فصل تقطیر آب شکوفه نارنج؛ میراث فرهنگی که زنان آن را حفظ می‌کنند
زهریه مراکش یا فصل تقطیر آب شکوفه نارنج یک مناسبت یا رویداد فرهنگی است که از طریق زیبایی‌اش و فواید روحی، اجتماعی و اقتصادی آن، مردم مراکش را به تاریخ عمیقشان پیوند می‌دهد.
رجاء خیرات
مراکش — با فرارسیدن فصل بهار، زنان شهر مراکش خود را برای برگزاری مراسم تقطیر آب شکوفه نارنج آماده می‌کنند. این میراث فرهنگی که زنان برای دهه‌ها آن را حفظ کرده‌اند، یک سنت سالانه است که زنان مراکش به‌طور منظم آن را زنده نگه می‌دارند، به‌ویژه برای جشن گرفتن عطر خوش شکوفه «نارنج» که خیابان‌های شهر سرخ و فضاهای سبز آن را پر می‌کند.
جمعیت «منیه» برای فرهنگ و میراث، روز شنبه ۲۲ مارس به‌مناسبت جشن تقطیر آب شکوفه نارنج، دوره سیزدهم جشنواره زهريه مراکش را با شعار «الزهر اللي ترجى تلقاه في مراکش البهجة» (گل‌هایی که آرزو می‌کنی، در مراکش پیدا می‌کنی) برگزار کرد.
سازمان‌دهندگان این جشنوارە اظهار داشتند که انتخاب عرصة مولای عبد السلام به‌عنوان یکی از بخش‌های برنامه جشنواره زهرية که فعالیت‌های آن تا ۱۴ آوریل ادامه خواهد داشت، به دلیل جایگاه تاریخی این فضا در شهر است. این مکان به قرن هجدهم مربوط می‌شود و به نام امیر مولای عبد السلام که نویسنده، شاعر و سفیر بود، نام‌گذاری شده است. این باغ ۸ هکتار مساحت دارد و دارای یک تئاتر کوچک در فضای باز است، همچنین «موزه ارتباطات» در ورودی باغ قرار دارد و گیاهان نادری که تاریخ آن‌ها به قرن‌ها پیش برمی‌گردد.
آن‌ها اضافه کردند که خانواده‌های مراکشی، به‌ویژه زنان، هر ساله به‌مناسبت بهار این سنت شهری را که قرن‌ها در تاریخ شهر جریان داشته و از نسل به نسل منتقل شده است، جشن می‌گیرند. این مراسم عطرآگین که جشن گرفتن گل سفید معطر درخت نارنج است، زنان با علاقه و شوق فراوان از آن محافظت می‌کنند.
در حاشیه این جشن، ملیکه العبادی، مسئول عملیات تقطیر، گفت: «فصل تقطیر آب گل نارنج با فرا رسیدن بهار در مراکش آغاز می‌شود، جایی که طبیعت شکوفا می‌شود و عطر گل نارنج در همه جای شهر پخش می‌شود.»
وی اشاره کرد که این سنت سالانه یک میراث فرهنگی است که سال‌هاست از سوی زنان مراکشی احیا می‌شود و افزود که جمعیت «منیه» سهم بزرگی در حفظ، معرفی و اهمیت آن برای شهر داشته است، به‌ویژه پس از اینکه متوجه شد این سنت به‌تدریج در حال از بین رفتن است و دیگر جایگاه گذشته خود را ندارد.
وی اشاره کرد که «اعضای جمعیت و فعالان در حوزه فرهنگی تصمیم گرفتند که این سنت را از فضاهای بسته به فضاهای وسیع‌تر و آزادتر منتقل کنند تا آن را معرفی و نسل‌های جوان را به احیای آن تشویق کنند، به‌عنوان سنتی که زنان در طول تاریخ از آن محافظت کرده‌اند.»
او توضیح داد که «این جشنواره در دوره سیزدهم خود با برگزاری این میراث فرهنگی در بسیاری از فضاهای فرهنگی متنوع در شهر، مانند باغ‌ها، فعالیت‌های ورزشی و مؤسسات آموزشی، مشخص است. همچنین تعدادی از جمعیت‌های زنان در این جشنواره مشارکت داشته‌اند تا از یکی از هنرهای زندگی بهره‌برداری کنند و آن را به یک پروژه تبدیل کنند که درآمدی برای بسیاری از زنانی که با آسیب‌پذیری و فقر دست‌وپنجه نرم می‌کنند، ایجاد کند.»
