اخلاص حمرونی

تونس- در اعماق مناطق مرکزی تونس، جایی که زیرساخت‌های ضعیف با حاشیه‌نشینی اجتماعی درهم‌تنیده‌اند، زنان بسیاری در سکوت قوانین و نبود پیگرد مجرمان زندگی می‌کنند. اگر یکی از آن‌ها دارای معلولیت باشد، رنج‌هایش دوچندان می‌شود و در سایه فقدان آگاهی عمومی و ضعف نهادهای حمایتی، بیشتر در معرض خشونت جنسی قرار می‌گیرد.

در استان روستایی و محروم سیدی بوزید، داستان‌های زیادی پشت دیوار خانه‌ها پنهان است؛ زنانی که صدایشان خاموش شده است. یکی از این داستان‌ها مربوط به «روعة»، دختری با معلولیت ذهنی است که مورد تجاوز جنسی قرار گرفت. وقتی مادرش تصمیم گرفت از طریق قانون مجرم را مجازات کند، با دشواری‌های زیادی روبه‌رو شد.

 

شهادتی دردناک

«دخترم جلوی خانه بازی می‌کرد... ناگهان ناپدید شد»، با این جمله یکی از مادران به نام ام رحمة داستان دردناک را آغاز کرد. او از ترس برچسب اجتماعی از افشای هویتش یا نشان دادن چهره‌اش خودداری کرد.

ام رحمه درباره حادثه‌ای که همچنان درد و رنجش را بیشتر می‌کند، گفت: «داشتم دخترم را که جلوی خانه بازی می‌کرد تماشا می‌کردم. برای انجام کاری به داخل خانه رفتم. وقتی برگشتم، او را ندیدم. شروع به جستجو کردم تا این‌که او را دیدم که از خیابانی نزدیک خانه بازمی‌گردد... از شدت شوک می‌خندید. وقتی پرسیدم کجا بودی؟ گفت: با «فلانی» بودم. او به من تعرض کرد و مرا مورد آزار جنسی قرار داد.»

او جمله‌ای را که دختر معلول ذهنی‌اش گفته بود «مثل صاعقه» توصیف کرد و گفت: باورم نمی‌شد چه شنیده‌ام. حرفی که دخترم زد مثل صاعقه بود. بعد از تفکر زیاد تصمیم گرفتم از او دفاع کنم. فوراً با پلیس تماس گرفتم. آن‌ها به خانه آمدند و اقدامات لازم را انجام دادند. روز بعد، آزمایش‌های پزشکی قانونی انجام دادیم، او را نزد روان‌پزشک بردم و شکایتی برای مجازات متجاوز ثبت کردم.

 

جنایت‌هایی که قانون آن‌ها را پیگیری نمی‌کند و گوشی برای شنیدن‌شان نیست

این مادر در ادامه به ناتوانی و دشواری‌هایی که پس از ورود به «مارپیچ دادگاه‌ها» با آن روبه‌رو شده اشاره کرد و گفت که هنوز هیچ حکمی در پرونده صادر نشده، چراکه شهادت دخترش از نظر قانونی قابل استناد نیست، و این به دلیل معلولیت اوست.

وی افزود: «من و دخترم در پیچ و خم دادگاه‌ها تنها ماندیم، با تمام این چالش‌ها مواجه شدیم، گویی که تنها در برابر دنیا ایستاده‌ام. در حالی که مجرم آزادانه زندگی می‌کند و دخترم به‌تنهایی زخم آن اتفاق را به دوش می‌کشد.»

با این حال، با وجود همه سختی‌ها و موانع، ام رحمة همچنان در راه احقاق حق دخترش و مجازات مجرم مبارزه می‌کند و گفت: «با یکی از انجمن‌های زنان در سیدی بوزید تماس گرفتم و درخواست کمک کردم، به شرط اینکه نام‌ها محرمانه بماند.» اکنون او و آن انجمن با پافشاری در حال تلاش برای اجرای عدالت و مجازات مجرم هستند.

