أمل محمد

بیروت- در مرکز تحولات اجتماعی و فرهنگی که خاورمیانه را فرا گرفته است، صداهای زنانه‌ای به چشم می‌خورند که در تلاش‌اند رابطه میان زن و جامعه را بازتعریف کنند، نه از سر شکایت یا گله‌مندی، بلکه جهت درک، تحلیل و برداشتن گام‌های عملی.

دو عضو آکادمی ژنئولوژی در لبنان و خاورمیانه، آلاء فرح و جویا حتشیده، زنانی از نسل جدید که تنها به نام‌گذاری چالش‌ها اکتفا نمی‌کنند، بلکه به ریشه‌های آن می‌پردازند و به دنبال ابزارهای فکری و عملی برای تحلیل و حل آن‌ها هستند.

آلاء فرح، عضو کمیته ژنئولوژی لبنان، می‌گوید: «من معتقدم ژنئولوژی به ما ابزارهایی برای درک عمیق‌تر، تحلیل دقیق‌تر و اتخاذ مواضع عادلانه‌تر نسبت به زن، خانواده و جامعه می‌دهد.»

او توضیح داد زمانی که گروهی از زنان در چارچوب انجمنی در حال تأسیس به نام «آریانه» گرد هم آمدند سرآغاز فعالیتش در لبنان بود. این گردهمایی فرصتی بود برای بحث درباره بسیاری از مسائل مربوط به زنان، به‌ویژه در سایه علاقه آن‌ها به ژنئولوژی که آن را علمی می‌داند که زن و جامعه را به هم پیوند می‌دهد.

این دو عضو در دوره‌های آموزشی متعددی که توسط کمیته برگزار شد شرکت کردند و در سمینارها و سخنرانی‌هایی، حضوری و آنلاین، حضور یافتند، که این فرصت را برای آن‌ها فراهم کرد تا شناخت عمیق‌تری از این علم پیدا کنند.

آلاء فرح افزود که این تجربه انگیزه آن‌ها را برای پیوستن به کمیته و فعالیت در حوزه حمایت از زنان بیشتر کرده است، زیرا معتقدند به‌ویژه در خاورمیانه هیچ‌کس بهتر از خود زن نمی‌داند دیگر زنان با چه مسائلی روبرو هستند. او بر اهمیت برجسته کردن نقش زنان نه فقط در نقش‌های آشکار، بلکه در نقش‌های پنهان و حیاتی تأکید کرد.

او اشاره کرد که ژنئولوژی محدود به بررسی مسائل سطحی یا عمومی نیست و توانایی کاوش در عمق مسائل را دارد، چیزی که آن را از دیگر علوم متمایز می‌کند: «ژنئولوژی تنها به ظاهر مسائل نمی‌پردازد، بلکه به ریشه مشکلات نفوذ می‌کند، علت‌ها را جست‌وجو می‌کند و در پی یافتن راه‌حل‌های واقعی است. به نظر من اهمیت این علم و مشارکت ما در آن در همین است: ابزاری برای حمایت از زنان و برجسته کردن نقش آن‌ها در جامعه.»

او افزود: «با این کار، ما تنها به زنان یاری نمی‌رسانیم، بلکه به کل جامعه سود می‌رسانیم. توانمندسازی زنان از آگاهی آغاز می‌شود؛ از تشویق آن‌ها به یادگیری، تا بتوانند حقوق و مسئولیت‌های خود را بهتر بشناسند و با اطمینان از آن‌ها دفاع کنند.»

همچنین تأکید کرد: «در شرایط دشواری که خاورمیانه از یمن تا سودان، و از سوریه تا فلسطین و فراتر از آن تجربه می‌کند، فعالیت ما عمق و تأثیر بیشتری یافته است. ما پژوهش‌های گسترده‌ای انجام دادیم، با افراد زیادی دیدار کردیم و به رنج‌ها، به‌ویژه رنج زنان، گوش سپردیم. همین تجربه‌ها آگاهی ما را افزایش داد و الهام‌بخش‌مان شد تا پژوهش‌ها و مقالاتی بنویسیم که درد و واقعیت زندگی زنان را بازتاب دهند و صدای آن‌ها را به گوش دیگران برسانند؛ چیزی که آن را مهم‌ترین رسالت خود می‌دانیم.»

آلاء معتقد است که آنچه «ژنئولوژی» را از سایر علوم متمایز می‌کند و به آن ویژگی خاص می‌دهد این است که مسائل زنان را به صورت سطحی یا پراکنده بررسی نمی‌کند، بلکه بر جایگاه آن‌ها در خانواده و نقششان در کنار مرد تمرکز دارد. این علم تنها به زن به عنوان فرد نمی‌پردازد، بلکه بر رابطه مشارکتی بین زن و مرد و چگونگی ساختن زندگی مشترکی مبتنی بر همکاری و حمایت متقابل تأکید دارد.

