نزیهه بوسعیدی

تونس - انجمن «قادرات» از زمان تأسیس خود در تونس، بر حمایت از حقوق زنان متمرکز بوده و به‌ویژه برای اصلاح قوانین تبعیض‌آمیزی که زنان از آن رنج می‌برند تلاش می‌کند. این انجمن همچنین در راستای بهبود وضعیت زنان تونسی و گسترش شبکه همکاری‌های خود با سایر نهادهای مدنی در شمال آفریقا و خاورمیانه فعالیت می‌کند.

 

پناه، حمایت و توانمندسازی اقتصادی زنان قربانی خشونت

سامیه المالکی، رئیس انجمن «قادرات»، می‌گوید که این انجمن برای تطبیق قوانین ملی با مفاد معاهدات بین‌المللی و منطقه‌ای مانند کنوانسیون ماپوتو تلاش می‌کند.

سامیه المالکی توضیح می‌دهد که انجمن «قادرات» مدیریت یک مرکز پناهگاه برای زنان قربانی خشونت را در منطقه مقرین واقع در حومه جنوبی پایتخت تونس برعهده دارد. ظرفیت این مرکز ۲۰ زن است که برخی از آن‌ها همراه با فرزندان‌شان پذیرش می‌شوند.

این مرکز، خدمات اسکان به مدت سه ماه با امکان تمدید ارائه می‌دهد. علاوه بر اقامت، روزانه سه وعده غذای اصلی، یک وعده میان‌وعده صبح و یک وعده عصرانه نیز به زنان و فرزندان آن‌ها داده می‌شود. همچنین کودکان در مدارس و مهدکودک‌های نزدیک ثبت‌نام می‌شوند تا از ترک تحصیل زودهنگام آن‌ها جلوگیری شود. این مرکز به کاهش اختلالات روانی، ترس و اضطرابی که کودکان هنگام ورود به آنجا تجربه می‌کنند، کمک می‌کند. برخی از این کودکان دچار اختلال طیف اوتیسم هستند و مرکز در این موارد آن‌ها را به مؤسسات تخصصی ارجاع می‌دهد.

وی با اشاره به اینکه این مرکز تمامی اقدامات قانونی لازم برای صدور حکم دورسازی زن از فرد آزارگر را انجام می‌دهد؛ حکمی که در صورت نزدیک‌شدن فرد آزارگر به زن یا فرزندانش، می‌تواند مجازات زندان برای او به همراه داشته باشد، تأکید کرد که «پس از انجام مطالعات متعدد، به‌روشنی مشخص شده است که مهم‌ترین دلیلی که زنان را وادار می‌کند زیر سلطه مردانی بمانند که آن‌ها را به انواع خشونت‌ها دچار می‌کنند، نداشتن استقلال مالی است. به این معنا که این زنان کاملاً وابسته به مرد برای تأمین هزینه‌های شخصی و مخارج فرزندان‌شان هستند و اگر از او جدا شوند، با خطر بی‌خانمانی روبه‌رو می‌شوند.»

سامیه المالکی همچنین افزود: بیشتر زنان قربانی خشونت در شرایطی بسیار آسیب‌پذیر زندگی می‌کنند، چرا که غالباً فاقد مهارت‌های کافی، مدارک تحصیلی و آموزش‌های لازم هستند و سطح تحصیلات پایینی دارند. به همین دلیل، انجمن «قادرات» با همکاری صندوق دریه تصمیم گرفته است برنامه‌ای برای توانمندسازی اقتصادی این زنان اجرا کند تا به آن‌ها برای خروج از چرخه خشونت کمک کند. این برنامه به زنان کمک می‌کند تا مهارت‌هایی بیاموزند که بتوانند از طریق آن برای خود و فرزندان‌شان معیشتی آبرومند و مستقل از خشونت شوهر بسازند.

او در ادامه توضیح داد که بیشتر طرح‌های توانمندسازی اقتصادی که تاکنون توسط وزارتخانه‌ها، برخی سازمان‌های غیردولتی یا حتی نهادهای بین‌المللی از طریق وام‌های کوچک اجرا شده، به نتیجه‌ی مطلوب نرسیده‌اند. به همین دلیل، انجمن «قادرات» اکنون در حال انجام یک مطالعه‌ جامع برای بررسی علل شکست این پروژه‌هاست تا در برنامه‌های آتی بتواند از تکرار این اشتباهات جلوگیری کند.

از مهم‌ترین نتایج این پژوهش، به گفته سامیه المالکی، این است که: «نباید به زنی که در شرایط آسیب‌پذیر زندگی می‌کند، وامی برای راه‌اندازی کسب‌وکار اعطا شود مگر اینکه پیش از آن آموزش‌های لازم درباره‌ی شیوه‌ی مدیریت مالی، حسابداری، مدیریت منابع انسانی و بازاریابی به او داده شده باشد.»

