خلق آثاری که به تغییر ذهنیت‌ها و مبارزه با خشونت علیه زنان کمک می‌کند
نمایش «پناهگاه» زنگ خطری را در مورد پدیده خشونت فراگیر در تمام جوامع به صدا درآورد، و تأکید کرد که خشونت علیه زنان به یک جامعه خاص مربوط نیست و جهانی است.
حنان حارت
مغرب- هنرمند مراکشی زینب قادری در گفت‌وگو با خبرگزاری ما، بر این نکته تأکید کرد که تصویر زنان همچنان در تئاتر، سینما و تلویزیون تحت سیطره نگاه مردسالارانه قرار دارد. با این حال، نسل جدیدی از هنرمندان با خلق آثاری که به تغییر ذهنیت‌ها و مبارزه با خشونت علیه زنان در جامعه مراکش کمک می‌کند، وارد میدان مبارزه اجتماعی شده‌اند.
زینب قادری در نمایشنامه «پناهگاه» از گروه تئاتر آرلکان نقش‌آفرینی می‌کند که به موضوع خشونت خانگی و خانوادگی علیه زنان به اشکال گوناگون می‌پردازد و الهام گرفته از داستان‌های واقعی استخراج شده از پرونده‌های یک مرکز حمایت از زنان در بلژیک است.
زینب قادری در ادامه سخنان خود تأکید کرد که تئاتر به عنوان پدر هنرها، تأثیر عمیقی بر مخاطبان دارد، بنابراین از طریق آن می‌توان پیام‌هایی را به صاحبان قدرت، جامعه و خانواده‌ها برای تغییر تصاویر کلیشه‌ای از زنان که مانع پیشرفت و توسعه‌اند، منتقل کرد.
وی همچنین بر اهمیت همبستگی زنان تأکید نمود، زیرا به شناخت مبارزات زنان کمک می‌کند و توانایی زنانی که مورد خشونت قرار گرفته‌اند را برای مقاومت در برابر خشونت تقویت می‌کند. زینب معتقد است قانون ١٠٣-١٣ مربوط به مبارزه با خشونت علیه زنان، علیرغم اینکه دستاوردی برای زنان مراکش به شمار می‌رود، اما نتوانسته پدیده خشونت علیه زنان در جامعه را متوقف کند. زنان مراکش همچنان در معرض انواع خشونت هستند و امیدوارند این قانون اصلاح شود تا حمایت و پیشگیری از خشونت علیه زنان تضمین گردد.
نمایشنامه «پناهگاه» که شما در آن نقش‌های متعددی را بازی می‌کنید، خلاصه‌ای از دنیای گروهی از زنان است که در اشکال مختلف در معرض خشونت قرار دارند، ممکن است درباره این نمایش توضیح دهید؟
نمایش «پناهگاه» نسبت به پدیده خشونت گسترده علیه زنان در تمام جوامع هشدار می‌دهد. خشونت علیه زنان منحصر به یک جامعه خاص نیست و جهانی است. این نمایش، تلخی واقعیت و ظلم وحشتناک و شدت عذابی را که زنان توسط همسرانشان در نقاط مختلف جهان متحمل شده‌اند را به تصویر می‌کشد.
داستان نمایش از زبان دخترانی روایت می‌شود که بخشی از کودکی خود را در پناهگاهی همراە زنانی کە خشونت را تجربە کردەاند بە همراە مادرانشان گذرانده‌اند. آنها تصمیم می‌گیرند پس از پانزده سال به همانجا بازگردند و رازهای کامل خود را بازگو کنند تا رنج مادرانشان در دیوارهای آن پناهگاه محبوس و بی صدا نماند.
نمایشنامه بر اساس پرونده‌های واقعی نوشته شده که سال‌ها بسته مانده بودند و به طور اتفاقی باز شدند و منجر به گفت‌وگو میان کارگردان نمایش و فعالان حقوق زنان در بلژیک شدند.
اجرای اولیه این نمایش در اکتبر گذشته توسط گروه تئاتر آرلکان و با همکاری دانشکده ادبیات و علوم انسانی محمدیه در مراکش برگزار شد.
