Amed - Komeleya Mafên Mirovan (ÎHD)'a Şaxê Amed ê rapora xwe ya li ser binpêkirinên mafên mirovan ên li Kurdistanê di sala 2024’an de eşkere kir. Rapora bi sernavê "Binpêkirinên Mafên Mirovan li "Herêma Rojhilat û Başûrê Rojhilatê Anadoluyê 2024" di civîneke çapemeniyê de li Şaxa ÎHD'ê ya Amed'ê hate ragihandin. Serokê Şaxa ÎHD'ê ya Amed Ercan Yilmaz di civînê de axivî û got ku, ji ber ku pirsgirêka Kurd ev demeke dirêj e çareser nabe, li Tirkiyeyê binpêkirinên mafên mirovan ên cidî çêdibin. Yilmaz diyar kir ku ji damezrandina Komarê vir ve, mafê gelê Kurd ê bidestxistina mafên bingehîn, nasnameya wan û mafê wan ê perwerdehiya bi zimanê dayikê nehatiye nasîn. Cîgira Hevseroka ÎHD’ê Rûmeysa Denîz Kaya nirxandinên raporê parve kir û got ku binpêkirinên mafên mirovan di sala borî  bi awayekî sîstematîk zêde bûne.

Rûmeysa Denîz Kaya diyar kir ku polîtîkayên tundiyê, zayendperestî, nêzîkatiyên nijadperest û pêkanînên cudakar kûrtir bûne. Rûmeysa Denîz Kaya destnîşan kir ku di encama van polîtîkayan de, li Kurdistanê bi tevahî 2 hezar û 14 kes, ku herî kêm 108 ji wan zarok bûn, hatine binçavkirin, herî kêm 308 kes, ku 8 ji wan zarok bûn, hatine girtin, herî kêm 12 kes cezayê hepsa malê lê hatiye birîn û herî kêm 972 mal/kargeh ji aliyê hêzên ewlehiyê ve hatine serdegirtin.

Rûmeysa Denîz Kaya, daneyên li ser azadiya raman û îfadeyê parve kir û ragihand ku di 178 dosyayan de li dijî 60 kesan lêpirsîn hatiye vekirin, di 20 dosyayan de li dijî 108 kesan doz hatiye vekirin, û di 23 dosyayan de li 93 kesan, ku rojnamevan û siyasetmedar jî di nav de ne, cezayên cûrbecûr ên zîndankirin û pereyan hatine birîn. Kaya diyar kir ku di heman salê de 109 girtî  bêy daxwaza wan, ew ji bo girtîgehên din hatine veguhastin, mafê tenduristiyê yê herî kêm 125 girtiyan û mafê hevdîtinê yê herî kêm 1 girtiyekî hatiye binpêkirin, û ji ber sedemên cûda li dijî herî kêm 74 girtiyan lêpirsîn hatine destpêkirin û herî kêm 40 ji wan cezayên dîsîplînê hatine birîn. Rûmeysa Denîz Kaya diyar kir ku herî kêm 22 girtî hatine tecrîdkirin û darizandina  herî kêm 32 ji wan ji ber sedemên cûda hatiye paşxistin. Kaya bal kişand ser "Banga ji bo Aştî û Civaka Demokratîk" a Rêberê Gelê Kurd Abdullah Ocalan û got, "Em dixwazin bibêjin ku ev derfetek girîng e ji bo avakirina aştiyek mayînde û bi rûmet li Tirkiyeyê."

Di vê serdema nû de ku dest pê kiriye, dewlet û hikûmet hewce ne ku hem sedemên ku bûne sedema pirsgirêka Kurd û hem jî qadên pirsgirêkên nû yên ku her roj ji ber neçareserkirina wê derdikevin holê analîz bikin û nexşerêyek ji bo aştiyê pêşkêş bikin. "Divê mekanîzmayeke diyalogê were damezrandin da ku danûstandinên di navbera aliyên şer de xurt bibin û şert û merc ji bo aktoran werin peyda kirin da ku rolên xwe bilîzin.” Piştî daxuyaniya Rûmeysa Denîz Kaya, Sekreterê Şaxa ÎHD'ê ya Amed’ê Omer Saman bîlançoya binpêkirinên mafên mirovan eşkere kir.

Di raporê de ev daxuyanî cih girtin:

 

*Ji ber binpêkirinên mafê jiyanê li herêmê, herî kêm 264 kes, ku 31 ji wan efserên bicîhanîna qanûnê, 116 milîtanên bi çek û 117 sivîl an, jiyana xwe ji dest dane, her wiha herî kêm 163 kes, ku 21 ji wan efserên bicîhanîna qanûnê û 142 sivîl in, bi awayên cûda birîndar bûne."

