نزیهه بوسعیدی

تونس - آمنه الرمیلی، نویسنده و دانشگاهیِ تونسی، که به جسارت در پرداختن به مسائل اجتماعی و سیاسی، به‌ویژه جهان زنان و خشونت علیه آنان شهرت دارد، این نگاه را در آثار برجسته‌ای چون «توجان» و «شط‌الارواح» به نمایش گذاشته است. رمان اخیر او، «شط‌الارواح»، با دریافت جایزه‌ی زبیده بشیر و ترجمه‌ی اخیرش به زبان ایتالیایی، این موفقیت را از مرزهای کشورش فراتر برده است.

با آنکه روایت زنانه در آثار آمنه الرمیلی جایگاهی آشکار دارد، او خود را در چارچوب ادبیات فمینیستی دسته‌بندی نمی‌کند و ترجیح می‌دهد با آزادی و نگاهی باز به گستره‌ای از مسائل اجتماعی بپردازد.

 

سرآغاز؛ روزگاری که کتاب، همدمِ تنهایی بود

آمنه الرمیلی، مطالعه را سنگ‌بنای جهان‌بینی ادبی خود می‌داند و می‌گوید: «من به نسلی تعلق دارم که کتاب، همدم و شب‌نشینِ شب‌های طولانی‌مان بود. گمان می‌کنم همین شور و شیدایی و شیفتگی به مطالعه، به زبان‌هایی که می‌دانستم، به‌ویژه عربی و فرانسوی، پایه‌ی شکل‌گیری این آگاهی ادبی شد».

از نظر او، همین آگاهی است که سرچشمه‌های فکری نویسنده را معین می‌کند و دغدغه‌ها و افق‌های نوشتار او را می‌سازد. با آنکه مسائل زنان دغدغه‌ای اجتماعی و فراگیر است، پرداختن به آن برای نویسندگان زن یک امر عادی و مورد انتظار تلقی می‌شود، حال آنکه همین کار برای نویسندگان مرد، حرکتی تحسین‌برانگیز و روشنفکرانه به شمار می‌آید.

 

میان فمینیسم و آزادی ادبی

او درباره‌ی جایگاهش به‌عنوان یک نویسنده‌ی فمینیست توضیح می‌دهد: «هرچند درباره‌ی زنان می‌نویسم و در همین فضا نفس می‌کشم، خودم را نویسنده‌ای فمینیست نمی‌دانم. من با آزادی‌ای فراتر از این برچسب‌ها می‌نویسم و به دنبال نگاهی جامع‌تر هستم، اما زن همچنان اصلی‌ترین عنصر روایی در نوشته‌های من است و در آنچه نوشته‌ام و خواهم نوشت، حضوری همیشگی دارد».

آمنه الرمیلی چالش‌های عرصه‌ی فرهنگ را نه نزاعی میان مردان و زنان، بلکه رقابتی بر سر کیفیت آثار می‌داند و می‌گوید: «این را نمی‌پذیرم که جدال بر سر مردانگی و زنانگی باشد، بلکه باید بر سر برتریِ متونِ خوب بر متونِ ضعیف باشد. در فضای فرهنگی تونس، جنگ بزرگی میان زنان و مردان در کار نیست، بلکه هم‌افزایی و احترامی متقابل برقرار است».

او با خوش‌بینی بسیار به نسل جدید نویسندگان زن در تونس می‌نگرد: «ما با نسلی از نویسندگان زنِ به‌راستی ممتاز روبه‌رو هستیم. با شگفتی آثار نویسندگان جوان را می‌خوانم و از خواندنشان احساس آرامش و اطمینان می‌کنم. ادبیات تونس زنده و پویاست و متن‌های زیبا و اثرگذاری در حال خلق شدن است که ردپای خود را در تاریخ ادبیات زنان به جا خواهد گذاشت».

 

«شط‌الارواح» از تونس تا ایتالیا

او درباره‌ی ترجمه‌ی رمانش، «شط‌الارواح»، به ایتالیایی می‌گوید: «وقتی اولین نسخه‌ی ترجمه‌شده را در دست گرفتم، غرقِ شادی شدم. من در پیِ ترجمه‌ی اثر نبودم، بلکه پیشنهادی از سوی یک ناشر ایتالیایی در ایمیلم دریافت کردم. از من برای معرفی این رمان در چندین دانشگاه ایتالیا دعوت شد، چراکه کتاب به پدیده‌ی "مهاجرت غیرقانونی" می‌پردازد؛ موضوعی مشترک میان تونس و ایتالیا که توجه محافل دیپلماتیک و ادبی را به خود جلب کرده است».

آمنه الرمیلی درباره‌ی رمان جنجال‌برانگیزش، «مدینة الأنصاف السفلی»، توضیح می‌دهد: «امیره غنیم، رمان‌نویس تونسی، درباره‌ی این رمان گفته است که به هیچ متن دیگری که نوشته یا خوانده، شباهت ندارد. این رمان نه از برابری، که از غیابِ آن سخن می‌گوید. هدفم این بود که رمانی خواندنی بنویسم که پرسش‌هایی نو برانگیزد و دریچه‌ای به بیانی متفاوت بگشاید».