MONA TUKA

Lîbya – Pîşesaziyên kevneşopî li başûrê Lîbyayê stûnek bingehîn a jiyana civakî û aborî pêk tînin. Ew ne tenê huner an çalakiyek rojane ne, lê nîşaneya nasname û mîrata çandî ya civakê ne, riyek ji bo bidestxistina xweseriyê û dabînkirina pêdiviyên civaka herêmî ji bo hilberên kevneşopî ne.

Ezmûna komeleya Xaniyê Rastîn ji bo Huner û Mîratê û Sendîkaya Hunerên Kevneşopî modelên girîng temsîl dikin ji bo parastina mîrata gelêrî û hêzdarkirina jinan. Ji ber ku ew piraniya hunermendan temsîl dikin. Di heman demê de wek yekkirina nasnameyê li hember paşguhkirinê û guhertina siyasî, xizmet dikin.

Seroka komeleya Mala Huner û Mîratê ya Rastîn û Seroka Sendîkaya Pîşesaziyên Kevneşopî şaxa herêma Başûr a Lîbyayê, Ayşe Moatouq El-Sanousi tekez kir ku parastina mafên esnafan ji her destwerdan, îstîsmarkirin, an dizîna mîrata wan ji bo hem sendîkayê û hem jî ji bo komeleyê, pêşînyek e. Ayşe El-Sanousi got: "Sendîka sîwanek fermî temsîl dike ku dihêle esnaf û jin jêhatîbûn û mîrata xwe ya çandî li ber dezgehên fermî û forumên navneteweyî biparêzin. Her wiha piştgiriya çandî, exlaqî û rewşenbîrî ji wan re peyda dike, berdewamiya pîşesaziyên me yên kevneşopî ji bo nifşên pêşerojê misoger dike."

Pîşesaziyên kevneşopî di navber meraq û vejîna mîratê de

Ayşe El-Sanousi bawer dike ku pîşesaziyên kevneşopî ji her pîşeyek din cuda ne. Ew ne tenê karê darvanî an mekanîkî ne, lê bi nasnameya çandî ya civatekê ve girêdayî ne û kevneşopî û mîrata wê ya gelêrî nîşan didin. Ayşe El-Sanousi xuya kir ku ew beşek yekgirtî ya jiyana rojane ya mirovan temsîl dikin wek pîşesaziya bîhnxweş û buxûrê, ku li her malek li başûr tê dîtin. Ayşe wiha dewamî da gotinên xwe: "Hebûna bazarek geş ji bo hilberên kevneşopî, çi li başûr be çi li herêmên din, ji bo parastina van pîşeyan girîng e."

Li gor herêman hiberîn tên cudakirin

Ayşe El-Sanousi destnîşan kir ku başûrê Lîbyayê bi pîşesaziyên cihêreng dewlemend e û wiha li axaftinênx we zêde kir: "Her civakek xwedî taybetmendî û jêhatîyên xwe yên cihêreng e. Pelên palmiyê li piraniya deverên başûr belav in, lê rêbaza hilberînê li gorî herêmê diguhere. Murzuq, Deşta Murzuqê û deverên derdorê yên wek Delim, Cezaw, Traghen û Zeytûn bi pêçandina pelên palmiyê ji bo hilberandina fanos, selikên ji hirîyê û tiştên din navdar in. Di heman demê de, hin dever wek Qetrûn, Cebarûn û Ghadwa pispor in di çêkirina pelên palmiyê de ji bo çêkirina xwarin û karanînên din ên malê."

Hunerên çerm jî di nav Tuaregên li herêmên Ubarî û Greater Ghat de navdar in, di heman demê de Toubou jî xwedî hunerên çerm ên cihêreng in, ku pirrengiya wan a erdnîgarî û çandî nîşan dide. Di vê navberê de, seramîk ji ber daxwaza qels kêm û nadir bûye, lê ew wek pîşesaziyek dostê jîngehê û ewle tê dîtin û berpirsên sendîka û komeleyê hêvî dikin ku di pêşerojê de çalakiyên wê berfireh bikin, li gorî ku Ayşe Aisha Al-Sanousi aniye ziman.

