تهران؛ قربانی مدیریت در قفس آلودگی
تهران، یکی از آلوده‌ترین شهرهای جهان، تنها پنج روز هوای پاک در سال جاری داشته است. این بحران زیست‌محیطی که سلامت و زندگی میلیون‌ها شهروند را تهدید می‌‌کند، با بی‌توجهی مسئولان و گسترش آلاینده‌های خطرناک، به مرزی خطرناک رسیده است.
آمینه ایزدی
تهران- صبح که از خواب بیدار می‌‌شوم، یاد باران دیشب می‌‌افتم بی اختیار لبخند می‌‌زنم و پنجره را باز می‌کنم که بعد از روزها انتظار آسمان صاف تهران را ببینم... .
این ششمین روزی است که از ابتدای سال تاکنون شاهد هوای پاک در تهران هستیم. با خودم فکر می‌کنم امروز به گونه‌ای برنامه‌ریزی کنم که بیشتر کارهای بیرون را انجام بدهم. کارهایی که به خاطر آلودگی هوا و سردردهای میگرنی و سوزش چشم ناشی از آن و بی‌رمقی به تاخیر انداخته بودم ... یا نه امروز حتما به جای فضای بسته باشگاه در پارک پیاده روی کنم و ریه‌هایم را پر از اکسیژن کنم، شاید آخرین روز هوای پاک تهران تا پایان سال باشد.
توی مسیر شرکت آن دورتر کوه و حتی برف روی آن را می‌بینم آسمان آبی و ابرها را و من مشعوف از این دیدن‌ها، سوز سرمای زمستانی را با کشیدن کلاه روی پیشانی و گوش‌هایم می‌پوشانم، شیشه ماشین را پایین می‌کشم تا هوای بیشتری استنشاق کنم. مردم انگار سر از گریبان غمگین و آلوده بر آورده‌اند و لبخند روی لبانشان شکفته است.
گزارش روزشمار شاخص آلودگی هوا غم انگیز است و تاسف بار از ابتدای امسال تا آخر پاییز، شهروندان تهرانی پنچ روز هوای پاک داشته‌اند! یعنی از ۲۷۰ روز که از سال ۱۴۰۳ گذشته، فقط ۵ روز هوای پاک، ۱۷۷ روز هوای سالم، ۱۳ روز هوای ناسالم برای همه گروه‌ها و بقیه روزهای باقیمانده از این ۹ ماه را شهروندان تهرانی در همه گروه‌های سنی حساس هوای ناسالم استنشاق کرده‌اند.
با نگاهی به آمارسال گذشته و براساس روز شمار شاخص آلودگی در مجموع ۱۰ روز هوای پاک، ۲۳۶ روز هوای قابل قبول، ۱۰۷ روز هوای ناسالم برای گروه‌های حساس و ۱۲ روز هوای ناسالم برای تمامی گروه‌ها در پرونده شاخص آلودگی هوای پایتخت ثبت شده است.
براساس جدول رنگ‌بندی شرکت کنترل کیفیت هوا، ایستگاه‌های سبز رنگ شرایط «پاک»، زرد رنگ شرایط «قابل قبول»، نارنجی رنگ شرایط «ناسالم برای گروه‌های حساس»، قرمز رنگ شرایط «ناسالم برای همه گروه سنی»، بنفش رنگ شرایط «بسیار ناسالم» و قهوه‌ای رنگ شرایط «خطرناک» را نشان میدهد.
آلودگی هوا و افزایش ۷ درصدی ابتلا به تومورمغزی بدخیم
پزشکان و متخصصان در تازه‌ترین گزارش به افزایش نرخ ابتلا به تومور مغزی بدخیم به دلیل هوای آلوده هشدار داده‌اند.
نیکا شکیبایی پزشک جراح و متخصص مغز می‌گوید: استنشاق کردن مونوکسید ارتباط معناداری با بروز تومورهای مغزی دارد و بر اساس تحقیقات جدیدی که همکاران من انجام داده‌اند باعث افزایش ۷ درصدی ابتلا به تومورهای مغزی بدخیم میشود.
او با اشاره به اینکه آمار جمعیتی ایران که شامل مهاجران قانونی و غیرقانونی و کودکان بی شناسنامه حاشیه مرزی کشور در استانی مانند سیستان و بلوچستان جمعیت ایران به ۱۰۰ میلیون نفر می‌رسد، هشدار داد: اگر جمعیت ایران را ۱۰۰ میلیون نفر در نظر بگیریم با افزایش ۷ درصدی تومورهای بدخیم ما شاهد ۷ میلیون بیمار با تومور بدخیم در آینده نزدیک خواهیم بود و این یعنی فاجعه‌ای وحشتناک که توان جامعه پزشکی و امکانات موجود در سیستم سلامت ایران نمی‌تواند پاسخگوی نیاز بیماران باشد.