وی در پاسخ به این پرسش که آیا می‌توان از طریق هنر، مسائل و تجربیات تلخ زنان در مواجهه با ذهنیتهای تحقیرآمیز مردسالارانه را منعکس کرد، تشریح کرد: بله، از طریق هنر می‌توان پیام‌هایی به صاحبان قدرت، جامعه و خانواده‌ها برای تغییر تصاویر کلیشه‌ای از زنان که مانع پیشرفت و توسعه هستند، ارسال کرد.
امروزه زنان مراکشی مقام‌های مدیریتی مهمی را برعهده گرفته‌اند. بنابراین وظیفه ما به عنوان هنرمندان و روشنفکران است که از طریق هنرهای نمایشی، تئاتر، سینما و تلویزیون در فرایند مبارزه اجتماعی مشارکت کنیم.
انواع هنر ابزارهای مهمی برای برانگیختن خلاقیت و تحول در ذهنیت‌ها هستند. بنابراین باید از آنها برای انتقال پیام، دفاع از حقوق زنان و مبارزه با ظلم و خشونت بهره بگیریم.
مخاطبان می‌توانند تحت تأثیر آثار هنری قرار گرفته و الگوهای رفتاریشان را تغییر دهند. برای مثال، آثار هنرمندان مخالف خشونت علیه زنان یا کارگردانانی که از طریق شخصیت‌پردازیشان فرهنگ احترام به حقوق زن را ترویج می‌کنند، می‌تواند انگیزه‌ای برای پذیرش اصل برابری در میان همه اقشار و گروه‌های سنی جامعه باشد.
من با بازی در نقش‌های متعددی از زنانی کە انواع خشونت را تجربه کردەاند، واقعیت تلخ این پدیده را در نمایش «پناهگاه» به تصویر کشیدم تا نسبت به آن هشدار دهیم. اما اینکه در سال ٢٠٢٣ همچنان زنان در معرض خشونت‌های گوناگون هستند، نشان می‌دهد کارگردان این نمایش به درستی رویکرد آگاهی‌رسانی و هشدار نسبت به ادامه یافتن پدیده خشونت علیه زنان در جامعه را انتخاب کرده تا بتواند تحولی در ذهنیت‌ها و رفتارها ایجاد کند.
تمرکز بر نقش خانواده در پرورش ارزش‌های همزیستی و برابری، و درگیر کردن مردان و سایر نهادهای اجتماعی در مبارزه با ذهنیت مردسالارانه، گفتمان خشونت و تبعیض، و جلوگیری از تثبیت تصاویر کلیشه‌ای از زنان، از جمله راهکارهای مؤثر برای دستیابی به این هدف است.
آثار هنری اغلب به تصاویر کلیشه‌ای از زنان اختصاص دارد، به نظر شما چه کسی مسئول این امر است؟
اغلب آثار هنری، تصاویر کلیشه‌ای از زنان را تقویت می‌کنند. هنگامی که وضعیت بازنمایی زنان در عرصه‌های تئاتر، سینما و تلویزیون مورد بحث قرار می‌گیرد، همچنان سلطه نگاه مردسالارانه بر آنها مشهود است. زنان در نقش‌های گوناگون، وظایفی را انجام می‌دهند که جامعه برای آنها تعیین کرده است. گاه زنان در نمایش حضور خود در خیابان‌ها، احساس ناامنی می‌کنند، زیرا از آزار و خشونت هراس دارند. در برخی آثار، نقش زن به سرپرستی خانواده محدود می‌شود و اگر شاغل باشد، درگیر مشکلاتی با همسر نشان داده می‌شود، بی‌آنکه راه حلی برای تعادل کار و خانواده ارائه گردد.
