ASMAA FATHİ

Qahîre -Rastiya xwecihî komek pirs û nakokiyan ferz kir ku bû mijara têkoşîneke nakok, di nav de rola medyayê di ronîkirina pirsgirêkan û kêmbûna rola çalak a civaka sivîl û sedemên nepêkanîna cebilxaneya qanûnên birêkûpêk û rêgir ji bo krîzên heyî. Di hevpeyvîna xwe ya bi Dr.Renda Fexr El-Dîn re, em ê rewşa jinan li deverên cûda yên welat bizanibin.

Tu dikarî ji me re behsa diyardeyên herî girîng ên ku Navenda Tedwîn a ji bo lêkolînên zayendî li ser xebitiye bike?

Navenda Tedwîn li ser mijarên dijwar dixebite ku dibe ku gelek kes nexwazin li ser bixebitin, ji ber vê yekê, ez şanaz im ku pê re kar dikim ji ber rola wê ya di lêkolîn, vekolîn, pêşkêşkirina zanyariyan de û pêbaweriya wê ya bihêz û mijarên wê girîng ên ku bala raya giştî dikşînin. Navendê li ser gelek mijaran xebitiye, di nav wan de tundiya li dijî ciwanan, sinetkirina jinan, tacîzkirin û cûrbecûr pêkanînên xirab ên li dijî civakê. Lêkolîna herî dawî ya navendê kiriye li ser şîdeta di nav ciwanan de bû. Hejmarek xwendekarên bijîşkî ji qanûna heyî nizanin. Nêzîkî ji sedî 90 malbat ji qanûnê tiştek nizanin û hin ji wan bawer dikin ku sinetkirina keçên wan dê bandorek erênî li tenduristiya wan bike.

Tu jî wek yek ji aktorên civaka sivîl e, hinek dibînin ku nikare xwe bigihîne kolanan û ramanên ku hewcedariyên wê yên rastîn îfade nakin belav dike... Nerîna te li ser vê yekê çi ye?

Ez dibînim ku me dest bi hedefgirtina kolanan kiriye, lê ji me re wextek zêdetir lazim e. Carinan dema ku doz têne raber kirin ji ofîsan têne xebitandin û hin jî hewcedariyên rastîn ên civakê û jinan bi tevahî fam nakin, lewra ew tiştê ku ew guncav dibînin, bêyî ku serî li aliyên peywendîdar û yên ku pê re têkildar in bidin, destnîşan dikin. Ji bo xebatê pêwîstî bi guhdarîkirina hewcehî û ramanên komên armanc heye. Em çawa dikarin bi jinekê re li ser wekheviyê biaxivin dema ku ew hîn nikare bi hevjînê xwe re xwarina xwe bixwe, ji ber vê yekê, pêdivî ye ku em bi bandor bigihîjin wê û ji bo vekirina asoyên zanîna wê, bi taybetî di derbarê ramana zewacê û hevkariyê de bixebitin.

Arsenalek yasayan heye ... Gelo çima ji bo berjewendiya jinan nayên cîbicîkirin?

Ji ber bêbaweriya girîngiya pêdiviyên jinan qanûn nayên aktîfkirin. Hinek kes sinetkirina jinan weke krîz nabînin û hin kes jî zewaca di temenê biçûk de weke tiştekî şaş nabînin. Berpirsiyarê cîbicîkirina qanûnê beşek ji pêkhateya vê civaka krîzê ye, ji ber vê yekê nikare mijarên ku hatine rojevê bi hev ve girêbide û dibe ku ew encamên sinetkirina zayendî li ser sazûmana malbatê û aramiya wê nebîne û ew fam nake ku di navbera zewaca temen biçûk de û derketina ji dibistanê de têkiliyek heye. Em dikarin mînakek ji Yasaya Statûya Kesane derxin, ku ev nêzîkî 100 sal e derbaz bûye û em hîn jî li ser îmkana xebatê bo serrastkirin an jî guhertina wê gotûbêj dikin, tevî ku civak bi tevahî hatiye guhertin û sedema vê yekê jî ev e ku di serî de bi jinan re eleqedar e.

Em di tesbîtkirina sedemên hin diyardeyên neyînî yên heyî de gelek êşê dikşînin û em nikarin encamên xebata ji bo rastkirina wan diyar bikin... Çima di van demên dawî de di xebatên lêkolîn û îstatîstîkî de qelsî heye?

Mixabin, kêmbûn û nebûna lêkolîn, vekolîn û rawestana li ser hejmaran heye, ji ber ku lêkolîna tendirustiya nifûsê her 4 salan carekê tê kirin û di nav çend qeyranan re derbas bûye û di encamê de ferqek di rêjeya belavkirinê de derketiye. Encam di sala 2008'an de bû, ya din heta sala 2014'an dereng ket û encamên wê heta sala 2015'an nehatin weşandin. Em dikarin sedema bingehîn a qeyranê di nebûna eleqe û haydariya hewcedariya vêkolîn û lêkolînan de fam bikin. Di heman demê de li ser azadiya lêkolînê ji bo rêxistinên nehikûmî jî sînordariyek heye. Civaka sîvîl dikare lêkolînan bike û radestî rayedarên peywendîdar bike.

Gelek bernameyên hêzdarkirinê demkî ne... Çima civaka sivîl bi tiştên ku ji jinan re pêşkêşî dike, hewl nade ku domdariyê biafirîne?

Ev yek rast e. Divê fikra domdariyê ji jinan bixwe derbikeve û berî wê divê ew werin perwerde kirin da ku hilbijêrin projeyek ku li gorî hewcedariyên derdorên xwe yên teng bigihêje serkeftinê û sûdê werbigire û dûv re jî berdewamiya xebata xwe misoger bikin. Bihêzkirin di rehabîlîtasyon û hînkirina jinan rêgezên çêkirina lêkolînek fezîbilîteyê ya hêsan e de pêk tê.

Di pozîsyonên biryardayînê de hebûna jinên çalak kêm in... Li gorî te sedem çi ne?

Berî ku em li ser pozîsyonên biryardanê biaxivin, divê pêşî em jinan perwerde bikin. Her wiha divê em li ser guhertina rewşa wan ya aborî kar dikin, ji ber ku rêjeya hejariya wan ji ya mêran zêdetir e û ji ber vê yekê jî beriya dabînkirina pêdiviyên xwe yên sereke, li ser beşdariya siyasî nafikirin. Yek ji girîngtirîn sedemên ku rê nade jin bi awayekî bi bandor di cihên biryardanê de cih bigirin, nêrîna civakê ya li ser şiyana jinan a beşdarbûnê ye. Bi rastî mînakên xurt ên jinên ciwan ên di Meclîsê de hene ku bi êşên jinan di vê civaka ku ji aliyê desthilatdariya paşverû ve tê rêvebirin de baş dizanin, lê di komîteyên partiyên cuda û sendîkayan de, tevî ku ew di civaka sivîl de cih digirin, aktorên jin tune ne. Hişmendiya giştî ya civakê li ser girîngiya beşdariya jinan di biryargirtin û pêşxistina pilan û çareseriyan de tune ye. Nêrîna jinan ji ya mêran pir cuda ye û nêrîna wan li ser qeyranan bi gelemperî civakî û malbatî berfireh e, ne takekesî ye.