این پزشک از افزایش آمار سرطان مغزی در پنج سال اخیر در ایران خبر داد که دولت گذشته اجازه انتشار این آمار و نتایج تحقیقات را نداده است.
دکتر نیکا استفاده از انرژی آلاینده را مهمترین علت افزایش آمار سرطان اعلام و تصریح کرد: دولت و صاحبان صنایع در کشور نسبت کاهش درصد آلایندگی صنایع بی‌توجه هسستند و به جای کاهش سالانه دو درصد از آلاینده‌های صنعتی نسب به سال‌های گذشته وضعیت بسار بدتر شده است و سونامی آلاینده‌ها همچنان جان شهروندان را به ویژه در تهران و شهرهای بزرگ می‌گیرد.
مرگ‌های زودرس ناشی از آلودگی هوا
نسترن اسکندری استاد اپيدميولوژی دانشگاه می‌گوید: آمار مرگ و میر بر اثر آلودگی هوا افزایش یافته است، هر چند مرگ‌های بر اثر آلودگی هوا را نمی‌توان به صورت مستقیم شناسایی کرد اما به ازای يک واحد آلودگی هوا، تعداد مشخص به آمار مرگ افزوده میشود. مثلا اگر ۱۰ واحد به شاخص آلودگی هوا افزوده شود، تعداد مرگ را در ۱۰ واحد ضرب می‌‌كنيم.
او می‌گوید: آلودگی هوا هم يک انسان جوان سالم و سرحال را نمی‌‌كشد اما می‌تواند موجب مرگ زودرس شود و مثلا فردی با يک بيماری زمينه‌ای قلبی و تنفسی اگر در حالت عادی بتواند ۱۰ سال دیگر زندگی کند مرگ او بر اثر آلودگی هوا زودتر رخ میدهد به عبارت دیگر می‌توان گفت معمولا افرادی كه در مرز سلامت خود با بيماری قرار دارند، بيشتر احتمال دارد كه آلودگی هوا موجب مرگ آنها شود.
افزایش ۶۰ درصدی بیماران تنفسی در روزهای آلوده تهران
آمارها نشان میدهد که در روزهای افزایش آلودگی هوای تهران، شمار بیماران تنفسی «تا ۶۰ درصد» افزایش می‌‌یابند. بیشترین عامل مرتبط با زیاد شدن بیماری‌های سیستم قلبی و عروقی و ریوی، افزایش آلاینده‌های دی‌اکسید گوگرد، ذرات معلق و منواکسید کربن است، به‌گونه‌ای که «آلودگی هوا در تهران به‌طور متوسط موجب کاهش ۵ سال از عمر تهرانی‌ها شده است.
هر چند جمعیت شهر تهران را بیشتر از ۹ میلیون نفر اعلام می کنند اما با توجه به تمرکز امکانات در تهران و رفت و آمد مردم از شهرهای مختلف کشور به آن این جمعیت می تواند به بیش از ۱۲.۵ میلیون نفر در طول روز برسد و روزانه بیش از ۱۷ میلیون سفر خودرویی در تهران انجام میشود از طریق خودروهایی که دارای فناوری قدیمی هستند و بر این اساس تهران همچنان در رده آلوده ترین شهرهای جهان قرار دارد.
آلودگی هوا با توجه به پیامدهای زیان‌بارش به یکی از ملموس‌ترین مشکلات زیست‌محیطی تهران، پایتخت ایران و چندین شهر دیگر ایران تبدیل شده‌است.
بنابر نظر برخی از کارشناسان محیط زیست، نخستین زنگ خطر جدی درباره‌ی آلودگی هوای تهران، در سال ۱۳۷۴ به صدا درآمد. در آن هنگام نزدیک به یکصد نفر از کارشناسان و مدرسان محیط زیست، جغرافیا و شهرسازی در پی نشستی در سالن اجتماعات پارک شهر تهران، متنی موسوم به بیانیه «هوای تهران ۷۴» منتشر کردند که در آن برای نخستین بار از آلودگی هوای پایتخت به عنوان یک «بحران ملی» که راه مقابله با آن «عزم ملی» است، نام برده شد.
تهران پس از جاکارتا پایتخت اندونزی هفتمین شهر آلوده جهان شمرده میشود. بر پایه‌ی گزارشی در میانه‌ی آبان ۱۳۹۹، تهران از ابتدای این سال، تنها ۱۵ روز هوای پاک داشته‌است و در ۳ روز بعنوان آلوده‌ترین شهر جهان بوده است.