* Li bajarên herêmê, 3 welatiyan ji ber "kuştina bêserûber, bikaranîna çekan û hêza nehevseng, nepejirandina hişyariyên rawestandinê" û "înfaza bêdadgeh" ji aliyê hêzên ewlehiyê ve bi awayên cûrbecûr hatine gulebarankirin û 4 welatî jiyana xwe ji dest dane. 13 welatî bi awayên cûda ji aliyê Cerdevanên Gund ve birîndar bûn.

* Li girtîgehên herêmê, 11 girtiyan ji ber nexweşiyên cûrbecûr an jî bi îdiayên xwekuştinê jiyana xwe ji dest dan, her wiha 1 girtiyek bi giranî birîndar bû.

* Ji ber şaşî û xemsariya fermî, herî kêm 19 welatiyan jiyana xwe ji dest dan û herî kêm 79 welatî bi awayên cûda birîndar bûn.

* Li bajarên herêmê herî kêm çar efserên bicîhanîna qanûnê di bin şert û mercên gumanbar de, tê îdiakirin ku bi xwekuştinê, jiyana xwe ji dest dan.

 

* Di encama êrîşên li bajarên herêmê de, herî kêm 3 endamên partiyên siyasî jiyana xwe ji dest dan û 26 kes jî bi awayên cûda birîndar bûn.

* Herî kêm 6 rojnamevanên ku nûçeyan dişopandin rastî êrîşên devkî û fîzîkî hatin.

 

* Herî kêm 2 bijîşk, 5 xebatkarên tenduristiyê, 2 karker û 1 xwendekar rastî êrîşa fîzîkî hatin û birîndar bûn.

* Di pevçûnên li bajarên herêmî û li seranserê sînor de herî kêm 27 memûrên bicîhanîna qanûnê jiyana xwe ji dest dan û 21 jî birîndar bûn. Di heman pevçûnan de herî kêm 116 çekdarên çekdar jiyana xwe ji dest dan.

 

* Di encama teqîna teqemenî û mayînên ku li deverên şer ên gundewarî mane de, 3 welatiyan, ku yek ji wan zarok e, jiyana xwe ji dest dan û 3 welatî, ku yek ji wan zarok e, birîndar bûn.

* 14 zarok, 50 jin, 14 mêr li bajarên herêmê; Bi kêmanî 78 welatiyan di bin şert û mercên gumanbar de jiyana xwe ji dest dan.

 

* Li herêmê 45 caran herêmên ewlehiyê yên taybet hatin ragihandin, ku bi sedan deverên di nav sînorên 6 bajar û navçeyên wan de digirin nav xwe. Li herî kêm 2 bajaran 3 caran qedexeya derketina derve hatiye ragihandin.

* Ji ber pevçûnan li herêmê herî kêm 1 şewata daristanê çêbû.

 

* Herî kêm cenazeyekî ji şervanên rêxistinê ne radestî malbatê nehatiye kirin. Tevî gelek hewldanan jî, cenazeyên herî kêm pênc şervanan dereng radestî malbatên wan hatin kirin. Herî kêm du goristan rastî êrîşê hatin.

 

* Ji ber şîdeta navmalî herî kêm 52 jinan jiyana xwe ji dest dan û 11 jî birîndar bûn.

 

* Di encama êrîşên li qadên giştî de herî kêm 16 jinan jiyana xwe ji dest dan û 11 jî birîndar bûn. Herî kêm 5 jin rastî êrîşa zayendî hatine.

* Di encama êrîşên li ser mafê jiyanê yê jinan li herêmê de, herî kêm 118 jinan jiyana xwe ji dest dane, ku guman tê kirin ku 50 ji wan hatine kuştin, 52 ji ber şîdeta navmalî û 16 jî ji ber şîdeta civakî.

 

* Ji ber şîdeta navmalî herî kêm 14 zarokan jiyana xwe ji dest dan û herî kêm zarokek jî birîndar bû.

 

* Ji ber şîdeta li qadên giştî herî kêm 5 zarokan jiyana xwe ji dest dan û 5 jî birîndar bûn. Herî kêm 36 zarok di nav civakê de rastî tacîza zayendî hatin û zarokek jî hat binçavkirin.

 

* Li dibistanên herêmê herî kêm 3 zarok rastî tundiyê hatine

* Li herêmê herî kêm 54 welatî hatine binçavkirin, 120 welatî li derveyî cihên ragirtinê (kolan, serdegirtina malan) rastî îşkence û muameleya xerab hatine, û herî kêm 63 girtî jî li girtîgehan rastî îşkence û muameleya xerab hatine.