 

همبستگی زنان در برابر خشونت

در برابر این داستان‌های تلخ، انجمن «نساء أولاً» به عنوان تکیه‌گاه زنان در مناطق داخلی تونس ظاهر شده است. این انجمن به همت حياة القادری در سال ۲۰۱۹ تأسیس شد. هدف اولیه‌اش حمایت از زنان کارگر در بخش کشاورزی بود، اما به‌سرعت به انجمنی فراگیر تبدیل شد که به مبارزه با خشونت علیه زنان و دفاع از حقوق اقتصادی، اجتماعی و روانی آن‌ها به‌ویژه در استان‌های سیدی بوزید، قصرین و قفصه می‌پردازد. این انجمن همچنین بر توانمندسازی اقتصادی و اجتماعی زنان، مبارزه با خشونت در تمام اشکال آن، و مقابله با تبعیض تمرکز دارد و در تلاش است افق‌های تازه‌ای برای زنان و جوانان باز کند.

در سال ۲۰۲۲، انجمن یک مرکز گوش‌سپاری و راهنمایی تأسیس کرد که خدمات روانی و حقوقی رایگان، از جمله همراهی قربانیان در تمامی مراحل دادرسی و تأمین وکیل متخصص ارائه می‌دهد. همچنین، فضاهای امنی برای زنان نجات‌یافته از خشونت فراهم کرده تا بتوانند در دوره‌های توانمندسازی اقتصادی و بازپروری شرکت کنند.

 

برچسب اجتماعی، خشونت را بیشتر می‌کند

حياة القادری به دلایل افزایش موارد خشونت اشاره کرده و گفت: «با وجود اینکه زنان زیادی به ما مراجعه می‌کنند، اما خشونت جنسی، از جمله تجاوز، آزار یا تعرض، هنوز از موضوعات ممنوعه در جامعه ماست. بسیاری از قربانیان ترجیح می‌دهند سکوت کنند و نه به دادگاه بروند و نه حتی به انجمن مراجعه کنند، و این باعث عمیق‌تر شدن مشکلات روانی آن‌ها می‌شود.»

وی با اشاره به اینکه خشونت جنسی در مناطق داخلی مانند سیدی بوزید به‌ویژه زمانی که قربانی زنی دارای معلولیت باشد، اصلاً مورد بحث قرار نمی‌گیرد، گفت: «موارد زیادی گزارش نمی‌شود، چون زنان از انگ اجتماعی می‌ترسند و سکوت را انتخاب می‌کنند. به همین دلیل تصمیم گرفتیم صدای زنانی باشیم که حقوقشان سلب شده است.»

در خصوص فعالیت‌های انجمن در این زمینه، وی توضیح داد: انجمن دوره‌های آموزشی‌ای برای ارائه‌دهندگان خدمات در سیدی بوزید، قصرین و قفصه برگزار کرده تا خدماتی در زمینه حمایت روانی، سلامت روان و جنسی و همچنین نحوه همراهی با قربانیان خشونت جنسی ارائه دهند.

او درباره برنامه‌های آینده نیز گفت: «در مرحله‌ی بعدی، قصد داریم خدمات جدیدی را در تعدادی از مراکز گوش‌سپاری و راهنمایی، از جمله مراکز پناه‌دهی فراهم کنیم که در آن‌ها خدمات رایگان از سوی وکلا و روان‌شناسان ارائه خواهد شد.»

 

برنامه‌های بازپروری برای آگاهی‌بخشی به جامعه و کاهش خشونت

در میان سایر برنامه‌هایی که با هدف حمایت از زنان نجات‌یافته از خشونت جنسی برگزار شده‌اند، انجمن نشست‌های مشورتی ترتیب داده است تا زنان بتوانند آزادانه احساسات و تجربیات خود را درباره خشونت جنسی بیان کنند. همچنین اردویی در منطقه‌ای دورافتاده برگزار شد تا زنان را از فشارهای روزمره زندگی خارج کند، به آن‌ها کمک کند وارد مرحله‌ی بهبودی از آثار خشونت شوند و سپس در فعالیت‌ها و پروژه‌های اقتصادی انجمن مشارکت داده شوند.

