مُنا توکا

لیبی- صنایع دستی در جنوب لیبی، شالوده‌ی زندگی اجتماعی و اقتصادی مردم این منطقه است. این هنرها فراتر از یک حرفه‌ی روزمره، آینه‌ی تمام‌نمای هویت فرهنگی و میراث یک جامعه‌اند و ابزاری برای خودکفایی و تأمین نیازهای بومی به شمار می‌روند.

فعالیت‌های انجمن «بیت الأصیل» برای هنر و میراث و اتحادیه‌ی صنایع دستی، دو الگوی موفق در این زمینه هستند. این دو نهاد می‌کوشند از میراث بومی پاسداری کرده و زنان را که اکثریت صنعتگران را تشکیل می‌دهند، توانمند سازند. چنین تلاش‌هایی، گامی برای تثبیت هویت در برابر حاشیه‌نشینی و تحولات سیاسی نیز محسوب می‌شود.

عایشه معتوق السنوسی، رئیس انجمن «بیت الأصیل» و همچنین رئیس اتحادیه‌ی صنایع دستی در منطقه‌ی جنوب، تأکید کرد: «دفاع از حقوق صنعتگران و محافظت از آنان در برابر هرگونه مداخله، استثمار یا سرقت میراثشان، از اصلی‌ترین اولویت‌های ماست». وی افزود: «این اتحادیه همچون یک چتر حمایتی رسمی عمل می‌کند تا صنعتگران زن و مرد بتوانند از مهارت‌ها و میراث فرهنگی خود در نهادهای دولتی و مجامع بین‌المللی دفاع کنند. ما همچنین با پشتیبانی فرهنگی، معنوی و فکری، تداوم این هنرها را برای نسل‌های آینده تضمین می‌کنیم.»

 

صنایع دستی، هنری فراتر از یک حرفه

 

 

عایشه معتوق السنوسی بر این باور است که صنایع دستی با دیگر حرفه‌ها تفاوت بنیادین دارد. این هنرها صرفاً کارهای فنی مانند نجاری یا مکانیکی نیستند، بلکه با هویت فرهنگی یک جامعه درآمیخته‌اند و آیینه‌ی سنت‌ها و میراث آن به شمار می‌روند. این محصولات، بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی روزمره‌اند، چنان‌که هیچ خانه‌ای در جنوب لیبی از عطر و بخور دست‌ساز خالی نیست. او می‌افزاید: «وجود بازاری پررونق برای این محصولات، چه در جنوب و چه در سایر مناطق، برای بقای این هنرها حیاتی است.»

او یادآور شد که جنوب لیبی گنجینه‌ای از صنایع گوناگون است و هر جامعه، ویژگی‌ها و مهارت‌های خاص خود را دارد. وی توضیح داد: «صنایع دستی ساخته‌شده از برگ خرما تقریباً در تمام مناطق جنوب رایج است، اما شیوه‌ی تولید در هر ناحیه فرق می‌کند. برای نمونه، منطقه‌ی مرزق و اطراف آن به بافتن برگ خرما برای ساخت بادبزن و سبد معروف‌اند، حال آنکه مناطقی چون القطرون در دوختن برگ خرما برای تولید سینی و ظروف مهارت دارند.»

 

 

به گفته‌ی او، چرم‌دوزی در میان طایفه طوارق در مناطق اوباری و غات رواج دارد و طایفه تبو نیز در این هنر صاحب سبک‌اند که این خود نشان از تنوع فرهنگی منطقه دارد. در مقابل، هنر سفالگری به دلیل کاهش تقاضا کم‌رنگ شده است. با این حال، به دلیل سازگاری با محیط زیست و سلامت‌محور بودن، مسئولان این دو نهاد امیدوارند در آینده آن را احیا کرده و گسترش دهند.