 

* Herî kêm 9 welatî ji aliyê hêzên ewlehiyê ve rastî ferzkirina sîxuriyê hatine û gef li 7 welatiyan hatiye xwarin.

 

Di encama destwerdana hêzên ewlehiyê di xwepêşandanên civakî de herî kêm 68 welatî birîndar bûn.

 

* Li herêmê herî kêm 174 welatî, tevî zarok, ji aliyê hêzên ewlehiyê ve rastî îşkence û muameleya xerab hatin.

* Li bajarên herêmê herî kêm 2 hezar û 14 welatî, ku 108 ji wan zarok bûn, hatin binçavkirin.

 

* Herî kêm 308 welatî, ku 8 ji wan zarok bûn, hatin girtin. Ji bo herî kêm 12 welatiyan biryara girtina malê hat dayîn.

 

* Li herêmê herî kêm 972 mal/kargeh hatin girtin.

 

* Li herêmê herî kêm 6 çalakî hatin qedexekirin.

 

* Bi hinceta ku biryara desteserkirinê li ser wan hebû, herî kêm 560 pirtûk an kovar hatin desteserkirin. Herî kêm rojname û weşanxaneyek hat girtin.

 

* Li bajarên herêmê herî kêm 8 binpêkirinên azadiya bikaranîna zimanê dayikê çêbûne.

* Di 178 dosyayên lêpirsînê de li dijî herî kêm 1.060 welatiyan lêpirsîn hatine destpêkirin. Di 20 dosyayên dozê de li dijî 108 welatiyan doz hatine vekirin.

 

* Di 23 dozan de li 94 welatiyan, ku di nav wan de siyasetmedar û rojnamevan jî hene, cezayên cûrbecûr ên zîndanîkirin û pereyan hatin birîn.

 

* 7 avahiyên partiyên siyasî, 1 rojname, 1 komele, 3 saziyên çandî û 1 avahiya şaredariyê rastî êrîşê hatin an jî serdegirtin pêk hat.

 

* Karbidestên bicîhanîna qanûnê mudaxeleyî herî kêm 68 civîn û xwepêşandanan kirin.

* Herî kêm 3 civîn û xwepêşandan ji aliyê parêzgarî û parêzgariyên navçeyan ve hatin betalkirin. Parêzgarên herêman 94 caran biryar dane ku civîn û xwepêşandan qedexe bikin.

 

* Herî kêm 109 girtî bêyî daxwaza xwe, bê hincet an jî ji ber sedemên cûrbecûr ji bo girtîgehên din hatine veguhestin.

 

* Mafê tenduristiyê yê herî kêm 125 girtiyan û mafê serdana malbatê ya herî kêm 1 girtiyekî hatiye binpêkirin.

 

* Li dijî herî kêm 74 girtiyan lêpirsîn hatin destpêkirin û herî kêm 40 girtiyan cezayên dîsîplînê hatin birîn.

 

* Herî kêm 22 girtî rastî tecrîd û îzolekirinê hatin.

 

* Darvekirina herî kêm 32 girtiyan ji ber sedemên cûrbecûr (neçûna pêşberî desteyê, cezayê dîsîplînê, tobenekirin, neçûna merasîmên di rojên olî û neteweyî de) hate paşxistin.

* Di qezayên ku di şert û mercên xebatê de qewimîn de ku ewlehiya kar lê nehatibû misogerkirin, herî kêm 35 karkeran jiyana xwe ji dest dan û 32 karker, ku yek ji wan zarok bû, birîndar bûn.

 

* Piştî destpêkirina lêpirsîna îdarî, herî kêm kesek ji karê xwe hat avêtin û herî kêm 3 kes jî hatin sirgûnkirin.

 

* Lijneyên dîsîplînê yên zanîngehê yên herêmê herî kêm 1 xwendekar ceza lê kirin.

 

* Ji bo 7 şaredariyên herêmê qeyûm hatin tayînkirin. Lêpirsînên îdarî li dijî 4 şaredariyan hatin destpêkirin.

 

* Li ser daxwaza Midûriyeta Giştî ya Ewlehiyê, tedbîrek "ewlehiya giştî" li pasaportên herî kêm 9 hevşaredarên şaredariyan hat zêdekirin.

 * En az 6 belediye eşbaşkanı hakkında çeşitli gerekçelerle soruşturma ve kovuşturmalar açıldı.

 * En az 416 yurttaşın sağlık hakkı ihlal edildi.

 * Bölgede en az 5 orman yangını ve ağaç kesimi meydana geldi."