نقش رسانه ها در تداوم کلیشه ها و افزایش شکاف جنسیتی
رسانه ها همچنان یکی از عوامل تأثیرگذار بر تصورات عمومی هستند؛ به ویژه در ارتباط با مسائل زنان و برابری جنسیتی، از طریق تصاویری که ترویج می کنند و در ذهن تثبیت می شوند، تصورات عمومی را تحت تاثیر قرار داده و شکل می دهند.
رجاء خيرات
مراکش- فاطمه نوک، فعال و روزنامه نگار معتقد است که بسیاری از رسانهها در راستای ترویج اصل برابری جنسیتی کار نمیکنند، بلکه کلیشههایی را زیر چتر محتوای فرهنگی عرضه میکنند که ممکن است افراطی یا مغالطه آمیز باشد و مهمتر از همه این که کاملاً در تضاد با واقعیت موجود است، زیرا واقعیت زنان مراکشی با سرعت زیادی در حال تغییر است.
فاطمه نوک، فعال و روزنامه نگار تایید کرد که: نقش رسانهها در افزایش شکاف جنسیتی در برخی از مقالات روزنامهها و تصاویری که از طریق انواع رسانه ها پخش میشود، همچنین در تبلیغات، فیلمها و سریالهایی که برای زنان مدلهایی مانند جادوگر، ضعیف، فداکار و مطیع ارائه میکنند، به وضوح نمایان میشود و نباید انکار کرد که در ترسیم تصاویر دیگر از زنان، از جمله زنان موفق و کارمندانی که وظایف خصوصی و حرفهای را با هم مقایسه میکنند، پیشرفتهایی صورت گرفته است، حتی اگر تصاویر کلیشهای بهطور گسترده در رسانهها منتشر شود.
او همچنین گفت که رسانهها وظیفه دارند در روشن کردن تصورات عمومی و ایجاد روابط اجتماعی مبتنی بر برابری در جامعه، مشارکت کنند. با این حال، بسیاری از شکلبندیهای بلاغی و بصری که تولید میکنند، واقعیت اجتماعی را صادقانه منعکس نمیکند؛ بلکه بر بازنماییها و نقشهای مرتبط با جنسیت تأثیر منفی میگذارد و بنابراین به دلیل فعالیتشان برای تداوم کلیشهها در مورد زنان به عنوان محدود کننده و کلیشهای توصیف میشوند.
در رابطه با اینکه آیا عوامل دیگری وجود دارد که این تصاویر را تداوم میبخشد، فاطمه نوک توضیح داد که کلیشههای متعددی در مورد زنان وجود دارد که از طریق اجتماعی شدن، خانواده و مدرسه نیز منتقل میشوند، اما در حال حاضر از مهمترین مجاری اقتدار در جوامع معاصر می گذرد که ابزار ارتباطی و شبکه های اجتماعی از هر نوع و محتوا است.
وی افزود: نقش کانالها در انتقال و تثبیت این کلیشهها در مورد زنان و نقشهای اجتماعی آنها بسیار مهم است؛ زیرا تنها به نهاد خانواده محدود نمیشود و همه اقشار جامعه و نواحی مختلف آن اعم از شهری و روستایی را در بر میگیرد. همچنین ورود سریع این تصاویر و ایدهها، گروههای سنی مختلف را تحت تاثیر قرار میدهد و از این رو مشکل تصویر زنان در رسانه ها اهمیت دارد.
وی با اشاره به مطالعهای که قبلا توسط مقام عالی بخش سمعی و بصری معروف به «هاکا»، در مورد تلویزیون و سخنرانی تبلیغاتی و نقش آن در کلیشه سازی برخی از تصاویر تکمیل شده بود، خاطر نشان کرد: تلویزیون حداقل منعکس کننده تحولات اجتماعی است و به احتمال زیاد آنها را به شیوهای مثبت هدایت و پیش بینی میکند، به این معنا که کلید اصلاح عدم تعادل عملکردی ریشه دار در این زمینه را فراهم میکند.
او توضیح داد که جدیت موضوع این است که رسانهها بر پیامهایی که حاوی کلیشههای جنسیتی سنتی هستند، درباره شکلگیری هویت و تولید نقشهای جنسیتی در جامعه، مانند صحنههای یک زن در آشپزخانه و مرد در حال تماشای اخبار تلویزیونی، تأثیر میگذارند. بنابراین، این کلیشهها نه تنها مسئول حفظ تصویری تحقیرآمیز یا ناقص از زنان و واقعیت آنها هستند، بلکه در مورد تأثیر منفی بر رفتارهای مرتبط با نقشهای جنسیتی، با حمایت و توجیه مجموعهای از فرآیندهایی که از طریق آنها روابط نابرابر جنسیتی حفظ میشود، هستند.
