SENA EL-ALİ

Haber Merkezi- Yerel yönetimler, halkın kendi yaşam alanları üzerinde söz sahibi olabilmesinin en somut zeminidir. Gerçek demokrasi ancak merkezi otoritenin yerel inisiyatiflere alan tanıması ve toplumun kendi kendini yönetebilmesiyle mümkündür. Devletin sınırlarını daraltan, toplumsal örgütlülüğü büyüten bu yaklaşım, yereli bir “idari birim” olmaktan çıkarıp, halkın iradesinin doğrudan uygulandığı demokratik bir meclis haline getirir. Bu bakış, belediyeleri yalnızca hizmet üreten kurumlar değil, aynı zamanda toplumsal dönüşümün motor gücü olarak konumlandırır. Kürt Halk Önderi Abdullah Öcalan’ın geliştirdiği Demokratik Ulus perspektifi ve eşbaşkanlık sistemi, yerel yönetimlerde cinsiyet eşitliğini, katılımcılığı ve halkla ortak bir yönetim anlayışını esas alarak, Ortadoğu’da daralan demokrasi alanlarını yeniden genişletmeyi hedefler.

Bazı ülkelerde belediyeler tüzel kişiliğe ve hatta mali-idari özerkliğe sahipken, bazı ülkelerde varlığı semboliktir. İşte bu noktada devlet ile toplum iradesi arasında kriz ortaya çıkar.

Belediye sistemi, Ortadoğu ülkelerinde gerçek anlamıyla çok bilinmez. Bu ülkeler, en küçük konularda bile yetkiyi tek elde ve başkentte toplamaya alışmıştır. Bu nedenle çoğu belediye tüzel kişiliğe, bağımsız bütçeye veya karar alma özgürlüğüne sahip değil. Kısmen başarılı sayılabilecek az sayıda istisna mevcut.

Belediye, görevlerini tam olarak yerine getirdiğinde ülkeye çağdaş bir görünüm kazandırır, turizmi teşvik eder, temizlik, kentsel gelişim ve pazar düzenleme gibi konularda toplumsal zihniyeti değiştirir. Ayrıca, insanlarda bulundukları yere aidiyet ve onu geliştirme isteği uyandırır.

Belediye sisteminin tarihçesi

İngiltere, belediye sistemini uygulayan ilk ülke olup, ilk resmi belediye meclisi 1325’te Liverpool’da kurulmuştur. Arap ülkelerinde ise “yerel yönetim” adıyla belediye sistemi 1868’de Lübnan’da başlamıştır. Bu, Mısır Valisi Mehmet Ali Paşa döneminde, Lübnan’ın Mısır yönetimine bağlanması sırasında Osmanlı işgali altında gerçekleşmiştir. Beyrut’ta oluşturulan ilk belediye meclisi, sağlık, güvenlik ve aydınlatma hizmetleriyle sınırlı kalmıştır.

Sömürge döneminde belediyelerin kurulması

Osmanlı, İngiliz, Fransız işgalleri veya Batı vesayeti dönemlerinde bile şehirlerin ve kırsal alanların düzenlenmesi gerekiyordu. Bu nedenle belediyeler kuruldu.