حياة القادری توضیح داد: «ما موردی داشتیم که در آن زنی قربانی خشونت جنسی شده بود و نمی‌توانست مجرم را گزارش دهد، چون نمی‌دانست چطور از حقوق خود دفاع کند و از ترس واکنش جامعه، سکوت را ترجیح داد. انجمن با آموزش و آگاه‌سازی، به او کمک کرد تا دانش و روش‌هایی را بیاموزد که بتواند از خودش دفاع کند.»

وی افزود: «ما در انجمن همچنین دوره‌های آموزشی در زمینه حقوق و حمایت از زنان آسیب دیده‌ برگزار می‌کنیم. یکی از شرکت‌کنندگان، دختری بود که خود قربانی خشونت جنسی شده بود. او پس از مشارکت در فعالیت‌های انجمن، به یکی از فعالان و مدافعان حقوق زنان تبدیل شد. ما شاهد بودیم که چقدر در این مسیر جدی و متعهد است، و چگونه تمایلش به موفقیت و تلاشش برای کاهش خشونت جنسی افزایش یافته است.»

انجمن «نساء أولاً» مجموعه‌ای از خدمات را ارائه می‌دهد که معمولاً با راهنمایی حقوقی رایگان آغاز می‌شود، سپس شامل همراهی مداوم، تأمین هزینه‌های رفت‌وآمد و دادرسی، مانند پرداخت هزینه‌های حمل‌ونقل عمومی و دریافت گواهی‌های پزشکی لازم می‌شود.

وکلای زن عضو انجمن در تمام مراحل دادرسی در کنار زنان قربانی خشونت جنسی هستند، حتی در صورت نیاز تا مرحله تجدیدنظر، تا زن قربانی در هیچ مرحله‌ای از مسیر عدالت تنها نماند و بتواند به طور کامل به حق خود برسد.

 

چالش‌ها و عزم راسخ

حياة القادری معتقد است که باید درباره‌ی خشونت جنسی به‌طور آشکار سخن گفت و این مسئله را در مناطق روستایی یا داخلی به بحث گذاشت. او این کار را از بزرگ‌ترین چالش‌های پیش‌روی فعالان حقوق زنان و انجمن‌ها می‌داند، چرا که سخن گفتن در مورد این موضوعات در جامعه همچنان تابو محسوب می‌شود. به همین دلیل، فعالان انجمن تلاش می‌کنند تا با زنان با زبانی ساده و دوستانه سخن بگویند.

وی گفت: «ما تلاش می‌کنیم این پدیده و خطرات آن را برایشان توضیح دهیم، چون گاهی زنان قربانی خشونت جنسی می‌شوند، اما به دلیل نبود آگاهی، حتی نمی‌دانند که مورد آزار قرار گرفته‌اند. این مسئله به‌ویژه درباره مفهوم آزار جنسی بسیار رایج است، در حالی که این یکی از خطرناک‌ترین اشکال خشونت است.»

حياة القادری با اشاره به اینکه یکی از بزرگ‌ترین چالش‌هایی که انجمن با آن مواجه است، کمبود آگاهی درباره حقوق زنان در حوزه سلامت جنسی و حق آن‌ها در بیان تجربیاتشان از این پدیده است، توضیح داد: «صحبت زنان در این مناطق درباره پدیده‌های خشونت، همچنان یک تابو است. زنانی که درباره این موضوعات صحبت می‌کنند، با دیدی تحقیرآمیز نگریسته می‌شوند و ممکن است حتی دچار برچسب‌زنی اجتماعی شوند، فقط به این دلیل که به‌طور علنی درباره این مسائل حرف زده‌اند.»

