ROJBÎN DENİZ

Rûyê mêr ê zordar ê siyaseta navxweyî li Tirkiyeyê ku di civakê de tê xuyakirin, di serî de jinan hedef digire. Têkiliyên hikûmetê bi rêxistinên cîhadîst re û retorîka wê ya ku şerîetê bi jiyana jinan rewa dike, civakê kiriye nav hilweşînek kûr a ehlaqî û manewî. Feraseta dewletê ya ku ji hêla mêran ve serdest e, an jinan neçar dike ku li gorî stereotîpên wê tevbigerin an jî wan di her aliyê jiyanê de hedef digre. Li cîhê kar, li kolanan, li malê, di hunerê de û di werzîşê de, jin dibin qurbaniyên kuştinên bê daraz; bi kodên "jin, jinbûna xwe nas bike" dorpêçkirî ne.

Di dema desthilatdariya 22 salan a AKPê de, polîtîkayên jinan ên Tirkiyeyê, rêyek şopandine ku zayendparêziya civakî kûrtir kiriye û çanda tecawizê bi rêbazên cûrbecûr û referansên olî rewa kiriye. Di vê serdemê de zewacên zarokan, revandina keçên ciwan, zêdebûna dozên destdirêjiya li hember zarokan û tecawizê û dadweriya ku ji hêla mêran ve hatiye destekkirin, hemû di bin serdestiya hikûmeta AKPê de hatine sazkirin. Ferasetek ku jinan nedîtî dike û wan neçar dike ku xizmeta mêran bikin, bi taybetî di warên çand û hunerê de berbiçav bûye.

Ji ‘Jinên Evîndar ên Arabeskê’

Di rastiya heyî de, mekanîzmayên dadwerî yên ku mêran bêguneh dikin û zayendparêziya civakî ya ku bê guman jinan sûcdar dike, digel feraseta tecawizkar a mêrên ku xwe dispêrin ewlehiya dewletê, rewşek çêkiriye ku ji bo jinan dijwar e ku bê sererastkirin. Şahbanûyên hunera arabesk di seranserê dîroka Tirkiyeyê de, mîna ku di belgefîlma ‘Jinên Evîndar ên Arabeskê’ de tê dîtin, şahidên herî zelal ên zordariya mêran bûn ku qada hunerê wekî karsaziyekê dibînin.

Di vê belgefîlma ku 10 beş e de, hunermendên navdar ezmûnên xwe yên di rêya xwe ya ber bi navdariyê de parve dikin. Belgefîlm bi zelalî destdirêjî, tecawiz, gef, marjînalîzekirin, eşkerekirin û tundiya li dijî jinan a ji hêla mêrên hunermend, patron, rêvebir, endamên mafyayê û xwedî rolên din ve hatiye kirin, aşkera dike. Zayendîtiya kûrtir a dewletê û mekanîzmayên dadwerî yên alîgir, perspektîfek didomînin ku jinan eşkere dike û sûcdar dike. Ev ezmûna ku duh tenê bi dengek nizm dihat gotin, niha bi hêz û bi hev re li ser platformên medyaya dîjîtal tên îfadekirin.

Îro, jin bi rêbazên nû li hember zordariya wekhev li ber xwe didin. Aşkerekirina tecawiz û destdirêjiyê ku li ser platformên medyaya dîjîtal ji hêla jinên ku di warên huner û çandê de dixebitin ve hat destpêkirin, li Tirkiyeyê rojevek bihêztir diafirîne û bi berfirehî belav dibe.

Aşkerekirina destdirêjî û tecawizê ku vê dawiyê li ser medyaya civakî ya Tirkiyeyê belav bûne, di cîhana huner û medyayê de dengek xurt vedaye. Jin bi parvekirina ezmûnên xwe yên destdirêjî û tecawizê bi raya giştî re, bêdengiyê dişkênin û di heman demê de dîwarên zilmê yên demdirêj dişkênin. Ev înîsiyatîfa ku wekî hewldanên takekesî dest pê kir, hêdî hêdî vediguhere bingehek hevpar a ji bo çalakiya jinan û nîqaşên li dora wê roj bi roj zêde dibin.

Mêr derdikevin holê

Jin eşkerekirinê mîna rêbazek berxwedanê ya li dijî pergalek ku edalet tê înkarkirin, nirxên civakî li ser jinan tên tepisandin û dadwerî û ceza li gor hişmendiya mêran dixebitin, bipêş dixin. Gelek ji mêrên ku di eşkerekirinan de hatine behskirin, xwe di nav pergalê de bicîh kirine, xwe wekî hunermend, demokrat, rewşenbîr, an kesên ku bi nirxên civakî ve girêdayî ne pêşkêş dikin. Lê belê, dema ku jin ezmûnên xwe vedibêjin, maskeyên van mêran yek bi yek têne rakirin.

