ZOUHOUR MECHERGUI

Tûnis - Tûnisî ji binpêkirina destkeftiyên ku piştî şoreşa 2011’an bi dest xistine, ditirsin. Nemaze piştî gelek zagonên dawî, nemaze piştî ku behsa kêmbûna eşkere di destkeftiyên jinan de hatiye kirin û guh nedan hin qanûn, di nav de zagona hilbijartinê ya berê ku bi zorê bû. ji bo jinan û hişt ku ew di meydan û astên siyasî de amade bin lê îro, ew rûbirûyî paşketineke eşkere û tirsnak in ji ber hilweşandina hevsengiyê ku hebûna wan di parlamentoya nû de daketiye ji sedî 16.

Çalakvana siyasî Monîa El Mecrî di hevpeyvîna xwe ya bi ajansa me re diyar kir metirsî hene ku ew destkeftiyên tevgera femînîst ên bi têkoşînê hatine bidestxistin wenda bikin. Manîa El Mecrî bal kişand ku zagona hilbijartinan astengiya yekem e li ber namzediya jinan û têgihîştina xwe ji wê boykota mezin nîşan dide ku ew bi hişyariyeke awarte bi nav dike û derseke ku divê ji aliyê çîna siyasî ya niha ve baş were girtin.

*Ji 25’ê Tîrmeha 2021’ê û vir ve rewşa jinan çawa dinirxînin we tu guhertin dîtiye?

Ji destkeftiyên ku hatine bidestxistin ev e ku jinên Tûnisî piştî şoreşa hevsengiya horizontî û vertîk a parlamentoyê û piştî şoreşê bi tevlibûna xurt, rê li ber jinan vekir ku beşdarî qada siyasî bibin. Çerxên hilbijartinan, an jî beşdarbûna hilbijartinan ji bo ku dengê wan bibihîse. Îro serokê dewletê biryarnameyeke hilbijartinê pêşkêş kir ku tê de bi temamî dûrxistin, eşkerekirin heye. Yê ku hat ragihandin jinan bi derfetên pêşniyarên ve sînordar kir derfeta piştgirîkirina namzedên mêr. Ya nepenî nebûna arastekirina berbijêrên jin di axaftinên serok Seîd de û her wiha di destwerdanên wî yên der barê dengderan de û heta pêşkêşkirina namzedan e.

‘Metirsiyên cidî hene’

Di biryarnameya jimare 54’an de jin ji derve hatin û em paşve xistin, ji ber ku mafên wan nedan wan û nehiştin bibin pêşeng di qada siyasî ya çaverêkirî de. Ev jî sedema herî girîng e ku jin xwe ji kar dûr diine. Hilbijartinên vê dawiyê yên zagonî di gera yekem û ya duyem de û heta di referandûma berê ya li ser destûrê de jî ew nebûn. Ji ber vê yekê tu rê ji bo pêşxistina şiyana wan a bilind ji bo lîstina van rolên pêşeng di prosesa siyasî de tune ye.

Me li Tûnisê gelek pirsgirêkên ku jin li welatên herêmê rastî wan tên û bûne pêşengên aktîf dîtin û derbas kirin, lê îro ji bo ji holê rakirina wê riya serkeftinê metirsiyên cidî hene.

*Gelo yekkirina helwestan di navbera partiyên siyasî û civaka sivîl de ku nebûna jinan di qada siyasî de şermezar dike dê bandorek girîng li ser guhertina hevkêşeyê çêbike?

Beriya 25’ê Tîrmehê, komeleyên mafên mirovan ên ku piraniya wan bi çepgiran ve girêdayî ne, tirsa xwe ya ji tevgera îslamî nîşan didan. Wê bi gorkirina jinan, bazirganiya bi wan û bêbandorkirina îmaja wan sûcdar dikirin lê îro me di pêşkêşkirina wan de dengekî nebihîst. Li dijî vê biryarnameya hilbijartinê rastî nerazîbûnan ​​tê. Ev tê wê maneyê ku em di mijara muhafezekariyê de jî bi paşveçûna mafên mirovan re rû bi rû ne.