• Körfez bölgesinde ilk belediye, İngiliz işgali altındaki Aden’de (Yemen) 1868’de kuruldu.
• Bahreyn Belediyesi 1919’da kuruldu ve çevre sağlığı ile yaşam kalitesini iyileştirme çalışmaları yaptı.
• Mekke Belediyesi 1925’te kuruldu; özellikle her yıl gelen hacıların ihtiyaçları için çalıştı.
• Kuveyt Belediyesi 1930’da, Umman’ın başkenti Maskat Belediyesi 1939’da kuruldu.
• Dubai Belediyesi 1954’te kuruldu.
• Katar Belediyesi, 1963’te çıkarılan 11 sayılı kanunla kuruldu.
• Filistin’in ilk belediyesi 1863’te Kudüs’te kuruldu.
• Ürdün’de ilk belediye 1887’de Salt kentinde açıldı.
• Suriye’nin ilk belediyesi 1925’te Qamişlo’da kuruldu; bu, ülkenin ilk organize belediyesi oldu. Ancak Baas Partisi iktidarı sonrası belediyeler yetkisizleşti ve hizmetler zayıfladı.
• Irak’ta ilk belediye 1868’de Bağdat’ta kuruldu.
• İran’da ilk belediye 1907’de Şiraz’da açıldı.
• Afganistan’da ilk belediye tarihi net değil; Kabil Belediyesi 1973’te kuruldu.
• Türkiye’de ilk belediye 1855’te İstanbul’da kuruldu.
• Kuzey Afrika’da ilk belediye 1833’te Cezayir’de, 1858’de Tunus’ta, 1890’da Mısır’ın İskenderiye kentinde, 1899’da Sudan’ın Hartum’unda kuruldu.
• Libya’nın başkenti Trablus’ta belediye 1912’de, Fas’ta 1917’de, Somali’nin başkenti Mogadişu’da ise 1950-1960 arasındaki uluslararası vesayet döneminde kuruldu.

Belediyenin halka sunduğu hizmetler

Belediye, şehir ve köyleri geliştiren, sağlık, eğitim, altyapı, temizlik, pazar düzenleme gibi hizmetler sunan yerel bir kurumdur. Görevleri arasında yolların aydınlatılması, ağaç dikimi, yön tabelaları, imar projeleri, yağmur suyu tahliyesi, gıda işletmelerinin denetlenmesi, tapu belgelerinin verilmesi gibi faaliyetler bulunur. Büyük belediyeler, bütçeleri çerçevesinde yatırım yapabilir ve turizmi teşvik edebilir.

Belediye sistemi, halkın kendi bölgesinin ihtiyaçlarını en iyi şekilde bilmesi ve buna göre plan yapması prensibine dayanır. Böylece dayanışma, karşılıklı sorumluluk ve yerel işbirliği gelişir. Belediyesiz ülkelerde geniş alanlar ve köyler hizmetten mahrum kalır, bürokrasi ve yolsuzluk artar.

Belediye seçimleri ve siyasi etkiler

Belediyeler esasen hizmet kurumları olsa da bazı ülkelerde siyasi güç mücadelesine sahne olur. Örneğin Lübnan’da son belediye seçimlerinde Hizbullah’ın oyları birçok şehirde düştü. Türkiye’de belediyeler, siyasi partiler için nüfuz alanı oluşturur; ancak 2024 seçimlerinden sonra AKP hükümeti, seçilen belediye başkanlarını görevden alarak yerlerine kayyum atadı.

Kadın kotası ve yerel yönetim

BM Kadın Birimi ve UNDP, kadınların yerel yönetimlere katılımını sağlamak için %30 kota uygulanmasını önermektedir. Ancak çoğu belediyede karar mekanizmaları hâlâ erkeklerin elindedir. Yine de kota, kadınların hizmet alanına katılmasını ve toplumsal kalıpların kırılmasını teşvik eder.

Demokratik ulus projesi ve eş başkanlık sistemi

Kuzey ve Doğu Suriye, Mexmûr, Şengal gibi bölgelerde Kürt Halk Önderi Abdullah Öcalan’ın Demokratik Ulus Projesi doğrultusunda belediyelerde eş başkanlık sistemi uygulanır; bir kadın ve bir erkek birlikte belediye başkanı olur. Bu sistem 2014’te uygulanmaya başlanmıştır. Kuzey ve Doğu Suriye’de şu anda 57 belediye vardır ve her belediyede kadın çalışmaları birimi bulunur.

Başarılı örnekler

Ortadoğu belediyeleri, Avrupa’daki gibi bağımsız ve yetkili değildir. Norveç’te belediyeler, eğitim, sağlık, şehir planlama, yaşlı bakımı gibi geniş yetkilere sahiptir. Başkent Oslo, yarı özerk bir parlamento sistemine sahiptir. Belçika’da da belediyeler geniş yerel yetkilerle çalışır, vatandaşın günlük yaşamını doğrudan etkileyen kararlar alabilir.