او در این زمینه مثالی آورد: «زنی که انجمن به او برای تهیه و فروش نان کمک کرده، گمان می‌کند می‌تواند هر چه به دست می‌آورد را بلافاصله خرج کند، بی‌آنکه به ضرورت پس‌انداز برای ادامه کار فکر کند.»

سامیه المالکی تأکید کرد که انجمن «قادرات» فهرستی از زنانی که پس از خروج از مرکز پناهگاه، کسب‌وکارهای کوچکی راه‌اندازی کرده‌اند، تهیه کرده تا با آن‌ها در ارتباط بماند، از مشکلات و موانعی که در مسیر کارشان با آن روبه‌رو می‌شوند آگاه شود و در جهت رفع این موانع به آن‌ها کمک کند.

او افزود که در کنار این پژوهش، انجمن در حال تهیه‌ی راهنمای آموزشی ویژه مربیان و کارآموزان است که شامل توضیح‌های ساده و مرحله‌به‌مرحله درباره‌ی چگونگی راه‌اندازی یک پروژه کوچک و شیوه‌ی مدیریت مشکلات احتمالی در این مسیر خواهد بود.

 

پنجره‌ی واحد برای مقابله با خشونت علیه زنان

سامیه المالکی در مورد افزایش گزارش موارد خشونت علیه زنان در سال‌های اخیر در تونس و تأثیر آن بر ظرفیت مرکز برای پذیرش زنان، توضیح داد: «در حقیقت خشونت علیه زنان در تونس افزایش پیدا نکرده، بلکه آگاهی‌بخشی درباره‌ی اهمیت گزارش‌دهی باعث شده که آمار آن افزایش یابد. خشونت از دیرباز در همه‌ جای دنیا بوده و مختص تونس یا کشور خاصی نیست. با این حال، در دوره‌هایی مثل همه‌گیری کرونا، میزان آن در تونس پنج برابر شد.»

سامیه المالکی در خصوص افزایش تقاضا برای استفاده از مرکز که فراتر از ظرفیت آن است، توضیح داد: «ما اولویت را به زنانی می‌دهیم که در شرایط خطر جدی قرار دارند یا تهدید می‌شوند و همچنین زنانی که فرزندان‌شان در وضعیت وحشت و اضطراب شدید به‌ویژه در روزهای نخستین هستند.

وی افزود: زنان قربانی خشونت نیازمند یک ساختار یکپارچه هستند که تمامی خدمات و راهنمایی‌های لازم را هنگام مواجهه با خشونت در یک مکان به آن‌ها ارائه دهد، تا حمایت‌های روانی و حقوقی‌شان هماهنگ و متمرکز باشد.

به همین دلیل، اخیراً نشستی میان جامعه مدنی، وزارت امور زنان، سازمان زنان ملل متحد و برنامه توسعه ملل متحد برگزار شد تا ایده ایجاد «پنجره‌ی واحد» برای زنان قربانی خشونت در تمامی شهرهای تونس بررسی شود. این پنجره‌ی واحد تمامی اقدامات لازم برای حفاظت از زنان را در یک‌جا متمرکز خواهد کرد.

او توضیح داد: «به‌عنوان نمونه، مرکز پناهگاه زن قربانی خشونت را می‌پذیرد اما خود مرکز وسیله‌ای برای انتقال او به وکیل یا دادگاه ندارد و ناچار باید از تاکسی استفاده شود که همین می‌تواند امنیت او را به خطر بیندازد.»

 

اصلاح قوانین تبعیض‌آمیز

سامیه المالکی همچنین گفت: «زنان تونس همچنان از برخی قوانین تبعیض‌آمیز و ناعادلانه رنج می‌برند. انجمن ما تاکنون چندین کمپین برای آگاهی‌بخشی و حمایت از ضرورت اصلاح این قوانین به راه انداخته است.»

از جمله قوانینی که این انجمن برای اصلاح آن‌ها تلاش کرده، می‌توان به قانون تقسیم اموال مشترک، قانون ایجاد مراکز ترک اعتیاد در همه استان‌ها و همچنین قانون حضانت اشاره کرد.

او تأکید کرد که «قانون حضانت فعلی مغایر با قانون اساسی تونس است، چرا که قانون اساسی بر برابری جنسیتی تأکید دارد اما این قانون تبعیض‌آمیز، به ضرر مادران مطلقه‌ای است که می‌خواهند دوباره ازدواج کنند و از این حق محروم می‌شوند.»

