نبرد زنان غزه برای حق حضانت؛ وقتی قانون ضمانت می‌کند اما اجرا نیست
سماح عاشور، بر اهمیت آگاه‌سازی زنان بیوه درباره حقوق شرعی‌شان تأکید کرد، به‌ویژه حق حضانت که توسط قانون تضمین شده است.
رفيف اسليم
غزه - زنانی که در نوار غزه همسرانشان را از دست داده‌اند، در نبردی برای حق سرپرستی با خانواده همسر فوت‌شده درگیرند و این مشکلات در صورتی که میان مادر و خانواده پدر از پیش از جنگ اختلافاتی وجود داشته باشد، افزایش می‌یابد. در نتیجه، حدود ۱۴ هزار زن به همراه کودکانشان در شرایط سختی زندگی می‌کنند و حتی از دیدار با یکدیگر، حتی برای چند دقیقه کوتاه، محروم‌اند.
مها احمد، با نام مستعار، در حالی که عکس کودکش را در دست دارد و اشک می‌ریزد به خبرگزاری ما می‌گوید: «ماه‌ها است که نتوانسته‌ام فرزند یگانه‌ام را ببینم چون پدر بزرگش او را در ماه اول پس از مرگ پدرش در جریان نسل‌کشی گرفته است.» او اشاره می‌کند که پدر بزرگ شرط کرده است که باید با برادر همسرش ازدواج کند تا بتواند دوباره با خانواده زندگی کند، اما مها این درخواست را رد کرده و بر حق خود برای تربیت تنها فرزندش تأکید کرده و نخواسته با فرد دیگری ازدواج کند.
او افزود که از آن لحظه به بعد رفتار خانواده همسر تغییر کرده و مراقبتی که از زمان فوت همسر شامل حالش می‌شد، به ناسزا و فریاد در هر بار دیدار تبدیل شده است، که نهایتاً با ربودن اجباری کودک از او پایان یافت. او اشاره می‌کند که حق حضانت با اوست، اما کجا قدرت اجرایی وجود دارد که حکم دادگاه را در صورت دریافت حکم اجرا کند؟
در داستان دیگری، تهانی محمد، با نام مستعار، زنی است که همسرش در جنگ غزه فوت کرده و خانواده همسر او را تنها گذاشته‌اند و از هزینه نگهداری کودکان یا حتی خرید نان برای آن‌ها امتناع می‌کنند. او گفت مجبور شده به نهادها مراجعه کرده و نام کودکان را ثبت کند و در نتیجه گاهی کمک‌های اندکی مانند غذا یا لباس دریافت کرده است. او و کودکانش در اوج خوشحالی بودند چون خود او نیز کار می‌کرد.
اما مادربزرگ کودکان، طبق گفته تهانی محمد، از این موضوع خوشحال نشد و اصرار داشت کودکان را به زور بگیرد و فقط اجازه دهد ماهی یک بار آن‌ها را ببیند، باوجود درخواست‌های مکرر آن‌ها که پس از فقدان پدر، اجازه دهند با مادرشان بمانند. اما گریه‌های آن‌ها بی‌فایده بود. تهانی محمد بیان می‌کند که در روزهای پس از این رویداد، مطمئن شد که مادربزرگ خواسته است کمک‌های نقدی اندک را به تصرف خود درآورد.
او اشاره می‌کند که کودکان توسط خانواده پدر بدرفتاری می‌شوند و به خصوص در شرایط فعلی بحران غذایی که مردم این شهر محاصره شده با آن روبه‌رو هستند، گرسنگی می‌کشند. اگر کودکان با او بودند، تلاش می‌کرد حداقل روزی یک قرص نان برایشان فراهم کند. همچنین آن‌ها هنگام ابراز تمایل یا خواست برای بازگشت به مادرشان مورد تنبیه و خشونت قرار می‌گیرند. او می‌گوید که ناتوان است و نمی‌داند چه کند یا چگونه می‌تواند این مسئله را با مادربزرگ حل کند.