قالب‌های کلیشه‌ای فرسوده‌ای در جامعه وجود دارد که به زنان نقش‌های کلیشه‌ای تحمیل کرده و از مطرح کردن عادلانه مسائل آنان جلوگیری می‌کند. در مورد مسئول این تصاویر کلیشه‌ای، به نظر می‌رسد مشکلاتی در نگارش فیلمنامه وجود دارد، هرچند نمی‌توان انکار کرد که آثاری نیز وجود دارند که به زنان موفق در زندگی پرداخته‌اند. نسل جدیدی از هنرمندان شروع به مطرح کردن مسائل زنان و مخالفت با خشونت علیه آنها از طریق آثار هنری کرده‌اند که هدف آنها تغییر ذهنیت‌ها و نهادینه کردن اصول برابری و عدالت در جامعه است.
آیا همبستگی فمینیستی و هماهنگی بین تمامی فعالیت‌ها در زمینه‌های مختلف می‌تواند جایگاه زنان را ارتقا بخشد؟
با توجه به اینکه زنان در جوامع ما سزاوار زندگی بهتری هستند، همبستگی زنان و هماهنگی میان انواع فعالیت‌های مدنی، سیاسی، هنری، فرهنگی و غیره برای ارتقای وضعیت زنان بسیار مهم است. همبستگی به ما کمک می‌کند تا از مبارزات زنان و چگونگی مواجهه آنها با مشکلات مطلع شویم و در نتیجه تجربیاتی کسب کنیم. همچنین همبستگی با زنان مورد خشونت، توانایی آنها برای مقاومت در برابر خشونت را تقویت می‌کند، به ویژه هنگامی که این همبستگی به صورت سازمان‌یافته و در قالب اقدام جمعی و راه‌اندازی کمپین‌های آگاهی‌بخش باشد تا موانع ایجاد شده توسط فرهنگ تبعیض‌آمیز جامعه را برطرف کند.
در مورد هماهنگی نیز اجرای نمایش «پناهگاه» ممکن نمی‌شد مگر اینکه هماهنگی لازم میان کارگردان و سایر عواملی که در خلق نمایش مشارکت داشتند، انجام می‌شد. بنابراین همبستگی و هماهنگی ضروری و الزامی هستند تا مسائل زنان مطرح شود و راه حل‌هایی برای آنها ارائه گردد و در نتیجه وضعیت زنان در سراسر جهان بهبود یابد.
پیروزی در مسائل زنان نیازمند تلاش زیاد برای غلبه بر جامعه‌پذیری مبتنی بر تبعیض و بهبود ابزارهای همبستگی و ایجاد شبکه‌ها و هماهنگی‌های ملی و بین‌المللی با طرف‌های مختلف است.
در آستانه کمپین ۱۶ روزه مبارزه با خشونت علیه زنان، به نظر شما آیا وضع قوانین کافی است تا خشونت ریشه‌کن شود؟
قانون ١٠٣-١٣ مربوط به مبارزه با خشونت علیه زنان که در سال ٢٠١٨ تصویب شد، علیرغم اینکه دستاوردی برای زنان مراکشی محسوب می‌شود، اما نتوانسته پدیده خشونت علیه زنان در جامعه مراکش را متوقف کند و زنان همچنان در معرض انواع خشونت قرار دارند.
زیرا موانع زیادی در اجرای عملی این قانون وجود دارد. برای مثال، در مورد تجاوز همسر که در نمایش «پناهگاه» به آن پرداخته شده است، قانون مبارزه با خشونت به طور شفاف تجاوز همسر را ذکر نمی‌کند و حمایت قانونی در برابر آن فراهم نمی‌آورد و این نوع تجاوز را جرم‌انگاری نمی‌کند.
از آنجا که مراکش در حال حرکت به سمت بهبود وضعیت زنان و تضمین حقوق آنها است و کارگاه‌هایی برای بازنگری قانون خانواده باز کرده است، امیدواریم قانون مبارزه با خشونت نیز اصلاح شود و سازمان‌های حقوق بشری و زنان نیز تلاش بیشتری از طریق فعالیت‌های حقوقی و فشار بر تصمیم‌گیرندگان برای اصلاح این قانون به منظور تضمین پیشگیری و حمایت از زنان انجام دهند.
