بهاران لهیب

افغانستان- با گذشت چهار سال از بازگشت طالبان به قدرت در آگست ۲۰۲۱، افغانستان همچنان با محدودیت‌های گسترده، وضعیت دشوار اقتصادی و گزارش‌های متعدد از نقض حقوق بشر مواجه است. این دوره، به گفته نهادهای حقوق بشری، یکی از پرچالش‌ترین مقاطع معاصر افغانستان به شمار می‌رود.

 

زمینه تاریخی و بازگشت طالبان

افغانستان در دهه‌های گذشته به دلیل موقعیت جغرافیایی و منابع غنی معدنی، همواره در معرض مداخلات خارجی و رقابت قدرت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی قرار داشته است. این مداخلات، از سه جنگ با بریتانیا گرفته تا اشغال شوروی و حضور نیروهای آمریکا، پیامدهایی چون ناامنی، آوارگی و تضعیف ساختارهای اجتماعی را در پی داشته است. در سال ۲۰۲۱، پس از خروج نیروهای آمریکایی، طالبان بار دیگر قدرت را در کابل به دست گرفت؛ رویدادی که بسیاری از تحلیل‌گران آن را نقطه عطفی در تاریخ سیاسی افغانستان توصیف می‌کنند.

 

وضعیت رسانه‌ها و آزادی بیان

مرکز خبرنگاران افغانستان اعلام کرده است که تنها در یک سال گذشته ۱۹۰ مورد نقض آزادی رسانه‌ها از سوی طالبان ثبت شده است. از این تعداد، ۱۴۵ مورد مربوط به تهدید و ارعاب خبرنگاران و کارکنان رسانه‌ها و ۴۵ مورد بازداشت بوده است. همچنین، براساس گزارش وزارت خارجه آمریکا، ۱۷۹ مورد مجازات جسمی و شکنجه توسط طالبان ثبت شده است. دفتر هیأت معاونت سازمان ملل متحد در افغانستان (یوناما) نیز در گزارش خود به مواردی همچون بازداشت‌های خودسرانه، شکنجه، توهین و قتل نظامیان پیشین اشاره کرده است؛ آماری که شامل ۲۴ بازداشت خودسرانه، ۱۰ مورد شکنجه و ۵ مورد قتل می‌شود. نهادهای بین‌المللی هشدار داده‌اند که این آمارها تنها بخشی از واقعیت میدانی است و بسیاری از موارد نقض حقوق بشر همچنان ثبت نشده باقی می‌ماند.

 

زنان؛ در صدر محدودیت‌ها و خشونت‌ها

گزارش‌های داخلی و بین‌المللی نشان می‌دهد که محدودیت‌های اعمال‌شده علیه زنان از جمله برجسته‌ترین ویژگی‌های دوره جدید حاکمیت طالبان است. بسته‌شدن مکاتب به روی دختران بالاتر از صنف ششم، محرومیت از ورود به دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی، ممنوعیت حضور در اماکن تفریحی و ورزشی، و جلوگیری از اشتغال در بسیاری از دفاتر دولتی و خصوصی تنها بخشی از این محدودیت‌هاست. افزون بر این، شماری از زنان به اتهام «بدحجابی» یا مشارکت در اعتراضات مدنی بازداشت شده و با مواردی از شکنجه، آزار جنسی، تجاوز و حتی قتل مواجه بوده‌اند. در برخی گزارش‌های رسانه‌ای، زنانی که پس از بازداشت مورد بازجویی قرار گرفته‌اند، از تعرض جنسی و ثبت تصاویر در حالت برهنگی خبر داده‌اند.

 

افزایش مهاجرت و پیامدهای اجتماعی

در این مدت، روند مهاجرت اجباری شدت یافته است. تنها در چهار سال اخیر، دست‌کم یک‌ونیم میلیون نفر از مهاجران افغانستانی از ایران و پاکستان به‌طور اجباری بازگردانده شده‌اند. بخشی از این افراد به شکل مخفیانه در افغانستان زندگی می‌کنند و شماری دیگر ناپدید شده‌اند. در کنار آن، بسیاری از بازداشت‌شدگان از میان نظامیان پیشین، خبرنگاران و زنان معترض گزارش شده‌اند؛ موضوعی که نگرانی نهادهای مدنی و خانواده‌ها را افزایش داده است.

 

اعتراض‌های مدنی و مقاومت اجتماعی

با وجود محدودیت‌ها، در آستانه چهارمین سالگرد حاکمیت طالبان، اعتراض‌های مدنی در داخل و خارج از افغانستان برگزار شده است. گروه‌هایی از زنان، به‌ویژه در شهرهای کابل، هرات و تخار، گردهمایی‌هایی با هدف یادآوری حقوق اجتماعی و مخالفت با محدودیت‌ها برگزار کرده‌اند. در برخی موارد، این تجمع‌ها با بازداشت یا برخورد نیروهای طالبان همراه بوده است.

چهار سال پس از بازگشت طالبان به قدرت، افغانستان همچنان با مجموعه‌ای از چالش‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی دست‌به‌گریبان است. در حالی که جامعه جهانی بر ضرورت تعامل برای جلوگیری از بحران انسانی تأکید می‌کند، گزارش‌ها حاکی از تداوم محدودیت‌ها، به‌ویژه علیه زنان، و افزایش فشار بر رسانه‌ها و فعالان مدنی است. در همین حال، ادامه اعتراض‌ها و مقاومت‌های مدنی نشان می‌دهد که بخشی از جامعه افغانستان، با وجود دشواری‌های موجود، همچنان بر مطالبات حقوقی و اجتماعی خود پافشاری می‌کند.