در ادامه گزارش به مهمترین علل‌های آلودگی هوای تهران می‌پردازیم:
پسماندهای آرادکوه و مازوت سوزی
۵ سال پیش بود که بوی نامطبوعی در فضای تهران پیچید، علت آن تجمع زباله‌ها در سایت پسماندهای آرادکوه و همچنین دی‌اکسید گوگرد بر اثر سوخت مازوت در برخی کارخانه‌های مستقر در منطقه جنوب تهران است. در سایت آرادکوه روزانه بیش از ۷ هزار تن زباله شهر تهران بدون هر نوع بازیافتی در این منطقه دفن می‌‌شوند. به همین دلیل، در صورت وزش باد از سمت جنوب پایتخت، بوی نامطبوع این سایت دفن زباله در سطح کلانشهر تهران می‌‌پیچد.
گازوئیل و بنزین بی‌کیفیت
گازوئيلی که در حال حاضر در ایران مورد استفاده قرار می‌گیرد تا ۱۰۰ برابر بیشتر از حجم مجاز گوگرد منتشر می‌‌کند در نتیجه به‌طور طبیعی چنین حجمی از گازوئیل که به وسیله اتوبوس‌ها و کامیون‌های فرسوده ایجاد میشود، در کنار بنزین بی‌کیفیت پتروشیمی موجب آلودگی هوا شده است.
منوکسید کربن
سردرد، کاهش هوشیاری، حمله قلبی، بیماری‌های قلبی-عروقی، ناتوانی در رشد جنین و در نهایت مرگ...
دی‌اکسید سولفور
سوزش چشم، خس خس سینه، تنگی و سفتی قفسه سینه، تنگی نفس، تخریب ریه و اختلالات بینایی...
نیتروژن دی‌اکسید
عفونت دستگاه تنفسی، تحریک ریه، سرفه، درد قفسه سینه و مشکل تنفسی...
اوزون
سوزش چشم و گلو، سرفه، مشکلات راه تنفسی، آسم و تخریب ریه...
سرب
کم‌خونی، افزایش فشار خون، تخریب کلیه و مغز، اختلالات عصبی، سرطان و کاهش ضریب هوشی...
ذرات بسیار کوچک دوده، گردوغبار و قطرات کوچک مایع
سوزش چشم، آسم، برونشیت، تخریب ریه، سرطان، مسمومی‌ت فلزات سنگین، اثر بر سیستم قلبی عروقی و اختلالات بینایی...
راهکار آلودگی هوا
در سال ۱۳۷۹ برنامه جامع مبارزه با آلودگی هوای تهران طراحی و تصویب شد تا در مدت ۱۰ سال هوای پایتخت به کیفیت سالم برسد، اما ۲۴ سال از آن روز می‌گذرد و زهی خیال باطل از اجرای برنامه و رسیدن به کیفیت هوای سالم در تهران.
در سال ۱۳۸۶ «طرح جامع حمل و نقل ترافیک تهران» تهیه و تصویب شد که این طرح در ارتباط با کاهش آلودگی هوا علاوه بر گسترش و بهبود کیفیت حمل و نقل عمومی از رده خارج کردن کلیه خودروها و متورسیکلت‌های فرسوده، تهیه خودروهای دوگانه سوز و نیز توسعه گاز طبیعی فشرده در نظر گرفته شده بود که هیچ کدام تا به حال جوابگوی معضل ترافیک و آلودگی هوای تهران نبوده‌اند.
به نظر می‌رسد بهره گیری از مدیران توانمند، متخصص، مجرب و مدیران غیرسیاسی مهمترین راهکار کشورهای پیشرفته برای مقابله با کاهش آلودگی هواست چیزی که در ایران وجود ندارد و مدیران به جای متخصص بودن، سیاستمدار هستند، و نگاه آنها به مدیریت شهری و حتی سیستم سلامت کشور نگاهی سیاسی است. مدیرانی که سلامت و محیط زیست اولویت نخست آنها است راهی در دل کارزارهای سیاسی و جناحی حکومت ندارند بر این اساس مشکلات به قوت خود باقی است چنانچه دیگر مشکلات و مسائل محتلف در سایر حوزه ها همچنان پاربرجاست اما مشکل آلودگی هوا مستقیم با سلامت و جان مردم در ارتباط است و کم کاری و بی خیالی مسئولان در این مورد خسارات جبران ناپذیری دارد و همین الان هم بسیار دیر است برای رهایی از این قفس قهوه‌ای آلوده درنگ جایز نیست...!