از حاشیه‌ی ریف تا مرکز سیاست
در سایه‌ی تداوم حذف زنان از جایگاه‌های تصمیم‌گیری، جرقه‌ی مبارزه‌ای زنان به رهبری نادیا قوبیع زده شد. او باور داشت که تغییر تنها از مرکز قدرت شکل نمی‌گیرد، بلکه از حاشیه‌ها نیز برمی‌خیزد.
حنان حارث
مغرب - در کوهستان‌های ریف مغرب، جایی که محرومیت و انزوا در هم تنیده‌اند، نام نادیا قوبیع همچون صدایی زنان در برابر سکوت برخاست. این صدا بیش از سه دهه است که از دل حاشیه، کنشی مبارزاتی و مستمر را رقم می‌زند.
نادیا قوبيع با یادآوری روزهای نخست فعالیتش در محیطی محافظه‌کار می‌گوید: «ما کارمان را در شرایطی دشوار آغاز کردیم. نگاه جامعه به یک زن فعال، گاهی آمیخته با سوءظن بود، اما ما با حضور در میدان و ارتباط مستقیم با زنان، به این نگاه پاسخ دادیم. راه ما، آگاهی‌بخشی درباره‌ی حقوق و تلاش برای توانمندسازی اقتصادی، اجتماعی و سیاسی بود.»
نخستین انجمن زنان در نوع خود
تأسیس انجمن «هم‌اندیشی زنان در ریف» در سال ۱۹۹۰، نه‌تنها اعلام رسمی ورود او به عرصه‌ی فعالیت‌های اجتماعی بود، بلکه اولین چارچوب سازمان‌یافته‌ی زنانه را در منطقه‌ی حُسیمه پدید آورد.
با گذشت زمان و به لطف همکاری با چندین انجمن زنان دیگر، به‌ویژه «انجمن دموکراتیک زنان مغرب»، این نهاد محلی به یک بازیگر مدنی در سطح ملی تبدیل شد. او توضیح می‌دهد: «همکاری با انجمن دموکراتیک برای ما نقشی کلیدی داشت. ما از طریق آن‌ها آموزش‌های مهمی دیدیم، در کارزارهای مطالبه‌گری شرکت کردیم و با پژوهش‌هایی آشنا شدیم که الهام‌بخش فعالیت‌هایمان در سطح محلی بود.»
او بر ضرورت شکستن انزوای زنان در کوهستان‌ها و حاشیه‌ها تأکید می‌کند و می‌گوید: «صدای این زنان نباید در کوهستان‌ها محبوس بماند، بلکه باید در کانون گفتگوهای سیاسی و مراکز تصمیم‌گیری کشور شنیده شود.»
قوانینی که به تبعیض دامن می‌زنند
نادیا قوبیع معتقد است با وجود دستاوردهای پس از استقلال، برابری واقعی هنوز محقق نشده است. او با اشاره به اینکه بسیاری از قوانین به‌جای رفع تبعیض به آن دامن می‌زنند، می‌گوید: «درست است که اصلاحات مهمی مانند قانون خانواده اجرا شده و شعار برابری سر داده می‌شود، اما تکرار این شعارها خود گواه آن است که واقعیت، تغییر چندانی نکرده است.»
از نظر او، جنبش زنان خواهان امتیازات ویژه نیست، بلکه حقوقی اساسی را می‌طلبد. زنان باید در تمام سطوح تصمیم‌گیری، از نهادهای انتخابی تا ارکان جامعه، حضور داشته باشند، نمایندگی شوند و تأثیر بگذارند.
نادیا قوبیع به قدرت شبکه‌سازی به‌عنوان کلیدی برای تغییر حقیقی ایمان دارد. این اصل از همان ابتدا مسیر انجمن او را مشخص کرده است. او می‌گوید: «انجمن ما با ابتکار عمل دانشجویانی شکل گرفت که پس از آموزش و با الهام از تجربیات انجمن‌های ملی، به منطقه بازگشتند. ما در سطح محلی و در میدان فعالیت می‌کردیم و آن‌ها در سطح ملی. این‌گونه بود که پیوندی سازنده میان فعالیت‌های محلی و مرکزی شکل گرفت.»
نادیا قوبیع و همکارانش به پشتوانه‌ی همین شبکه‌سازی، در راهپیمایی بزرگ زنان در سال ۲۰۰۰ شرکت کردند. آن‌ها صدای زنان روستایی را به گوش سیاست‌گذاران رساندند و در کارزارهای مهمی همچون بازنگری در قانون خانواده و هماهنگ‌سازی قوانین داخلی با میثاق‌های بین‌المللی نقشی کلیدی ایفا کردند.
او با وجود منابع محدود، به عضویت انجمنش در نهادهایی چون «هماهنگی ملی برای بازنگری در قانون خانواده» و ائتلاف‌های دیگر افتخار می‌کند. این ائتلاف‌ها برای تطبیق قوانین مغرب با تعهدات حقوق بشری بین‌المللی تلاش می‌کنند. نادیا قوبیع تأکید دارد: «این‌ها تنها نمونه‌ای از دستاوردهای ماست و ثابت می‌کند که انجمن‌های محلی اگر اراده و چشم‌انداز داشته باشند، می‌توانند صدایی رسا و تأثیری عمیق داشته باشند.»
نادیا قوبیع هشدار می‌دهد که تکیه‌ی صرف بر فعالیت‌های اجتماعی، بدون سیاست‌گذاری‌های واقعی و مؤثر، کافی نیست. او با تأکید بر اینکه حضور زنان نباید صرفاً عددی، بلکه باید کیفی و تأثیرگذار باشد، می‌گوید: «ما به رویکردی جامع نیاز داریم که عدالت جنسیتی را در تمام بخش‌ها، از آموزش و بهداشت گرفته تا اقتصاد و سیاست، نهادینه کند.»
این فعال مدنی در پایان، بر ضرورت گفتمانی تأکید می‌کند که آمیخته با روح مبارزه و ایمان به عدالت باشد: «تغییر فقط از بالا به پایین نیست، بلکه از بطن جامعه و از پایین به بالا شکل می‌گیرد. به همین دلیل، ما معتقدیم که شبکه‌سازی باید فراگیر باشد و تمام انجمن‌های محلی، منطقه‌ای و ملی را در بر بگیرد. تنها چنین هم‌گرایی گسترده‌ای است که می‌تواند عدالت اجتماعی را برقرار کند و زنان را برای ایفای نقش کامل خود در ساختن آینده توانمند سازد.»