‘Yekîtî girîng e’

Lê belê yekitî ji bo têkoşîna li dijî her devjêberdana mafên jinan girîng e û hişmendiya femînîst a kolektîf di cidiyeta qonaxa pêş de, nepejirandina wan û nerazîbûna wan pir girîng e, ji bilî vê yekê ku hemû guhertinên li Tûnisê bûne sedem. Ji bo windakirina eleqeya li ser sehneya siyasî ya ku bi hilbijartinên qanûnî dikare were hilberandin û Tûnisî wekî Tûnisî ye wan bi hev re lîstik boykot kirin, ji ber ku ji sedî 90 ji boykotê ne di valahiyê de ye û ew ragihandina bilindbûnê ye. Di asta hişyariyê de ji bo redkirina vê destdirêjiya eşkere û vegera bo dîktatoriyê, ji bilî bandora krîza aborî û civakî ya ku siya xwe daye ser malbat, zarok, ciwan, kar û mûçe ku Tûnisî îro ditirsin ew nebin. Danîna wê di dema xwe de, ji bilî buhabûna buhayê dînar Tûnisî û kêmbûna nirxê dînarê Tûnisê hemû faktorên ku bandorê li rêjeya nerazîbûnê dikin û zêde dikin. Her wiha em zarokên xwe jî ji bîr nakin ku hejmara wan li gorî amaran. Rêxistinan, ji 34,000 kesên ku ji bo lêgerîna hêviyê û jiyana baştir li keştiyên mirinê, keştiyên koçberiyê yên neqanûnî ketine rê, ev hemû sedemên ku jinên Tûnisî teşwîq kirine ku dev jê bernedin.

Her wiha dîmenên ku li ser medyaya civakî û medyayê hatin belavkirin êrîşên giran in, ji ber ku birina jinên temenê wan mezin ji bo dengdanê şermek tê dîtin û veguhestina hin girtiyên kêmendam ji bo pêşkêşkirina dengên xwe karekî nayê qebûlkirin û nemirovî ye. Şermezarkirina hinek rojnamevanên jin di dema hewldana şopandina Înformatîfê de bi tundî, derxistin û heqaretê li wan kirin.

*Di meclisa nû de cihnegirtina jinan li ser derbirîna pirsgirêk êş û azarên wan dê çi encaman bi xwe re bîne?

Di biryarnameya hilbijartinê de rola jinan a ji bo piştgiriyê hatiye sînordarkirin. Eger biwêre bibe namzed pêwîstiya wê bi pêşniyaran hebe, yanî ji 400 dengan re, dibêje erê. Hûn namzed in, pirsgirêk ev e gelo di civakeke serdest a mêr de pêkan e ku serî lê bidin. Pêşniyarek ji bo namzedek jin li herêma xwe? Li ku derê tenê ji xizmên xwe destekê bigre na lê belê wek jin wê van pêşniyaran negire û ji ber vê yekê wê bêpar bimîne.

‘Qanûn dê çiqas mafê jinan biparêze’

Niha em bi dîmeneke nû re rû bi rû ne ku ew vegerandiye û êdî dengê wê nemaye di parlamentoya ku ji aliyê serok Qeys Seîd ve hatiye hilbijartin de behsa wê bike. Ev nûnerên nû ger jin di navbera wan de hebin dê wek serkeftineke mezin bên dîtin. Bi taybetî ku wek me li jor jî behs kir, her çiqas di vê çarçoveyê de di parlamentoyê de bên dîtin jî ew namzed nebûn. Ez bawer nakim ku ew ê mafên mirovan û destkeftiyên qanûnî pêşkêş bikin û behsa mijarê bikin. Diyardeya tundûtûjiyê ya ku jinan dikuje û li ser jinên gund ku hê jî wek mêran mûçeyê xwe yê rojane nagire. Her çend qanûn vê yekê bixe bin temînatê jî, kê dê êşa wan ragihîne? Kî dê biaxive û berevaniyê li jinên hevberdayî bike, bi taybetî jinên temenê wan mezin ên ku piştgiriya wan tune ye, mafên xwe nagirin lê bêyî ku rewşa wan a civakî were hesibandin ji malên xwe tên derxistin. Piştî girtina parlamentoyê gelek qanûn hatin rawestandin.