وی افزود: «بسیاری از جمعیت‌ها دارای تعاونی‌های زنان در صنایع دستی و هنرهای سنتی هستند، اما ما تلاش کردیم تا تقطیر آب گل نارنج را به‌عنوان نوعی از فعالیت‌های درآمدزا معرفی کنیم که می‌تواند در توانمندسازی اقتصادی زنان مؤثر باشد.»
وی تأکید کرد که «از آنجا که این فصل، فصل تقطیر گل‌هاست، می‌تواند شامل تمام گیاهان معطر مانند آویشن، گل رز، و شیح و دیگر گیاهان باشد. چون هر گیاه خواص خاص خود را دارد و باید در مقادیر خاصی تقطیر شود. به‌عنوان مثال، یک کیلوگرم گل نارنج تقریباً دو لیتر آب گل نارنج می‌دهد، در حالی که برای به‌دست آوردن مقدار کمی از آب گل رز به مقادیر زیادی از این گل نیاز دارد.»
ملیکه العبادی روش تقطیر آب شکوفه نارنج را توضیح داد و تأکید کرد که این فرایند ابتدا با چیدن و جمع‌آوری گل‌های نارنج که در باغ‌ها و گلخانه‌های شهر کاشته شده‌اند، آغاز می‌شود. سپس محصول در بازار عطاری‌های شهر قدیم به فروش می‌رسد و بسیاری از مردم مراکش آن را در طول گردش‌های بهاری خود در حومه شهر جمع‌آوری می‌کنند.
وی در مورد روند تقطیر توضیح داد: «اولین قدم جدا کردن گل‌ها و تمیز کردن آن‌ها از ناخالصی‌هاست، سپس آن‌ها را در یک پارچه تمیز جمع‌آوری کرده و برای دو روز یا بیشتر نگه می‌داریم تا کمی پژمرده شوند و مقداری از آب خود را از دست بدهند، تا فرآیند تقطیر موفقیت‌آمیز باشد و روغن‌های ضروری از آن استخراج شود که با لوله‌های تقطیر انجام می‌شود.»
وی افزود که «دستگاه تقطیر از سه قسمت ساخته شده از مس قرمز تشکیل شده است. قسمت پایین که به آن 'طنجرة' گفته می‌شود، حاوی مقداری آب جوش است. سپس قسمت میانه که یک کاسکاس (ظرفی با سوراخ‌های زیاد) است و در آن گل‌های خشک شده قرار می‌گیرند. قسمت بالایی دارای دو شیر است، یکی برای تخلیه آب گرم و دیگری برای اضافه کردن آب سرد. سوراخ‌ها بخار را از ظرف پایین به‌طور مستقیم به گل‌ها می‌فرستند، تا زمانی که بخار به قسمت بالایی سرد برسد و به آب گل نارنج تقطیر شده تبدیل شود، که بلافاصله در بطری‌ها یا ظروف استریل شده جمع‌آوری می‌شود.»
و در مورد تاریخچه این سنت و حضور برجسته آن در حافظه فرهنگی زنان مراکشی، اشاره کرد هنگامی که فصل بهار فرا می‌رسید و عطر گل‌ها در همه جا در فضاهای سبز شهر پراکنده می‌شد، این سنت در همه خانه‌ها وجود داشت. زنان سبدهای گل خود را از داخل خانه‌ها بیرون می‌آوردند و آماده فصل تقطیر می‌شدند. گاهی این مراسم به‌طور جمعی و در فضایی خانوادگی برگزار می‌شد.
وی افزود: جشنواره زهرية حافظه فرهنگی زیبا و ریشه‌دار در شهر مراکش است که از طریق زیبایی‌اش و فواید روحی، اجتماعی و اقتصادی‌اش، مردم را به تاریخ عمیقشان پیوند می‌دهد. این سنت همچنین وجه درخشان فرهنگ مراکشی را نمایان می‌سازد که شایسته بیشترین توجه است.
زنان مراکش در فرآیند تقطیر در خانه‌های خود، در تعاونی‌ها، یا از طریق ابتکارات جمعیت‌های میراثی یا سازمان‌های فرهنگی مشارکت می‌کنند، که شامل موزه‌ها و دیگر مؤسسات مرتبط با صنایع فرهنگی و گردشگری است.
جمعیت «منیه» در مراکش به احیای این میراث پرداخته است و تلاش می‌کند از طریق دعوت از شهر و جامعه مدنی برای پذیرش رسمی این فصل، دایره علاقه‌مندان به آن را گسترش دهد. این جمعیت همچنین به توسعه یک معماری فرهنگی نوآورانه پرداخته است تا این جشن خانوادگی و خصوصی را به یک رویداد فرهنگی و جشن بزرگ تبدیل کند که شأن شهر را ارتقا بخشد.