیبایی رودخانه بوده، از خاطرات گذشته می‌گوید: زمانی خابور مملو از آب بود و سرسبزی در حاشیه آن موج می‌زد. لحظه‌ای در کنارِ این رودخانه بودن، به اندازه‌ی یک عمر می‌ارزید. در آن زمان، نه خبری از تصفیه‌خانه بود و نه ایستگاه و شبکه‌های آبرسانی. ما از آب زلال خابور برای تمام نیازهایمان، از آشامیدن و شست‌وشو گرفته تا آبیاری مزارع، استفاده می‌کردیم. اما اکنون چه بر سر این رودخانه آمده است؟ خابور خشک شده و گویی جان از تنش ربوده‌اند. زمین‌های حاصلخیز که روزگاری طراوت و سرسبزی را به ارمغان می‌آوردند، به بیابانی خشک و لم‌یزرع تبدیل شده‌اند. دیگر آبی برای آبیاری باغ‌ها وجود ندارد و مردم ناچار به استفاده از آب شور هستند که ضررهای جبران‌ناپذیری به بار می‌آورد. مردم را به کام مرگ می‌کشانند، رودخانه‌ها را خشک می‌کنند. این ترک‌ها چه می‌خواهند؟ مگر از خدا نمی‌ترسند؟ ماهی‌ها در آب در حال مرگ هستند. مگر این گناه نیست؟ دیگر بس است اردوغان! جنگی که به مردم ما تحمیل کرده‌ای کافی نبود، حالا جنگ آب را هم به راه انداخته‌ای؟ دیگر بس است! بگذارید آب در رگ‌های خابور جاری شود و این خونریزی متوقف شود. این سازمان‌های بین‌المللی که از نزدیک شاهد وضعیت مردم هستند چه کار می‌کنند؟ چرا برای حل مشکل آب الوک و احیای خابور نقش خود را ایفا نمی‌کنند؟

 

خابور، بهشتی که خشکانده شد

فهیمه، که در حال جمع‌آوری بوته‌های لگجین است، می‌گوید: ما به جمع‌آوری لگجین روی آورده‌ایم، چرا که این گیاه در برابر کم‌آبی مقاوم است و به طور طبیعی رشد می‌کند. اگر از دست اردوغان برمی‌آمد، آب‌های زیرزمینی شمال و شرق سوریه را هم خشک می‌کرد. یادمان می‌آید که با جاری شدن خابور و تماشای امواج آن و وزش نسیم خنک بر صورتمان، گویی در بهشتی زمینی قدم می‌زدیم. گویی در سرزمینی که ١٢ ماه سال بهار بود، زندگی می‌کردیم. اما اینک، ظلم و ستم اردوغان، تابستانی خشک و طاقت‌فرسا را بر ما تحمیل کرده است. با این حال، ما ایمان داریم که روزی دوباره شاهد جاری شدن خابور خواهیم بود و سرزمین خود را بار دیگر سرسبز و خرم خواهیم دید.

 

رودخانه‌های خشک، بستر بیماری‌های مرگبار

نالین یونس، از بخش بهداشت منطقه، با ابراز نگرانی از شیوع دوباره لشمانیاز، اعلام کرد که در سال ٢٠٢٢، به دلیل کمبود آب رودخانه خابور، بیش از ٣٠ هزار نفر به این بیماری مبتلا شدند. آب، شاهرگ حیات انسان است و کمبود آن، پیامدهای ناگواری بر سلامت دارد. زمانی که رودخانه‌ها خشک می‌شوند، حوضچه‌های متعددی به وجود می‌آیند که محل تکثیر پشه‌ها و ناقلان بیماری‌های مختلف، از جمله لیشمانیاز، هستند. در سال ٢٠٢٢، شاهد شیوع گسترده لیشمانیاز در منطقه بودیم که بیش از ٣٠ هزار نفر را مبتلا کرد. دلیل اصلی این فاجعه، وجود حوضچه‌های آلوده در بستر رودخانه خشک شده خابور بود. با درس‌آموزی از این تجربه تلخ، اقدامات پیشگیرانه‌ای در دستور کار قرار گرفته است. نالین یونس با اشاره به افزایش سمینارهای آموزشی و توزیع بروشورهای اطلاع‌رسانی، می‌گوید: در دو سال گذشته، با آگاه‌سازی مردم و آموزش روش‌های پیشگیری از لشمانیاز، شاهد کاهش چشمگیری در ابتلا به این بیماری بوده‌ایم. این اقدامات از تابستان هر سال آغاز می‌شود تا با فرا رسیدن پاییز، که فصل ظهور لشمانیاز بر روی پوست انسان است، مردم آمادگی لازم را برای مقابله با این بیماری داشته باشند.

 

جاری شدن رودخانه راه حلی برای رهایی از بیماری‌ها

نالین، با اشاره به راه‌های پیشگیری از بیماری‌های پوستی و لیشمانیاز، بر اهمیت جاری شدن رودخانه خابور تأکید کرد و گفت: پشه لیشمانیاز از غروب آفتاب تا هنگام صبح فعال است. از این رو، توصیه می‌شود مردم قبل از غروب آفتاب پنجره‌ها را ببندند و از پرده‌هایی با منافذ ریز بر روی درها و پنجره‌ها استفاده کنند. نالین با بیان اینکه بسیاری از بیماری‌های پوستی از حوضچه‌های آلوده در بستر رودخانه خشک شده خابور ناشی می‌شوند، افزود: رعایت بهداشت فردی و شست‌وشوی مرتب، برای پیشگیری از این بیماری‌ها ضروری است. اما در واقع، جاری شدن دوباره خابور، گامی اساسی در ریشه‌کن کردن این معضل خواهد بود.