LEYLA CAMİ*

Medya alanındaki dönüşümlerin hız kazandığı, gerçek ile dijital dünyanın iç içe geçtiği günümüzde, Somalili kadın ulusal medya sahnesinin yeniden şekillenmesinde en önemli aktörlerden biri haline gelmiştir. Yıllar boyunca gazete satırları ve televizyon ekranlarında silik bir varlık olarak yer alan kadınlar, bugün artık güçlü bir ses, görünür bir yüz ve toplumdaki rollerine dair yerleşik anlatıları değiştirebilen içerik üreticileri konumundadır. Bu dönüşüm tesadüfen gerçekleşmemiş; uzun bir mücadele sürecinin, karşılaşılan zorlukların ve modern medyanın sunduğu yeni imkânların doğal bir sonucu olmuştur.

Geleneksel Somali medyasında —radyo, gazete ve halk tiyatroları dâhil— kadın genellikle iki kalıp içinde sunulmuştur: Fedakâr anne ve ailesine adanmış ev kadını ile hayatı ev işleri ve hayvancılıkla sınırlı kırsal kadın.
Bu tasvirler toplumsal gerçekliğin bir parçasını yansıtsa da Somalili kadınların gerçek yaşam çeşitliliğini, ekonomideki, eğitimdeki ve kamusal hayattaki rollerini yeterince yansıtmamıştır.

Üstelik bazı medya kuruluşları bu dar çerçeveyi aşmak yerine, haber merkezlerinde ve yönetim kademelerinde kadınların yokluğundan dolayı bu erkek egemen anlatıyı daha da pekiştirmiştir. Böylece medyada söz hakkı büyük ölçüde erkek bakış açısının kontrolünde kalmıştır.

Acı ile direniş arasında kadın imajı

1990’lı yıllarda patlak veren iç savaşla birlikte yerel ve uluslararası medyada acı, göç ve yoksulluk görüntüleri ön plana çıkmış, kadın çoğunlukla çatışmaların mağduru olarak sunulmuştur. Bu bakış açısı ise, barış girişimlerinde aktif rol üstlenen, küçük işletmeler kurarak ailelerini yoksulluktan kurtaran, resmi kurumların yokluğunda toplumsal eğitimi ayakta tutan kadınların görünmez kalmasına yol açmıştır. Böylece gerçek hayat ile ekrana yansıyan imaj arasındaki uçurum daha da derinleşmiştir.

Sosyal medya platformlarının ortaya çıkışıyla birlikte Somalili kadınlar ilk kez kendi seslerini sansürden ve erkek egemen filtreden geçmeden duyurabilecekleri bağımsız bir alan kazandı.
Bağımsız kadın gazeteciler derinlikli dosyalar hazırlamaya başladı, kadınlar internet paylaşımlarıyla, sağlık ve eşitlik konularını gündeme taşıdı, diasporadaki kadınlar yeni hayat kurma deneyimlerini paylaştı. Tamamı kadınlardan oluşan ve kadın odaklı profesyonel içerik üreten Bilan Media gibi platformlar ise medya sahnesinde oyunun kurallarını değiştirdi.

Dijital dönüşüm sayesinde kadınlar artık kendi imajlarını kendileri inşa edebilmekte, bu da medya söyleminin daha gerçekçi ve daha çeşitli bir temsile doğru genişlemesini sağlamaktadır.

Görsel medyada eski kalıpların kırılması

Son yıllarda Somali dramaları ve belgesel programları da kadını farklı yönleriyle ele almaya başlamıştır:
Üniversite öğrencisi, mühendis, doktor, girişimci, siyasi ve toplumsal aktivist kadın figürleri ekranda daha sık yer almaktadır.

Bu yeni temsiller, yıllardır süregelen kalıp yargıların kırılmasına katkı sağlamış ve kadının toplumun inşasında pasif bir unsur değil, aktif bir ortak olduğu algısını güçlendirmiştir.

Buna rağmen, Somalili kadınların medya alanında hâlâ ciddi zorluklarla karşı karşıya olduğu bir gerçektir. Bunların başlıcaları:

• Editoryal ve idari pozisyonlarda kadınların yetersiz temsili
• Kadın gazetecilerin siber zorbalık ve tehditlere maruz kalması
• Medya sektöründe çalışan kadınları koruyan politikaların eksikliği
• Büyük şehirler dışındaki bölgelerde mesleki eğitim ve destek yetersizliği

Bu sorunlar, elde edilen ilerlemenin ancak kurumsal ve toplumsal destekle kalıcı hale gelebileceğini göstermektedir.

Medyada kadın imajını değiştirmenin önemi

Kadının medyadaki temsilinin dönüşmesi yalnızca görsel bir değişimi değil, toplumun tamamını etkileyen derin bir zihniyet dönüşümünü beraberinde getirir. Kız çocukları ve kadınlar etkili ve güçlü pozisyonlarda hemcinslerini gördükçe hayalleri büyümekte, toplum ise başarı hikâyeleri aracılığıyla kadın hakları konusunda daha bilinçli bir tartışma zemini kazanmaktadır.

Bu noktada medya yalnızca haber aktaran bir araç değil, toplumsal değişimin en güçlü motorlarından biri haline gelmektedir. Bu dönüşümün kalıcı olabilmesi için Somali medyasının şu adımları atması gerekmektedir:

• Kadınların liderlik ve editoryal pozisyonlara katılımının artırılması
• Bağımsız kadın platformlarının desteklenmesi
• Kadın gazeteciler için eğitim ve kapasite geliştirme programlarının yaygınlaştırılması
• Henüz anlatılmamış kadın başarı hikâyelerinin görünür kılınması
• Ülkenin siyasal ve toplumsal dönüşümüne uygun, kapsayıcı bir medya dili inşa edilmesi

Somalili kadının medyadaki dönüşümü yalnızca temsilin iyileştirilmesi değil, toplumsal bir uyanışın göstergesi niteliğindedir. Somalili kadınlar, profesyonellik, cesaret ve uzun yıllar anlatılmasına izin verilmeyen hikâyeleri aktarma gücüyle yeni bir medya dili inşa etmeyi başarmıştır.

Kadın seslerinin geleneksel ve dijital medyada giderek çoğalmasıyla birlikte gelecek, daha adil, daha dengeli ve kalıplardan uzak bir medya vaat etmektedir. Bu yeni tablo, kadınları klişelerle değil, gerçeklik, yaratıcılık ve toplumsal etkiyle tanımlayan bir anlayışa dayanmaktadır.

* Somalili aktivist