ابتسام اغفیر

لیبی- در روزگاری که دوربین عکاسی تنها در دستان مردان بود، زنی شجاع از لیبی با شکستن سنت‌های رایج، دریچه‌ای تازه به روی عکاسی خبری گشود. فاطمه کرازه با ثبت لحظه‌های ناب زندگی، راه را برای نسل‌های بعدی عکاسان زن هموار کرد.

 

نگاهی از دریچه دوربین

فاطمه در سال ۱۹۴۶ در شهر یفرن، در میان کوه‌ها و طبیعت بکر چشم به جهان گشود. این محیط طبیعی از همان کودکی، نگاه هنرمندانه‌اش را پرورش داد. علاقه‌اش به عکاسی زمانی شکوفا شد که همراه برادرش محمد، که در حوزه چاپ و عکاسی فعالیت می‌کرد، به طرابلس رفت. در آنجا بود که شیفته بازی نور و سایه شد و آموخت چگونه لحظه‌های گذرا را جاودانه کند.

در جامعه‌ای که حضور زنان در عرصه خبری غیرعادی بود، مسیر پیش روی او چندان هموار نبود. نقطه عطف زندگی حرفه‌ای‌اش زمانی رقم خورد که خدیجه الجهمی، روزنامه‌نگار پیشرو، او را به مجله «المرأة» معرفی کرد. فاطمه کار خود را به عنوان کارآموز آغاز کرد و با صبر و دقت، به تدریج تجربه اندوخت. او به زودی از یک کارآموز ساده فراتر رفت و به چشمی تیزبین برای ثبت واقعیت‌های زندگی زنان لیبیایی تبدیل شد؛ روایت‌هایی که تا آن زمان کمتر دیده شده بودند.

 

مبارزه از پشت لنز دوربین

فاطمه کرازه فراتر از یک شغل، مبارزی علیه باورهای سنتی بود. او با چالش‌های متعددی روبه‌رو شد؛ از تردید دیگران نسبت به توانایی‌هایش تا دشواری‌های فنی و حضور در مکان‌هایی که معمولاً جای زنان نبود. با این حال، هرگز تسلیم نشد و با همراهی روزنامه‌نگاران زن در مأموریت‌های داخلی و خارجی، سرانجام در ۴ آوریل ۱۹۶۷ به‌عنوان نخستین عکاس خبری زن در جهان عرب به رسمیت شناخته شد.

او بیش از یک عکاس، روایتگر زمانه خود بود. با دوربینش نه تنها وقایع را ثبت می‌کرد، بلکه حضور پررنگ زنان را در جامعه‌ای که می‌خواست آنها را نادیده بگیرد، به تصویر می‌کشید. فاطمه صرفاً مستندساز نبود؛ او خالق نگاهی نو و الهام‌بخش نسلی از زنانی شد که او را الگوی خود می‌دانستند.

 

میراثی ماندگار

انتصاب رسمی فاطمه به‌عنوان عکاس خبری، تنها به رسمیت شناختن استعداد او نبود؛ بلکه نشان داد که عکاسی خبری دیگر حرفه‌ای مردانه نیست. او راه را برای نسل جدیدی از عکاسان زن گشود و ثابت کرد که زنان می‌توانند جهان را از دریچه نگاه خود ببینند و روایت کنند.

فاطمه کرازه در اوایل دهه ۶۰ میلادی نظر مطبوعات مصر را به خود جلب کرد. روزنامه «الاخبار المصریه» در مصاحبه‌ای، مسیر متمایز او در عرصه عکاسی را روایت کرد. این روزنامه به اشتیاق او در ثبت لحظات مهم پرداخت؛ اشتیاقی که موجب شد مورد تحسین محافل داخلی و بین‌المللی قرار گیرد.

روزنامه «اخبار الیوم» مصر نیز در گزارشی به نقش برجسته او در پوشش رویدادهای مهم اشاره کرد و از عکس‌های منحصربه‌فردش که توجه مسئولان و مردم را برانگیخته بود، سخن گفت. رسانه‌های خبری بر این باور بودند که فاطمه کرازه به موفقیتی چشمگیر دست یافته و به الگویی برای زنان عرب در عرصه رسانه و عکاسی تبدیل شده است.

امروز، پس از گذشت دهه‌ها، تنها برادرش محمد کرازه، «استاد عکاسان لیبی»، یاد او را زنده نگه داشته است. محمد که نخستین حامی و آموزگار فاطمه بود، او را وارد دنیای روزنامه‌نگاری کرد و شرح مختصری از زندگی‌اش را در کتاب خاطرات عکاسی خود به یادگار گذاشت.