وی توضیح داد: «اگرچه ما کمپین‌های مختلفی برای اصلاح برخی قوانین برگزار کردیم، اما متوجه شدیم که تصمیم‌گیران چندان به این تلاش‌ها واکنش نشان نمی‌دهند. به همین دلیل تصمیم گرفتیم که روند حمایت‌گری و مطالبه‌گری را به‌صورت پایدار ادامه دهیم، چرا که می‌دانیم اصلاح و بازنگری برخی قوانین گاه به سال‌ها زمان نیاز دارد.»

او افزود: انجمن قادرات تصمیم گرفته است یک استراتژی و برنامه عملیاتی مشخص برای ادامه این کمپین‌ها تدوین کند تا این مسائل همواره در دستور کار و محل توجه بمانند و فراموش نشوند.

 

نقش رسانه‌ها و هنر در آگاهی‌بخشی

سامیه المالکی همچنین تاکید کرد: «فیلم‌ها و سریال‌ها می‌توانند ابزاری موثر برای افزایش آگاهی باشند، چرا که بدون اجازه وارد خانه‌های مردم می‌شوند، بیننده را متقاعد می‌کنند و در تغییر ذهنیت‌ها، باورها و کلیشه‌های نادرست نقش دارند.»

او گفت: تونس باید به سمت تولید فیلمنامه‌هایی برود که مسائل واقعی و معضلات اجتماعی موجود را به تصویر می‌کشند، مثل مشکل کارگران زن کشاورز و وسایل حمل‌ونقل ناایمن‌شان که سال‌هاست حل نشده، یا موضوعاتی چون حضانت، خشونت خانگی و سایر مسائلی که جامعه هنوز درگیرشان است.

او با ذکر یک مثال گفت: «موضوعاتی چون ارث و فرزندخواندگی همواره به دلیل ترس از مسائل مالی محل مناقشه بوده‌اند. معمولاً مردان با برابری در ارث برای همسرشان مشکلی ندارند اما در مورد خواهرشان نمی‌پذیرند. مخالفت با فرزندخواندگی هم بیشتر از ترس به‌خطر افتادن سهم ارث در خانواده‌هاست.»

 

توانمندسازی سیاسی زنان

سامیه المالکی در ادامه توضیح داد: «انجمن قادرات در همکاری با شبکه‌ی «کرامت» در حال اجرای پروژه‌ای برای آموزش سیاسی زنان است؛ زنانی که برای اولین بار تجربه نمایندگی در پارلمان یا عضویت در شوراهای محلی و منطقه‌ای را کسب کرده‌اند.»

او گفت: این آموزش‌ها با محور «توانمندسازی سیاسی» طراحی شده و شامل موضوعاتی چون مهارت‌های استدلال و دفاع از مواضع، شیوه‌ی مطرح‌کردن مطالبات، مناظره، فن بیان و سخنوری، تعامل با جامعه‌ی مخاطب و نیز چگونگی ارائه و تدوین طرح‌های قانونی می‌شود.

سامیه المالکی در خصوص وضعیت تصویر زن تونسی در رسانه‌ها و این که چگونه این تصویر تحریف شده و از واقعیت فاصله گرفته است، توضیح داد: «آنچه نگران‌کننده است، افزایش روند شی‌ءانگاری زنان در بسیاری از کشورهای عربی است. ما می‌دانیم که هدف بسیاری از رسانه‌ها جذب مخاطب بیشتر است و متأسفانه برخی از اینفلوئنسرها و مجریان برنامه‌ها زنان را به شکلی نادرست نمایش می‌دهند تا تنها به آمار بالاتری از بیننده برسند؛ در حالی که این تصویر هیچ ارتباطی با واقعیت زندگی زنان تونسی ندارد.»

 

مراقبت از زنان سالمند

با پیر شدن جمعیت تونس، تعداد زنان سالمند رو به افزایش است و این گروه به یکی از آسیب‌پذیرترین اقشار جامعه تبدیل شده‌اند که بیش از پیش به حمایت و مراقبت دولت و نهادهای مدنی نیاز دارند.

سامیه المالکی در این‌باره گفت: «ما روی کمک به سالمندان کار می‌کنیم، چرا که می‌دانیم در دوران سالمندی میزان بی‌عدالتی نسبت به آن‌ها بیشتر می‌شود، به‌ویژه در مورد زنان سالمند که در معرض آسیب بیشتری قرار دارند.»

وی با اشاره به اینکه انجمن قادرات با دفاتر امور اجتماعی ارتباط گرفته تا زنانی را که در شرایط دشوار زندگی می‌کنند و در انزوا به سر می‌برند شناسایی کند، گفت: ما این زنان را گرد هم آوردیم و با برخی از دختران بیکار همکاری کردیم تا به این سالمندان مهارت‌هایی آموزش دهند. این کار علاوه بر ایجاد منبع درآمدی کوچک برای آنان، موجب کاهش انزوای زنان سالمند هم می‌شود.»