NASÎM AHMEDÎ

Kirmanşan - Gelek jinên ku li Kirmaşana Rojhilatê Kurdistanê dijîn, ji ber xizaniyê di gihîştina hilberên bingehîn ên paqijiyê de zehmetiyên girîng dikişînin. Pedên paqijiyê yên ku di adetan de têne bikaranîn hîn jî wekî tiştek luks têne hesibandin. Ji bo gelek jinan gihîştina wan dijwar e. Li gorî lêkolînek dawî ya Profesorê Hevkar Dr. Fehîmeh Rencber ê ku di warê tenduristiya hilberandinê de dixebite, ya di Îlona 2025’an de hat weşandin, tenê ji sedî 55’ê jinên li Îranê di dema mehane de gihîştina pêçên paqijiyê an hilberên wekhev hene. Encamên lêkolînê eşkere dikin ku nîvê jinên Îranî di gihîştina pedên mehane û tiştên paqijiyê de wekhev nînin. Ev jî, potansiyela gefek cidî li ser tenduristiya jinan nîşan dide.

Li hember enfeksiyonan lawaz in

Xwendekareke pîrikiyê û çalakvaneke mafên jinan ku li Kirmaşanê qadê dike, çavdêriyên xwe yên li ser pirsgirêkên paqijiyê yên li herêmê bi van gotinan parve kir:

"Bê guman gelek jin hîn jî qumaşên kevin wekî pedên paqijiyê bikar tînin. Ev rewş li Kirmaşanê gelemperî ye û bi taybetî li Anahîta, Çaman, Nokan û deverên derdorê eşkere ye. Xebata me ya zeviyê nîşan dide ku hejmara jinên ku pedên paqijiyê li van deveran bikar tînin pir kêm e. Yên ku wan bikar tînin pir caran ji ber şert û mercên nepaqij ên ku ew pêçên xwe peyda dikin û hildigirin, wan bi rengekî paqij bikar naynin. Ne tenê ped, di heman demê de kincên jêrîn jî pirsgirêkek cidî ne. Mixabin, gelek jinên ku li derdora Kirmaşanê dijîn neçar in ku bi salan heman kincên jêrîn bikar bînin. Hin ji wan pêçên paqijiyê yên qedandî hildibijêrin ji ber ku ew dikarin ji firoşkarên kolanan pir erzantir werin kirîn. Ev yek jinan ji her cûre enfeksiyon û nexweşiyan re xeternak dike."

Jin ber bi firoşkarên destê duyemîn ve diçin

Gelek jin li Kirmaşanê ji bo kirîna pêdiviyên bingehîn ên wekî cilên jêrîn û pêçikên paqijiyê li bazara roja Înê berê xwe didin firoşkarên destê duyemîn. Lê belê, cilên jêrîn pir caran di şert û mercên nepaqij de têne firotin, li erdê dirêjkirî ne, di heman demê de pedên paqijiyê pir caran bi cilên kevin re têne tevlihevkirin, bi ferdî û bê pakêt têne pêşkêşkirin. Kirîna tiştên paqijiyê di şert û mercên nepaqij de tenê aliyek krîza paqijiya mehane ye ku jinên li Kirmaşanê pê re rû bi rû dimînin. Pirsgirêkek mezintir paqijiya bi gelemperî nebaş a cîhên ku ev jin lê dijîn e. Tuwalet û serşokên ku ew neçar in pêçikên xwe yên paqijiyê an jî pêçikên xwe biguherînin pir caran nepaqij in û xetera enfeksiyonê pir zêde ye. "

Jin qet naçin cem bijîşkê jinan

Pêdiviyê, çavdêriyên xwe yên li qadê parve kir û tekez kir ku nebûna paqijiya mehane ne tenê bandorên fîzîkî lê di heman demê de bandorên civakî û çandî jî hene û got, "Bidestxistina hilberên wekî pêçên paqijiyê û kincên jêrîn ji hawîrdorên nepaqij, an jî li şûna wan karanîna qumaşên kevin, dibe sedema enfeksiyonên giran li jinan. Beşek mezin ji jinên marjînalîzekirî li Kirmaşanê ji bo van enfeksiyonan qet naçin cem bijîşkê jinan. Gelek ji wan tewra nîşanên rijandina hevîrtirşkê an enfeksiyonên vajînayê normal dibînin. Ew şerm dikin ku li ser pirsgirêkên tenduristiya jinan biaxivin û ji ber vê yekê ezmûnên xwe yên mehane an nexweşiyên xwe bi derdorên xwe yên civakî re parve nakin. Ev kêmbûna agahdariyê dibe sedem ku ev jin heya menopozê bi rêbazên xelet û ne tendurist rêveberiya mehane bikin. Ew bêhemdî agahdariya xelet û tabûyên ku ew bi dest dixin ji zarokên xwe re vediguhezînin. Ev yek çerxek nezanî û tevgerên ne tendurist di derbarê paqijiya mehane de diafirîne ku ji nifşekî bo nifşekî din tê veguhestin."

Cûdakariya sîstematîk

Maria K., jineke 30 salî ku li navçeya Anahîta ya Kirmaşanê dijî, nezanîna xwe ya li ser heyzê anî ziman û got, "Dema ku min cara yekem Regl bûm, min qet nizanibû. Min ew ji malbata xwe veşart. Çend roj şûnda, diya min fêm kir ku Regl dibim, dema ku wê lekeyên xwînê li ser cilên min dît û li şûna pedên paqijiyê hin qumaş da min ku ez bikar bînim."

Nezanîna jinan li ser Reglbûnê û zehmetiyên ku ew di gihîştina lênihêrîna tenduristiyê de pê re rû bi rû dimînin, encama polîtîkayên bêbandor ên hikûmetê ye. Hikûmet ne tenê pirsgirêkên bingehîn ên jinan paşguh dike, di heman demê de hewl dide ku wan bi kêmkirina rola wan di civakê de îzole bike. Rastiya ku nîvê jinên li Îranê nikarin bigihîjin hilberên paqijiyê yên herî bingehîn jî eşkere dike ku jin çiqas ji hêla hikûmetê ve têne zilm kirin û rastî cudakariya sîstematîk tên.

Perwerde li ser bikaranîna pedên reglê hate dayîn

Marziye S., çalakvaneke civaka sivîl ku karê xwe li navçeya Cefarabad a Kirmaşanê bi ajansa me re parve kir, got, "Nêzîkî sê sal berê, me cara yekem pedên paqijiyê û cilên jêrîn li jinan belav kirin. Gelek jin ji pedên paqijiyê nû fêr dibûn û nizanibûn çawa wan bikar bînin, ji ber vê yekê me gelek jin li ser karanîna wan perwerde kirin. Hema hema yek ji wan tiştek li ser tamponan nizanibû û ravekirina ka meriv çawa tampon an kasa mehane bikar tîne wekî heqaret hate dîtin. Em heta bi bertekên neyînî re jî li hember ravekirinên me yên li ser karanîna kasa mehane re rû bi rû man. Nêzîkî ji sedî 90’ê jinên li wir destûr nedidan ku keçên wan ên nezewicî beşdarî rûniştinên perwerdehiya mehane bibin ji ber ku ew bawer dikirin ku ew ne hewce ne ku li ser mehane fêr bibin ji ber ku ew nezewicî ne."