در روز جهانیِ مردمان بومی؛ مطالبات برای قانون اساسی که از هویت و حقوق حفاظت کند
هم‌زمان با روز جهانیِ مردمان بومی، مبروکه حسین، فعال حقوق بشر اهل تبو، تأکید کرد که تجلیل واقعی از این مردمان اصیل نه با کلمات و شعارها، بلکه با تصویب قوانین عادلانه و قانون اساسی تضمین‌شده‌ای محقق می‌شود که حقوقشان را حفظ کند.
منى توکا
لیبی – در نهم آگوست هر سال، جهان روز جهانیِ مردمان بومی را گرامی می‌دارد؛ مناسبت مصوب سازمان ملل در سال ۱۹۹۴ که برای زنده نگه‌داشتن فرهنگ جوامعی است که با وجود مواجهه با تبعیض یا تلاش برای نابودیشان در طول تاریخ، زبان‌ها، هویت‌ها و شیوه‌های زندگی سنتی خود را حفظ کرده‌اند. این روز فرصتی‌ست برای یادآوری حقوق این جوامع، حفاظت از آنان در برابر تبعیض، و تضمین مشارکت عادلانه‌شان در زندگی عمومی.
در لیبی، تبو یکی از قدیمی‌ترین ملیت‌های ساکن صحرای بزرگ است. قلمرو جغرافیایی آنان از جنوب لیبی تا چاد و نیجر امتداد دارد و تاریخشان با کوچ، تجارت و مقاومت در برابر استعمار گره خورده است. این گروە به زبان و فرهنگ خاص خود و پیوند عمیق با سرزمین صحرا مفتخر است. با این حال، هنوز چالش‌های بزرگی در حفظ زبان، هویت و دستیابی به حقوق سیاسی و اجتماعی‌شان دارند.
مبروکه حسین، فعال حقوق بشر، که در زمینه اتنیک‌ها و حقوق تبو در لیبی فعالیت دارد، درباره وضعیت آنان در سایه تغییرات سیاسی و اجتماعی سخن گفت. همچنین اهمیت روز جهانی مردم بومی را به‌عنوان بستری برای احیای مطالبات حقوقی و دفاع از هویت در برابر تبعیض و نفرت‌پراکنی برجسته ساخت.
زبان مادری؛ هویتی که در خانه زاده می‌شود و قانون از آن محافظت می‌کند
او می‌گوید: «در زندگی روزمره‌ام، زبان تباوی به‌طور پررنگی در خانه و هنگام ارتباط با فرزندانم حضور دارد؛ زبان با مادر متولد می‌شود، در خانه و جامعه رشد می‌کند و نیازمند حمایت قانونی‌ست. اگر مراقبش نباشیم، آن را از دست خواهیم داد، به همین دلیل داریم آن را احیا می‌کنیم تا برای نسل‌های آینده زنده بماند.»
او توضیح داد که زبان تباوی سال‌ها نادیده گرفته شده بود، اما وضعیت در حال تغییر است: «امروز، به‌لطف تلاش حقوق‌دانان، این زبان به‌عنوان انتخابی در مدارس مناطق ساکن تبو تدریس می‌شود؛ اما در رسانه‌ها همچنان غایب است؛ هیچ بخش یا برنامه‌ای به این زبان وجود ندارد.»
نهادهایی برای حفاظت از هویت
او اشاره کرد که «تلاش‌های اجتماعی سازمان‌یافته‌ای برای حفظ زبان و هویت تباوی وجود دارد: مانند 'جمعیت فرزندان صحرا' و 'مرکز مطالعات تباوی' و روزنامه‌های نوپایی که در تلاش برای دفاع از هویت‌اند. تبو بودن یعنی تعلق به جامعه‌ای غنی و متنوع، تاریخ مقاومتی و هویتی ریشه‌دار، با وجود فشار برای هضم شدن. وطن با همه مولفه‌هایش کامل می‌شود و من بخشی از این وطن هستم.»
تبعیض در نهادهای رسمی
اما حفاظت از هویت تنها مبارزه نیست؛ تبوها با مشکلات اداری و حقوقی روبه‌رو هستند. او توضیح داد: «دریافت برخی خدمات رسمی، مانند گذرنامه، دشوار است، حتی زمانی‌که تمام شرایط را دارند. مشکل نه در قانون، بلکه در اجرای آن است. گاهی کارمند مربوطه روند را به‌دلیل رنگ، نژاد یا نام متوقف می‌کند. این مشکل مشکلات بسیاری برای تبوها به‌وجود آورده و امیدواریم برخوردی جدی برای مقابله با تبعیض وجود داشته باشد.»
او آرزو می‌کند فضاهای رسانه‌ای برای تبوها ایجاد شود تا با زبانی که شکاف اجتماعی را کاهش دهد، نه افزایش در برابر نفرت‌پراکنی و شایعات مغرضانه بایستند.
نفرت‌پراکنی؛ تحریف و تداوم تبعیض
او با تأسف می‌گوید: «خطاب نفرت علیه اتنیک‌ها تصویر ما را تحریف کرده و تبعیض را شدت بخشیده است؛ حتی ما را متهم به جدایی‌طلبی یا طرح‌های تقسیم می‌کنند. این سخنان اثر ملموسی دارد.»
او معتقد است که مقابله با این وضعیت از مسیر گفت‌وگو آغاز می‌شود: «من عضوی از گروهی از زنان در طرح 'صلح' برای حل اختلافات میان بومیان و تبوها در مرزق بودم. تمرکز ما بر پذیرش تنوع به‌عنوان نخستین گام در مسیر همزیستی مسالمت‌آمیز بود. پیش از هر توافق، نیاز به درک و پذیرش دیگری داریم. سرزمینی که تبوها، طوارق‌ها، عرب‌ها و آمازیغ‌ها را در خود جای داده، کشور قدرتمندی است که امید مشترک از جنله امید به حکمرانی قانون، دولت مؤسسات، عدالت، امنیت و خدمات دارد.»
قانون اساسی؛ سپری در برابر معامله‌گری
او بر این باور است که حقوق باید در قانون اساسی تثبیت شوند: «در اعلامیه قانون اساسی باید تصریح شود که تبو و سایر ملیت‌ها بخشی جدایی‌ناپذیر از مردم لیبی هستند و حقوق زبانی، فرهنگی و نمایندگی سیاسی‌شان تضمین شود. ما خواستار اختصاص کرسی برای اتنیک‌ها در مجالس قانون‌گذاری و محلی هستیم و باید این حقوق غیرقابل حذف یا دست‌کاری باشند.»
او افزود: «سیستم اکثریت‌گرایی در پارلمان به اتنیک‌ها ظلم می‌کند. حتی اگر یک یا دو تن از تبوها به مجلس برسند، نمی‌توانند تصمیمی به نفع ما اتخاذ کنند یا از حقوق‌مان دفاع کنند. بنابراین، حقوق ما باید در قانون اساسی تثبیت شود.»
جشن بی‌قانون؛ صرفاً نمایشی
او در پایان گفت: «روز جهانی مردمان بومی روز تجلیل از مردمی است که علیرغم تبعیض، هویت خود را حفظ کرده‌اند؛ اما جشن واقعی با کلمات و شعارها شکل نمی‌گیرد، بلکه با قوانین عادلانه و قانون اساسی تضمین‌شده رخ می‌دهد. بدون آن‌ها، جشن صرفاً نمایشی‌ست، در حالی‌که مشکلات ما همچنان پابرجاست.»