سماح عاشور، وکیل مرکز فلسطینی حقوق بشر، گفت که جنگ بر زنان و کودکان تأثیر گذاشته و تعداد زنان بیوه و کودکان یتیم را افزایش داده که این موضوع روی عملکرد محاکم شرعی در نوار غزه تأثیر گذاشته است. او افزود که این محاکم در آغاز جنگ کاملاً تعطیل بودند ولی با نیاز زنان به دریافت مدارک شناسایی مانند عقدنامه و طلاق، کار خود را به صورت جزئی از سر گرفتند.
بازگشت کار محاکم در امور شرعی شامل صدور احکام سرپرستی، ولایت، وکالت در امور ولایت، حصر وراثت، ترمل (بیوگی)، نفقه و حضانت است، در حالی که نمایندگی قضایی هنوز تا به امروز معطل مانده است. یکی از مشکلات زنان امروز، ناتوانی در پرداخت هزینه‌های این امور است که نهادهای مدنی مانند مرکز فلسطینی حقوق بشر به پرداخت این هزینه‌ها و استخراج مدارک برای این گروه‌های آسیب‌پذیر کمک می‌کنند.
او اشاره کرد که نبود نیروی اجرایی برای اجرای احکام، مشکل دیگری است که زنان بیوه با آن مواجه‌اند. با وجود دریافت حکم قضایی برای حضانت کودک، بیوه به دلیل وضعیت نامشخص ناشی از وخامت یا فروپاشی امنیتی در جریان ادامه جنگ، همچنان رنج می‌برد.
سماح عاشور توضیح داد که عدم تمایز میان اصطلاحات نیز ممکن است زنان را دچار مشکل کند. او بین ولایت و وصایت تفاوت قائل شد؛ ولایت تنها در حضور پدر یا پدربزرگ برقرار می‌شود، اما اگر آن‌ها وجود نداشته باشند، عم یا مادربزرگ می‌توانند وصی بر فرزندان باشند. این موضوع ربطی به حضانت ندارد؛ ممکن است بیوه حاضن باشد ولی وصی نباشد و ممکن است پدربزرگ ولایت را به بیوه پسرش بدهد.
او افزود که مشکل دیگری در عملکرد وصایت در محاکم شرعی غزه وجود دارد. ممکن است عم یا مادربزرگ قبل از مادر یا برادر تنی در کار باشند. در این حالت، دادگاه وصایت مشترک میان مادر و مادربزرگ یا عم تعیین می‌کند. اگر اثبات شود که پدربزرگ اموال یتیمان را تصاحب کرده، مادر حق دارد دادخواستی به نام «محاسبه ولی» در دادگاه مطرح کند و می‌تواند تمام پول‌هایی که از کودکانش غصب شده را بازگرداند.
سماح عاشور بر اهمیت آگاه‌سازی زنان بیوه تأکید کرد و گفت که درصد زیادی از این گروه نمی‌دانند حقوق شرعی‌شان چیست، به‌ویژه حق حضانت که قانون آن را تضمین می‌کند مگر آنکه دوباره با فرد دیگری ازدواج کنند. ماده قانونی‌ای اصلاح شده که می‌گوید: «زن بیوه‌ای که خود را وقف مراقبت از فرزندانش کرده، حضانت فرزندانش را حفظ می‌کند حتی اگر ولایت در اختیار پدربزرگ باشد».
او سخنان خود را با این جمله پایان داد که زنان بیوه فلسطینی می‌توانند از طریق خط تلفن ویژه مرکز فلسطینی حقوق بشر تماس بگیرند و در جلسات آگاهی‌بخشی که در مراکز اسکان و آوارگی در شهرهای مختلف نوار غزه برگزار می‌شود شرکت کنند تا به آن‌ها دسترسی پیدا شود، به پرسش‌هایشان پاسخ داده شود و برای مشکلاتشان راه‌حلی پیدا کنند.