SOMAYEH RAHİMİ 

Paveh – Rojhilat Kürdistan’ın Kirmanşah vilayetine bağlı Nodshe’ye giden yol kıvrılarak uzanır; dağlar yavaş yavaş yaklaşır. Buradaki sabahlar, sisin yumuşaklığı ve ıslak toprağın kokusuyla bilinir. Nodshe, yamaçlara yaslanmış taş evleri, basamaklı sokakları ve çoğu sokağında sesi duyulan nehriyle küçük bir şehirdir. Sonbaharda, şehre giden yollar boyunca insanlar eski bir geleneği sürdürür: yol kenarından nar toplamak. Bu, iyi şans ve bereket getirdiğine inanılan bir ritüeldir. Böylece yolcu, hayatın hala toprağa ve hasada bağlı olduğu bir şehre girdiğini anlar. Nodshe halkı genellikle içine kapanıktır, yakınlık kurmaktan çok yaşamaya, üretmeye odaklanır. Ev, bahçe, el becerileri ve kolektif çalışma hala bu şehirde köklüdür.

Dayanak noktası kadınların emeği

Aynı yollarda birçok kadın birlikte tezgahlar kurar; sepetler dolusu nar, ceviz, kuru meyveler, nar ezmesi ve ev yapımı şurup şişeleri satar. İlk bakışta basit ve sıradan görünen bu tezgahlar aslında şehrin gerçek ekonomisinin temelidir. Nodshe’nin dayanak noktası fabrikalar veya endüstriler değil, kadınların emeğidir. Kadınlar evin ve geçimin yükünü taşır; bahçelere eker, hasat eder, ürünleri işler ve yol kenarında satar. Bu gelir, çoğu zaman yaşam giderlerini, çocukların eğitimini ve kirayı karşılar. Dağ havası serttir; bazen güneş yakıcı, bazen ani bir yağmur tezgâhları ıslatır, ancak bu kadınların devam etmekten başka seçeneği yoktur. Yerel ekonomideki varlıkları sessiz ve sakin olsa da hayati önem taşır; çoğu zaman göz ardı edilseler de Nodshe’nin kalbi, onların emeğiyle atar.

Evini 25 yıldır kendisi geçindiriyor

Bir sonbahar günü Nodshe’ye giden yolda, nar almak için duran herkesin karşısına benzer bir manzara çıkıyor: yol kenarında, önünde sepet dolusu narla oturan kadınlar. Onlardan biri, 75 yaşındaki Amine. Alçak bir tabureye oturmuş, yoldan geçenleri yorgun ama sıcak bir gülümsemeyle karşılıyor. “Bunlar Hawreman’ın  en iyi narları” diyor gururla. Amine, 25 yıldır kendisini ve sekiz çocuğunu bu nar sepetleriyle ve ev yapımı ezmelerle geçindiriyor. Herhangi bir sosyal desteği ya da emekli maaşı bulunmayan Amine, “Kirada yaşıyorum. Nar mevsimi bitince ezme yapacağım. Başka seçeneğimiz yok, hayat böyle” sözleriyle, bölgedeki pek çok kadının ortak hikayesini özetliyor.

‘Aşırı sıcak ve yağış azlığı ürünleri etkiliyor’

Biraz ileride, Esma isimli bir başka kadın, eşinin kızkardeşi ile birlikte rengarenk bir sepet hazırlamış. Esma, “Bahçeyi biz yetiştirip satıyoruz; işler artınca kayınvalidem ve kız kardeşleri de yardım ediyor. Tek gelirimiz bu” diyor. Esma, turistlerin çoğu zaman alışverişten çok Kürt kıyafetlerini ve renkli tezgahları fotoğraflamak için durduğunu anlatarak, “Satıcılar erkek olsaydı, bu yol bu kadar hareketli olmazdı” diye belirtiyor. Kadınların Eylül ayı başından sonbaharın sonuna kadar bahçelerinde ürettikleri narları sattığını kaydeden Esma, aşırı sıcak ve yağışların az olmasının ürünleri etkilediğini ifade ediyor. 

Güneş dağların ardına inerken, hava soğumaya başlamasına rağmen kadınlar tezgahlarını toplamıyor. Belki son bir müşteri, günlük kazançlarını biraz artırabilir. 1990’lardan bu yana Nodshe’nin ekonomisi, resmi kayıtlarda adı geçmeyen ama şehrin ışıklarını ayakta tutan bu kadınların emeğiyle dönüyor.