وی افزود: «یکی دیگر از چالش‌های مهم در مبارزه با خشونت، کمبود آگاهی ارائه‌دهندگان خدمات نسبت به قوانین و خدمات حمایتی مربوط به زنان است. به این مشکلات باید کندی شدید در اجرای فرآیندهای قانونی و بوروکراتیک مانند به تعویق افتادن جلسات تا روز بعد، یا تعیین نوبت دادگاه برای دو ماه دیگر را اضافه کرد. گاهی اوقات حتی چهار تا پنج سال طول می‌کشد تا رأی نهایی صادر شود.»

او با ذکر مثالی از این مشکلات گفت: «برای نمونه، ما پرونده‌ای داریم که هنوز در حال رسیدگی است. این پرونده مربوط به دختری دارای معلولیت است که مورد تعرض جنسی قرار گرفته است. با این‌که زمان زیادی گذشته، هنوز رأی نهایی صادر نشده است، چون او به دلیل ناتوانی‌اش نتوانست از خود دفاع کند. مجرم از معلولیت او سوءاستفاده کرد و مدعی شد که او دچار اختلالات روانی و ذهنی است. همین امر باعث شد که این دختر نتواند حق خود را اثبات کند یا با متجاوز روبه‌رو شود، فقط به این دلیل که توانایی ارائه روایت خود را نداشت.»

 

«زمان آن رسیده که زنان صدای خود را بلند کنند»

در سایه این دشواری‌ها و موانع، زنان نجات‌یافته از خشونت به انجمن پناه می‌برند تا از حمایت آن بهره‌مند شوند، به‌ویژه در مراکز شریک انجمن، با این شرط که تمام اطلاعات شخصی‌شان به‌طور کامل محرمانه باقی بماند، حتی نام‌ها به‌صورت متفاوتی ثبت می‌شود تا حفظ حریم خصوصی تضمین گردد. این حساسیت از درک انجمن نسبت به واقعیت جامعه‌ای ناشی می‌شود که هنوز با خشونت و قضاوت سختگیرانه با زنان نجات‌یافته از خشونت جنسی برخورد می‌کند؛ زنانی که معمولاً با انگ اجتماعی و احساس شرم روبه‌رو می‌شوند. این وضعیت بسیاری از آن‌ها را وادار به سکوت و پنهان‌کاری می‌کند، چرا که از قضاوت جامعه یا از دست دادن حمایت خانواده و اطرافیان می‌ترسند.

برای شکستن سکوت و ترس، فعالان انجمن تلاش می‌کنند تا اطلاعات لازم را به ساده‌ترین شکل ممکن در اختیار زنان قرار دهند، و همچنین از آن‌ها حمایت مادی و معنوی کنند.

در حال حاضر، انجمن در حال تهیه راهنمای اجرایی ویژه زنان قربانی خشونت جنسی است؛ این راهنما به آن‌ها کمک می‌کند تا با حقوق خود آشنا شوند، بدانند که در صورت بروز چنین اتفاقی باید به کجا مراجعه کنند، چه اقداماتی انجام دهند، و چگونه از خود دفاع کنند. همچنین این راهنما خدماتی را که انجمن در استان‌های سیدی بوزید، قفصه، و قصرین ارائه می‌دهد، معرفی می‌کند.

حياة القادری در پایان بر اهمیت وجود قوانینی که از حقوق زنان قربانی خشونت حمایت کند تأکید کرد و گفت: «ما مجموعه‌ای از قوانین تهیه خواهیم کرد که به‌روشنی حقوق زنان را تبیین کند و گام‌هایی که باید برای حفظ این حقوق بردارند، مشخص نماید. دیگر سکوت چاره‌ساز نیست؛ اکنون زمان آن رسیده که زنان صدای خود را بلند کنند، با متجاوز مقابله کنند و اجازه ندهند این جنایات بار دیگر علیه خود یا زنان دیگر تکرار شود.»