فاطمه نوک، با توجه به نقش مقام عالی ارتباطات سمعی و بصری در کاهش کلیشه سازی از تصویر زنان در رسانههای سمعی و بصری، توضیح داد که قانون اساسی ٢٠١١ برابری جنسیتی را به عنوان بیان یک اراده سیاسی و اخلاقی روشن برای پر کردن شکاف تاریخی جنسیتی برای برخورداری از حقوق اولیه مورد تاکید قرار داده است و ماده ١٩ و چندین ماده دیگر مرجعی برگرفته از استانداردهای جهانی است که در قوانینی مانند قانون مربوط به ارتباطات سمعی و بصری و قانون مربوط به سازمان مرجع عالی ارتباطات سمعی و بصری مورد استناد قرار گرفته است که توصیه کرد اپراتورهای ارتباطات سمعی و بصری فرهنگ برابری جنسیتی را ترویج کنند و مبارزه با تبعیض بر اساس جنسیت، از جمله کلیشهها و همچنین رعایت اصل برابری در مشارکت در همه برنامهها اطمینان حاصل کنند.
او اشاره کرد که تبلیغات ممنوع که شامل سوء استفاده از زنان یا حاوی پیامی از ماهیت ارائه تصویری کلیشهای است که حقارت او را نشان میدهد یا خواستار تبعیض بر اساس جنسیت است نیز در قوانین گنجانده شده است، بیان کرد که مرجع فانونی و الزامات زیادی وجود دارد که چارچوب نقش مقام عالی برای ارتباطات سمعی و بصری را تعیین و بر این اساس، کارکردهای سرزنش، اصلاح و کنترل خود را اعمال میکند؛ «دیدیم که چگونه برخی از برنامهها به دلیل برخی تخلفات که موجب هتک حرمت و حیثیت زنان میشود، برای مدتی متوقف شد». همچنین اظهار داشت کمیسیون بر اساس مستندات خود با ارائه مطالعات و توصیههای مهم در خصوص حضور زنان در برنامهها و تولیدات مختلف به دنبال ارتقای فرهنگ برابری و برابری زن و مرد و مبارزه با کلیشهها است.
وی افزود: با این حال، کلیشهها درباره زنان و مردان نیز محاصره شدهاند و نیازمند تلاشهای بیشتر از طریق آموزش حرفهای و آموزش حرفهای در زمینه رسانه در رویکرد حقوق بشر است. همچنین افزایش آگاهی در مورد اصل برابری جنسیتی به منظور تسریع سرعت تغییر ذهنیتها است و تا زمانی که برابری زن و مرد فرصتی برای همه در نظر گرفته شود، این امر به جای تهدید به حساب آوردن، نیازمند زمان و تلاش های مهمی است که در وهله اول مربوط به خانواده و مدرسه است.
فاطمه نوک در رابطه با مسئولیت رسانهها تایید کرد که هر سخنی که رسانهای منتشر میکند به تصاویر ذهنی ریشهدار ختم میشود و معانی بر اساس این تثبیت صورت میگیرند که بر روی کاغذ یا روی صفحه نمایش شروع میشود و سپس گسترش می یابد تا به حقایق مطلق تبدیل شود. این امر بر نقش رسانهها در تولید ارزشهای فرهنگی، تغییر شکل ادراکات، معانی فرهنگی و گفتمان اجتماعی تاکید میکند.
او از دست اندرکاران فرهنگی و رسانهای، بازیگران سیاسی و نهادهای مسئول خواست تا در ایجاد یک گفتمان رسانهای متعادل در مورد زنان که از واقعیت آنها انحراف نداشته باشد، مشارکت کنند. به ویژه آنکه توسعه ضعیفی که در مسیر برابری زنان و مردان مشاهده میشود، تا حدودی به دلیل آن چیزی است که به تداوم ذهنیت و سنتهای مردسالارانه مربوط میشود. طبق گزارش تکمیل شده توسط کمیته مسئول تهیه مدل توسعه، که ذهنیتها را یکی از دلایل اصلی در گرو توسعه کشور دانسته است، بازنماییهای مربوط به زنان، مسائل، نقش و جایگاه آنها را زیر سوال میبرد که نیازمند پاسخهای فوری و ضروری است که به واقعیت زنان مراکشی پاسخ دهد.
وی به این نتیجه رسید که هیچ رسانهای به طور کلی مرجعی ندارد که به بعد برابری جنسیتی پاسخ دهد، بلکه کلیشهها را زیر چتر مفاهیم فرهنگی ترویج میکند که ممکن است افراطی یا مغالطه آمیز باشد و مهمتر از همه، کاملاً با واقعیت موجود در تناقض است؛ زیرا واقعیت زنان مراکشی با سرعت زیادی در حال تغییر است.