مرکز خبر - آزادی بیان از جملە مهم‌ترین پایەهای دموکراسی محسوب می‌شود و برهمین اساس دموکراسی در هر کشوری با معیار آزادی بیان، حق دستیابی رسانەها بە اطلاعات و عدم سانسور سنجیدە می‌شود. قطعنامەی شمارە‌ی ۵٩ مجمع عمومی سازمان ملل در این مورد گفتە است: دسترسی بە اطلاعات و آزادی انتشار آن سنگ بنای همەی حقوق و آزادی‌هایی است کە سازمان ملل خود را وقف آن کردە است.

از سویی دست‌یابی بە اطلاعات و خبرنگاری بە عنوان یکی از مخاطرەآمیزترین شغل‌های جهان، بە ویژە در کشورهای جنگ‌زدە و یا تحت حاکمیت نظام‌های دیکتاتوری شناختە می‌شود. از این رو سالانە سازمان‌های حقوق بشری، گزارشگران بدون مرز و فدراسیون بین‌المللی روزنامەنگاران در گزارش خود بە وضعیت آزادی بیان در کشورهای جهان می‌پردازند.

قتل در حین پوشش خبر، تهدید، توهین، تحقیر، خشونت فیزیکی، زندان و شکنجە از جملە خطراتی هستند کە روزنامەنگاران و خبرنگاران با آن مواجە می‌شوند. براساس گزارش فدراسیون بین‌المللی خبرنگاران، سال ٢٠٢١ یکی از مرگبارترین سال‌ها برای خبرنگاران از جملە خبرنگاران افغانستان بودە است.

براساس این گزارش افغانستان با ٩ کشتە مرگبارترین کشور برای خبرنگاران بودە است، کشور مکزیک با هشت نفر، هند با چهار نفر و پاکستان با ٣ نفر کشتە دیگر کشورهایی هستند کە برای خبرنگاران مرگبار بودەاند. در این گزارش بە کشتە شدن دو خبرنگار ایرانی بە دلیل تصادفات جادەای نیز اشارە شدە است.

  این در حالی است کە در مقایسە با سال ٢٠٢٠ کە ۶۵ خبرنگار در جنگ و درگیری‌های نظامی کشتە شدە بودند میزان تلفات خبرنگاران کاهش یافتە است.

در گزارشی مشابە کە حدود یک هفتە پیش از سوی گزارشگران بدون مرز منتشر شد، آمار  تلفات خبرنگاران ۴۶ نفر اعلام شد، عدم دسترسی بە اطلاعات خبرنگارانی کە کشتە می‌شوند، شرایط جنگی حاکم بر کشورها و همچنین نظام‌های دیکتاتور از جملە موانع دسترسی بە آمار دقیق تلفات می‌باشد.

فدراسیون بین‌المللی خبرنگاران، با اشارە بە عوامل کشتە شدن خبرنگاران در سطح جهان گفتە است: کارکنان رسانە بە دلیل افشای فساد، جنایت، سوء استفادە از قدرت در جوامع، شهرها و کشورهای خود کشتە می‌شوند.

بە گفتەی فدراسیون خبرنگاران، با وجود کاهش درگیری‌ها در جهان، تلفات جانی خبرنگاران نیز کاهش یافتە است اما مافیاهای موادمخدر کە اکثرا وابستە بە دولت هستند تهدید جدی علیە خبرنگاران محسوب می‌شوند، کارتل‌های مواد مخدر در کشورهای آمریکای شمالی و اروپایی همانند مکزیک و یونان تهدید جدی علیە خبرنگاران هستند.

بازداشت و دستگیری خبرنگاران نیز از دیگر مواردی است کە سازمان‌های حقوق بشری بە آن می‌پردازند. همان واقعیت نظام‌های دیکتاتوری کە آزادی بیان را در بند ساختە است، بر همین اساس نیز سازمان‌های حقوق بشری و بەویژە فدراسیون بین‌المللی خبرنگاران کشورهای جهان را از لحاظ آزادی بیان و دسترسی بە اطلاعات ردەبندی کردە است.

براساس این ردەبندی کشورهای با نظام‌های دیکتاتوری بە زندانی برای خبرنگاران تبدیل شدەاند، خبرنگارانی کە برای دستیابی بە اطلاعات درست از سوی نهادهای دولتی با تهدید و ارعاب و در نتیجە زندان روبرو می‌شوند.

با ایجاد انقلاب‌ها در کشورهای مختلف، کودتای نظامی و در سال‌های اخیر نیز شیوع همەگیری کرونا آزادی بیان با چالش‌های بیشتری روبرو شدە است. بە گزارش فدراسیون بین‌المللی خبرنگاران تعداد خبرنگاران پشت میلەی زندان طی سال ٢٠٢١ بە بالاترین میزان خود رسیدە است، تا نخستین روز ماە دسامبر ٢٩٣ خبرنگار در سطح جهان دستگیر شدەاند.

کشور چین با ١٢٠ خبرنگار زندانی در مقام نخست و ترکیە با ٣۴ نفر در مقام دوم قرار دارد، در سال‌های اخیر با وضعیتی کە در ترکیە ایجاد شدە است، آزادی بیان در این کشور روز بە روز محدودتر می‌شود. خبرنگاران و فعالین رسانەای و مدنی با ارعاب، تهدید و زندان روبرو می‌شوند و با احتساب نسبت جمعیت، ترکیە از چین نیز پیشی خواهد گرفت.