Jin di pîşesaziyên kevneşopî de cih digrin

Ayşe El-Sanousi şîrove kir ku piraniya esnafên li başûrê Lîbyayê jin in, ev yek piştgirîkirin û hêzdarkirina wan ji hêla aborî û civakî ve ji bo parastina mîrata çandî girîng dike. Ji ber vê girîngiya sendîka û komeleyê ku derfetên perwerdeyê, kirrûbirra, piştgiriya teknîkî û exlaqî û temsîliyeta fermî di forumên navneteweyî de peyda dikin, girîng e.

Rola Komeleya "Mala Resen" di piştgiriya jinan de

Ayşe El-Sansouri destnîşan kir ku Komeleya "Mala Resen" ji damezrandina xwe di sala 2012'an de, bi organîzekirina qursên perwerdehiyê, di nav de çêkirina pelên xurmê, çêkirina bîhnxweş û buxûrê, karê bi morîk û karsaziyên xwarinên kevneşopî yên wek nanê di firinê de pijandî û hûrkirina genim, bal kişandiye ser piştgiriya jinan. Ayşe El-Sansouri di nav axaftinên xwe de qala girîngiya qursan kir û got: "Armanca van qursan ew e ku jinan hêzdar bikin da ku ji bo xweseriyê, an jî ji bo pêkanîna hewcedariyên civakê vê pîşeyê pratîk bikin û jêhatiyên xwe veguherînin çavkaniyek dahatê ya guncav. Komeleyê her wiha misoger kir ku stajyer beşdarî pêşangehên herêmî û navneteweyî bibin, destpêkê bi Sabhayê, dû re Pêşangehên Navneteweyî yên Tripolî û di dawiyê de beşdarî pêşangehên li derveyî welêt li Misir, Mexrib û Tûnisê bûn.

Nûnertiya erdnîgarî û rêxistinî ya sendîkayê

Ayşe El-Sansouri da zanîn ku wan komîteyek rêveberiyê ya ji 5 endaman pêk tê, bi berçavgirtina temsîliyeta erdnîgarî ya herêmên başûr ên Ghat, Tabari, Murzuq, Sabha û herêma peravê, da ku tevlêbûna sendîkayê û temsîliyeta hemû civakan misoger bikin, avakiriye. Ayşe wiha domand: "Piştî derxistina kartên endametiyê, me civînên destpêkê li herêmên cûrbecûr li dar xistin da ku guh bidin daxwazên esnaf û jinan û dijwariyên wan nas bikin. Tevî zehmetiya rêwîtiyê û kêmbûna çavkaniyan, ji Ghat dest pê kir dû re Qatrun û piştre li herêmên başûr dewamkir."

Tevlihevkirina modernîteyê bi mîrata dîrokî re

Sendîka balê dikişîne ser pêşxistina materyalên nûjen di pîşesaziyên kevneşopî de, wek entegrekirina rezînê bi mîrata herêmî re da ku berhemên dîrokî yên ku nasnameya çandî temsîl dikin hilberîne. Di nav wan de wêneyên Keleha Sebha, darên xurmeyê û cilên kevneşopî hene. Ayşe El-Sanousi got ku hin ji stajyeran projeyên xwe dane destpêkirin, taybet di pîşesaziyên buxur û bîhnxweşiyê de û daxwaz ji herêmên cûda dest pê kirine ku serkeftina perwerdeyê û hêzdarkirina aborî û civakî ya jinan nîşan didin."

Şopandina xebatên meydanê û civînanî

Ayşe El-Sansouri şîrove kir ku rola sendîka û komeleyê vedigere organîzekirina civîn û pêşangehên meydanî, serdana hemû herêman ji bo şopandina karê esnafan, misogerkirina ku pêdiviyên wan têne peyda kirin û alîkariya rakirina astengiyên ku ew pê re rûbirû dimînin. Di heman demê de danûstendina rasterast bi esnafan re misoger dike. Sendîka û Komele ji bo bihêzkirina jinan di warê aborî û civakî de, parastina mîrata çandî ya kevneşopî û pêşxistina wê bi awayekî ku bi demê re hevaheng be bê ku nasnameya xwe winda bike dixebitin. Piştgiriya jinên hunermend piştgiriyek ji bo çand û nasnameyê ye û bihêzkirina pîşesaziyên kevneşopî veberhênanek di pêşeroja başûrê Lîbyayê de ye."