 

زنان، قلب تپنده‌ی صنایع دستی

وی تصریح کرد: «از آنجا که بیشتر صنعتگران جنوب لیبی زن هستند، حمایت و توانمندسازی اقتصادی و اجتماعی آنان برای حفظ میراث فرهنگی ما امری کلیدی است. اینجاست که اهمیت نهادهایی مانند اتحادیه و انجمن آشکار می‌شود، زیرا ما برای زنان صنعتگر فرصت‌های آموزشی، بازاریابی، پشتیبانی فنی و نمایندگی رسمی در رویدادهای بین‌المللی را فراهم می‌کنیم.»

 

نقش انجمن «بیت الأصیل» در حمایت از زنان

او اشاره کرد که انجمن «بیت الأصیل» از زمان تأسیس در سال ۲۰۱۲، با برگزاری دوره‌های آموزشی گوناگون، حمایت از زنان را در دستور کار خود قرار داده است. این دوره‌ها حوزه‌هایی چون حصیربافی، عطرسازی، منجوق‌دوزی و تهیه‌ی خوراک‌های سنتی مانند نان تنوری را در بر می‌گیرد. هدف از این دوره‌ها آن است که زنان مهارت‌های خود را به منبع درآمدی پایدار تبدیل کرده و به خودکفایی اقتصادی دست یابند.

انجمن همچنین زمینه‌ی حضور هنرجویان را در نمایشگاه‌های داخلی و بین‌المللی، از سبها و طرابلس گرفته تا رویدادهایی در مصر، مراکش و تونس، فراهم کرده است.

 

ساختار فراگیر اتحادیه

وی در مورد ساختار اتحادیه توضیح داد: «ما یک کمیته‌ی اجرایی پنج‌نفره با نمایندگانی از مناطق مختلف جنوب تشکیل دادیم تا از فراگیر بودن اتحادیه اطمینان حاصل کنیم. پس از صدور کارت‌های عضویت، با وجود سختی راه و کمبود امکانات، به سراسر منطقه سفر کردیم تا از نزدیک با چالش‌ها و مطالبات صنعتگران آشنا شویم.»

 

تلفیق نوآوری و سنت

این اتحادیه به تلفیق نوآوری و سنت نیز توجه دارد. برای مثال، با ترکیب موادی نوین مانند رزین با عناصر میراث محلی، آثار هنری جدیدی خلق می‌شوند که هویت فرهنگی جنوب لیبی را به نمایش می‌گذارند. این آثار ضمن حفظ اصالت سنتی، تصاویری از قلعه‌ی سبها، نخلستان‌ها و پوشش‌های سنتی را جاودانه می‌کنند. عایشه معتوق السنوسی می‌گوید: «برخی هنرجویان، به‌خصوص در صنعت عطر و بخور، کسب‌وکار خود را به راه انداخته‌اند و از مناطق گوناگون سفارش می‌گیرند. این موفقیت، ثمره‌ی دوره‌های آموزشی و نشانه‌ی توانمندی اقتصادی و اجتماعی زنان است.»

 

 

ارتباط مستمر با صنعتگران

او افزود که فعالیت‌های این دو نهاد به برگزاری نشست‌ها و نمایشگاه‌ها محدود نمی‌شود. اعضای اتحادیه و انجمن با بازدیدهای میدانی مستمر، بر کار صنعتگران نظارت کرده، نیازهایشان را جویا می‌شوند و برای رفع موانع پیش روی آنان تلاش می‌کنند.

عایشه معتوق السنوسی در پایان گفت: «ما در اتحادیه و انجمن برای توانمندسازی اقتصادی و اجتماعی زنان، پاسداری از میراث فرهنگی و نوسازی آن با حفظ هویت اصیلش می‌کوشیم. حمایت از زنان صنعتگر، سرمایه‌گذاری بر فرهنگ و هویت ما و توانمندسازی صنایع دستی، سرمایه‌گذاری برای آینده‌ی جنوب لیبی است.»