بلاروس با ٢٩ نفر، اریترە با ٢٩ نفر، مصر با ٢٧ نفر، ویتنام با ٢١ نفر، میانمار با ١٨ نفر، روسیە ١٢، آذربایجان با ١٢ نفر و ایران ٩ نفر زندانی دارد. بر اساس گزارشی دیگر بیش از ٣۶۵ خبرنگار در سطح جهان زندانی هستند کە آسیا با ١۶٢ نفر، اروپا با ٨٧، خاورمیانە و کشورهای عربی با ۶۵، آفریقا با ۴٩ و آمریکا با دو خبرنگار زندانی بە ترتیب بە زندانی برای خبرنگاران تبدیل شدەاند.

همچنین براساس گزارشی کە در ماە دسامبر از سوی کمیتەی حفاظت از خبرنگاران منتشر شدە بود، تعداد خبرنگاران زندانی در کشورهایی همانند ترکیە و عربستان کاهش یافتە است، اما این کمیتە تاکید کردە بود کاهش تعداد خبرنگاران زندانی در این کشورها بە معنای بهبود شرایط نیست بلکە رژیم‌های دیکتاتور و استبدادی از روش‌هایی همانند تهدید و ارعاب مانع فعالیت خبرنگاران می‌شوند و آنها را وادار بە سکوت می‌کنند.

ایران با ٩ خبرنگار زندانی کە در برخی گزارشات ١١ خبرنگار گزارش شدە است یکی دیگر از کشورهای نا امن برای خبرنگاران است، حوادثی همانند تصادفات جادەای ساختگی تا اعدام خبرنگاران بە اتهام جاسوسی و ایجاد اغتشاش، خبرنگاران ایرانی را تهدید می‌کنند. همانگونە کە شاهد بودیم سال ٢٠٢٠ رژیم ایران با ربودن خبرنگار مستقل روح‌اللە زم و اعدام وی نشان داد کە این رژیم حتی  تهدیدی جدی علیە خبرنگاران مستقل خارج از کشور نیز می‌باشد. طی سال ٢٠٢١ نیز طرح ربودن و ترور مسیح علینژاد خبرنگار مستقل ساکن آمریکا نیز با شکست مواجە شد.

از سوی دیگر تصادفات جادەای کە قربانیان برخی از آنها خبرنگارانی هستند کە بە دلیل بی‌مسئولیتی و بی‌کفایتی مسئولین خودخواندەی رژیم، از دیگر مشکلاتی است کە خبرنگاران ایران با آن دست و پنجە نرم می‌کنند. تصادفاتی کە گاهی ساختگی و عمدی هستند اما هیچ‌گاە نمی‌توان ثابت کرد.

دستگیری فعالین رسانە و گزارشگران بە بهانەهای مختلف صورت می‌گیرد تا جایی کە حتی خبرنگارانی کە گزارش قتل و خودکشی زنان را منتشر می‌کنند بازداشت و مورد بازخواست قرار می‌گیرند. خبرنگاری کە قتل مبینا سوری ١۴ سالە را توسط همسر روحانی‌اش گزارش کردە بود ١١ روز در بازداشت بود و همانگونە کە خود گفتە بود در مدت بازداشت با انواع شکنجەی روحی و روانی روبرو بودە است. مجازات سینا قلندری اما تنها بازداشت نبود بلکە وی توسط دادگاە خودخواندەی رژیم بە ١١ ماە و ١۶ روز زندان و همچنین دو سال ممنوعیت از شغل خبرنگاری محکوم شد.

دامنەی فعالیت ضد آزادی رژیم ایران تنها محدود بە زندانی کردن و تهدید خبرنگاران داخلی نیست بلکە با تهدید و ارعاب قصد دارد خبرنگاران مستقل خوارج از کشور را نیز بە سکوت وادارد.

براساس تحقیقاتی کە انجام شدە است، بیشتر خبرنگاران ایرانی ساکن کشورهای خارجی کە یا بە صورت مستقل و یا با رسانەهایی اپوزسیون و حتی رسانەهای خارجی همکاری می‌کنند از سوی اطلاعات رژیم تهدید می‌شوند، فراخواندن خانوادەهای آنان بە نهادهای امنیتی، تماس با خود خبرنگاران و یا حتی تهدید آنها بە وسیلەی کامنت‌ در فضای مجازی انواع روش‌هایی هستند کە از سوی نهادهای امنیتی ایران بە کار گرفتە می‌شوند.

در این میان خبرنگاران زن اما با خشونت‌های جنسیتی نیز مواجە می‌شوند و تهدید بە تجاوز و خشونت‌های جنسی از جملە مواردی است کە شرایط حاکم باعث می‌شود حتی سازمان‌های حقوق بشری و بین‌المللی نیز نتوانند بە خوبی بە آن بپردازند چرا کە ترس از دست دادن شغل، واکنش خانوادە و جامعە و مسائلی کە برای زنان ایجاد می‌شود مانع فاش کردن خشونت‌های جنسی توسط خبرنگاران زن می‌شود.