همچنین توضیح داد که ژنئولوژی مردان را نیز به آگاهی از نقش خود در حمایت از زنان فرا می‌خواند، به‌ویژه زمانی که زنان مجبور به ورود به بازار کار می‌شوند: «مرد باید حامی باشد، نه مانع، و مسئولیت‌های خانه و تربیت فرزندان را با او تقسیم کند. این ژنئولوژی را متمایز از مرد نمی‌بیند، بلکه خانواده را به عنوان یک واحد یکپارچه مطالعه می‌کند و معتقد است موفقیت جامعه از رابطه متوازن بین زن و مرد آغاز می‌شود، رابطه‌ای که توان مقابله با چالش‌های پیرامون را دارد.»

او ادامه داد: «از تجربه شخصی‌ام و پس از پیوستن به این کمیته، پژوهشی درباره «فرهنگ خودآگاهی هندی» انجام دادم. در آغاز با خود اندیشیدم که چه ضرورتی دارد درباره موضوعی مرتبط با هند بنویسم، به‌ویژه وقتی ما در خاورمیانه زندگی می‌کنیم؛ اما هرچه بیشتر در آن کاوش کردم، دریافتم این فرهنگ که از زن هندی و فداکاری او پس از مرگ همسرش به‌عنوان نماد وفاداری سخن می‌گوید، شباهت‌های بسیاری با جوامع ما دارد.»

او افزود: «شاید آیین‌ها دقیقاً یکسان نباشند، اما سنت‌های مشابهی وجود دارد که پس از طلاق یا مرگ همسر، نقش‌های مشخص و محدودی را به زنان تحمیل می‌کند. در جوامع ما، زن مطلقه یا بیوه اغلب با نگاهی تحقیرآمیز مواجه می‌شود و از فرصت‌های شغلی یا استقلال محروم می‌ماند، گویی ارزش اجتماعی‌اش را از دست داده است. این پژوهش و نگاهی که ژنئولوژی به ما بخشیده، نشان داد که ما نیز داستان‌های مشابه بسیاری داریم و باید بار دیگر در مورد سنت‌هایی که زنان را در بند نگه می‌دارد و مانع زیست آزاد و باکرامت آن‌ها می‌شود، بیندیشیم».

 

 

از ژنئولوژی تا توانمندسازی زنان و دگرگونی در ذهنیت مردسالارانه

جویا حتشیده، عضو کمیته ژنئولوژی در منطقه خاورمیانه، گفت: «سفر من از همان دوران کودکی آغاز شد؛ زمانی که برای نخستین بار تفاوتی را در شیوه اندیشیدن خود و در توانایی‌ام برای درک خویش و دنیای پیرامونم احساس کردم. همین تفاوت مرا به جست‌وجوی بیشتر در جهان دانش کشاند، به‌ویژه در عرصه‌ای که به زنان و زندگی آن‌ها مربوط می‌شود.»

او ادامه داد: «کافی نیست که زنی تنها درباره یک مسئله سخن بگوید؛ ما باید معنای زن بودن را درک کنیم، معنای زنی که مورد خشونت قرار می‌گیرد و هر روز از سوی همسرش آسیب می‌بیند، این منطق باید از ریشه تغییر کند.»

او افزود: «اگر بخواهیم خانواده‌ای سالم بسازیم، باید با آگاهی آغاز کنیم و با جهل مقابله کنیم. جهل از خلأ ایجاد نمی‌شود؛ بلکه محصول خانواده‌هایی است که ما را بر پایه ارزش‌های درست تربیت نکرده‌اند و از کودکی نیاموخته‌ایم که تفاوت نه امتیاز، بلکه مسئولیت است. بنابراین، انجمن‌ها باید درهای خود را بگشایند و زنان را کنار هم گرد آورند تا در برابر فشارهایی چون پدرسالاری، مردسالاری و هنجارهای اجتماعی بایستیم.»

در خصوص نقش زن و مرد گفت: «جامعه در حال پیشرفت است، اما هنوز کسانی هستند که نقش زن را به رسمیت نمی‌شناسند. مثلاً وقتی مردی با فرزندش به مدرسه می‌رود، فوراً می‌پرسند: "مادر کجاست؟" چرا نقش مرد در تربیت کودک پذیرفته نمی‌شود؟ یا چرا اگر مردی لباس‌ها را مرتب کند گفته می‌شود که از همسرش فرمان می‌برد؟ این ذهنیت باید تغییر کند.»

جویا حتشیده در پایان افزود: «از همین تجربه بود که به اهمیت اصلاح اصول کوچک پی بردم؛ این جزئیات کوچک نشانه بلوغ فکری و اجتماعی‌اند. در ژنئولوژی درباره این موضوع بیشتر بحث خواهیم کرد و به دنبال راه‌حل‌های واقعی خواهیم بود. ما تلاش می‌کنیم آموزش را تنها به بزرگسالان محدود نکنیم و از مدارس آغاز کنیم؛ به کودکان بیاموزیم چگونه با نگاهی آگاهانه و نقاد درباره بدن خود، درباره خویشتن و جهان بیندیشند، تا با اعتماد به نفس در برابر جامعه بایستند.»