Gava yekem a şikandina bêdengiyê, li ser platformên înternetê hat avêtin. Kampanyaya ku bi eşkerekirinên ku wênekêşan hedef digirtin destpê kir û dû re belavî şaxên cûrbecûr ên qada huner û çandê bû, roj bi roj berfireh dibe û dibe mijarek civakî ya bihêz. Pêvajo bi komek jinan dest pê kir ku destdirêjiya ji hêla wênekêşên mêr ve eşkere kirin. Îdiayên ku wênekêşan jinan manîpule kirine da ku tazî poz bidin û heta destdirêjiya cinsî li wan kirine, zû bûn mijarek germ. Ev eşkerekirin ji wênekêşan bigre heya lîstikvan û hunermendan dirêj bûn û di medyayê de deng vedan. Jinan dest bi parvekirina peyaman kirin, êrîşên wekhev ên ku lê rast hatine, digel sûcdaran vegotin. Lîsteya kesên ku hatine eşkerekirin berdewam dike, her tiştî, ji lîstikvanan bigre heya rexnegirên hunerê û heta medyayê jî digre nav xwe.

Bêdengiyê Rawestînin

Van postan cesaret da gelek jinan; jinên ku bi zorê bêdeng bûne yek bi yek dest bi bilindkirina dengê xwe kirin. Li hember pergaleke serdest a mêran ku destdirêjî û tecawizê vedişêre, jinan ji hev re bi bîr xistin ku ew ne bi tenê ne. Her ku ev hevgirtin mezin dibû, platforma "Bêdengiyê Rawestînin" ku ji hêla jinên ji cîhana fîlm, şano û televîzyonê ve hatiye damezrandin, daxuyaniyek nivîskî weşand. Daxuyaniyê tekez kir ku “Tu kiryarên we nayên paşguhkirin; jin bêdeng nebûn û bêdeng nabin” û bangek zelal ji hemû jinan re kir: “Bêdengiyê rawestînin, hûn ne bi tenê ne; em bi hevgirtinê xurt in.” Ev bang jinan vedixwîne têkoşînek hevpar.

Lîste mezin dibe

Îdiayên ku wênekêş Mesut Adlîn ji kesek temenbiçûk re peyam şandiye û bi destdirêjiyê hatiye tawanbarkirin, bû sedema nerazîbûnek berfireh. Piştî vê yekê, koma muzîkê Manifest dawî li hevkariya xwe ya bi Mesut Adlîn re anî. Adlînê ku bi destdirêjiyê hatiye tawanbarkirin, doz vekir û îdia kir ku ew rastî kuştinek bê darizandin hatiye û daxwaza lêpirsînek li ser îdiayên li dijî wî kir. Lîstikvana fîlman Doğa Lara Akkaya di postekê de li ser hesabê xwe yê medyaya dîjîtal, lîstikvanê ku pê re di fîlm de dilîze, yê bi navê Tayanç Ayaydın eşkere kir û got “Her çiqas set qediyabe jî, wî hîn jî bi devkî û nivîskî destdirêjî li min kir.” Lê belê, Tayanç Ayaydın diyar kir ku di peyamên şandiye de “niyetek xirab tune” û ragihand ku ew ê doz veke.

Wênekêş Dîlan Bozyel di postekê de îdia kir ku dema ew 16 salî bû, lîstikvan Mehmet Yılmaz Ak bi çekan ew neçarî têkiliya cinsî kiriye. Mehmet Yılmaz Ak sûcdarî red kir û ragihand ku ew ê dozê veke.

Îdiayên destdirêjiyê li ser medyaya civakî li dijî Kültigin Kağan Akbulut ku edîtorê damezrîner ê platforma çand û hunerê Argonotlar e, derketin holê. Piştî van îdiayan, Argonotlar neçar ma ku weşana xwe rawestîne. Her çend Akbulut tenê lêborîn xwest jî, AICA Tirkiyeyê ew şand komîteya etîkê û hewldanên jinan ji bo eşkerekirina destdirêjî û tecawizê ku bi salan di cîhana hunerê de hatibûn paşguhkirin û veşartin, derketin holê.

Pêşkêşvanê radyoyê û hunermendê stand-upê Mesut Süre jî bi destdirêjiyê hat tawanbarkirin. Her çiqas Mesut Süre îdiayan red kiribe jî, zexta raya giştî rasterast bandor li ser jiyana wî ya pîşeyî kir. Hin pêşandanên wî yên li ser dikê hatin betalkirin. Îda Îletişim, hilberînera bernameya şahiyê "Testê Têkiliyê" ku Süre bi salan pêşkêşvaniya wê dikir jî, ragihand ku ew ê careke din bi wî re nexebitin.

Derhêner Selim Evci di nav kesên ku di vê pêvajoyê de hatine bilêvkirin de bû. Îdiayên destdirêjiyê li ser medyaya civakî li dijî wî hatin parvekirin. Piştî îdiayên destdirêjî yên li dijî wî, derhênerê Festîvala Fîlmên Kurte ya Akbankê, fîlma derhêner ji Mubi hat derxistin û paşê têkiliya wî bi Akbank Sanat re hat bidawîkirin. Akbank Sanat daxuyaniyek weşand û ragihand ku festîvala 22’yemîn dê were betalkirin. Derhêner Selim Evci îdiayên li dijî xwe red kir.

Wijdanê civakê ji darazê xurttir e

Ev mînak nîşan didin ku eşkerekirin çiqas zû dibe mijarek germ û çawa kes neçar dibin ku bi heman rengî bi eşkereyî daxuyaniyan bidin. Aşkerekirin ne tenê kesan, di heman demê de saziyan jî seferber dike û dikare di cîhana hunerê de bibe sedema betalkirina hevkariyên berbiçav. Encama herî rasterast a eşkerekirinan, zexta raya giştî ye. Tevgera eşkerekirinê ya mezinbûyî ku kesên ku navên wan tevlî destdirêjî û tecawizê bûne girê dide. Û wan ji kargehên wan derdixe, dikare wekî gavek erênî were dîtin ku dibe sedema windakirina navûdengê di çavên civakê de û cezakirina van kesan a bi rêya darizandina civakî. Ev hişmendî dighîje temaşevanek berfireh û ger were pejirandin, ji bo jinan rojevek girîng diafirîne. Di demên dawî de, 178 kesayetên wêjeyî daxuyaniyek hevbeş weşandin û diyar kirin ku ew ê li hember tundiya zayendî bêdeng nemînin. Ev helwesta kolektîf nîşan dide ku eşkerekirin êdî bi çîrokên takekesî ve sînordar nine lê her ku diçe vediguhere tevgerek civakî.

Niheqiya darazî

Li gor îstatîstîkên Wezareta Dadê, rêjeya cezayê di dozên êrîşa zayendî û destdirêjiyê de li gorî sûcên din kêm e. Beşek girîng a dozên hatine vekirin bi beraet an betalkirinê encam didin. Ev yek di nav qurbaniyan de wê têgihîştina "sûc bê ceza dimîne" xurt dike. Jinên ku dixwazin tundiya mêran bînin ber dadgehê, pir caran neçar dibin ku bibin bersûc û dibin aliyê dozdar; dadwerî hildibijêre ku mêr beraet bike dema ku jinê eşkere dike. Di dozên bi vî rengî de li Tirkiyeyê, cezayên mêrên ku li dijî jinan sûc kirine berê ji hêla dadgehan ve bi şertê ceribandinê hatine sekinandin.

Tirkiyeyek demokratîk dikare ji bo jinan bibe parazvanek

Jinan gelek caran şahidî kirine ku eşkerekirin dikare mêran rawestîne, ne daraz. Di hema hema hemû pêvajoyên darazî de, cil, axaftin, ken, hezkirin, an evîna jinan ji bo bêgunehkirina mêran hatine bikaranîn. Di vê çarçoveyê de, li şûna parastina mafên jinan, destûr û pergala hiqûqî ya Tirkiyeyê li pişt hişmendiya serdest a mêran disekine ku çanda tecawizê bipêş dixe. Destûr û pergala hiqûqî ya Tirkiyeyê û pergala hiqûqî ya heyî nedemokratîk in, ji ber ku wekî berhema hişmendiya mêr bipêş ketine. Ji ber vê yekê, jin di pergala heyî de xwe bi ewle hîs nakin û bawer nakin ku mafê wan ê jiyan û hebûnê heye. Jin tenê dikarin di nav civakek demokratîk û destûrek demokratîk de xwe bi ewle hîs bikin. Veguherîna Tirkiyeyê bo welatekî ku ewlehî ji bo jinan peyda dike û mafên wan diparêze, tenê bi rêya veguherîna demokratîk mimkun e. Û bi vê pêvajoyê, ew ji her demê bêtir nêzîkî pêşketinê ye.