اخلاص الحمرونی

تونس - پرورش زنبور عسل از مشاغل سنتی محبوب در میان زنان مناطق مختلف تونس است، زیرا آن را منبعی مهم برای تأمین معاش خود می‌دانند. استان قصرین که به صنعت زنبورداری شهرت دارد، اکنون شاهد مشکلات جدی برای زنبورداران زن است. این مشکلات ناشی از تغییرات اقلیمی چون آتش‌سوزی‌ها، خشکسالی، سرمای شدید و بارندگی‌های غیرفصلی است که آسیب‌های جدی به این حرفه وارد کرده است.

درصاف بلیلی، متخصص پرورش زنبور عسل می‌گوید: «حدود سه یا چهار سال پیش، شرایط آب و هوایی مناسب و مراتع طبیعی فراوان بود که زنبورداری را آسان می‌کرد، اما اکنون همه چیز تغییر کرده است.» او می‌افزاید که در آن زمان تولید عسل فراوان بوده و در دوره‌های خاصی مانند ماه ژوئن به‌ندرت نیاز به خرید غذای کمکی برای زنبورها داشتند.

به گفته او، امروزه وضعیت به دلیل تغییرات اقلیمی کاملاً دگرگون شده است. آب و هوا ناپایدار شده و شاهد بارش‌های سنگین غیرفصلی، دوره‌های طولانی خشکسالی و آتش‌سوزی‌های پی‌درپی هستیم. این شرایط باعث نابودی بخش وسیعی از مراتع شده و منابع غذایی زنبورها را به شدت کاهش داده که در نتیجه مرگ‌ومیر گسترده زنبورها را به دنبال داشته است.

درصاف بلیلی تأکید می‌کند که انسان با بی‌توجهی به محیط زیست، استفاده از سوخت‌های آلاینده و انرژی‌های ناپاک، عامل اصلی این تغییرات اقلیمی است. به گفته او، عدم بازیافت زباله‌ها و استفاده افراطی از آفت‌کش‌ها در کشاورزی، وضعیت را وخیم‌تر کرده و به نابودی گیاهان و گل‌هایی انجامیده که منبع اصلی تغذیه زنبورها هستند.

او می‌گوید: «زمانی که کارم را شروع کردم، ۲۱ کندو داشتم با تولید فراوان و درآمد کافی برای بازپرداخت وام اولیه‌ام. اما امروز با همه این مشکلات، فقط ۴ کندو برایم باقی مانده و فعالیتم به شدت آسیب دیده است. این کار دیگر مثل گذشته سودآور نیست.»

درصاف بلیلی با تأکید می‌گوید: «با توجه به چالش‌های کنونی زنبورداران، آگاهی‌رسانی عمومی درباره اهمیت حفاظت از محیط زیست و جلوگیری از آتش‌سوزی‌هایی که مراتع را نابود می‌کنند، ضروری است.» او خواستار ممنوعیت استفاده از آفت‌کش‌ها در نزدیکی مناطق زنبورداری شد تا سلامت زنبورها و تداوم تولید عسل تضمین شود.

این زنبوردار می‌افزاید که به همراه گروهی از زنبورداران زن ناچار شده‌اند کندوهایشان را به مناطق دورتر و پاک‌تر منتقل کنند. آنها برای کاهش هزینه‌ها، زمینی را به صورت مشترک اجاره کرده‌اند که این اقدام به حفظ کندوهای باقیمانده و دستیابی به تولیدی محدود اما پایدار کمک کرده است.

 

 

«جبح»، راهکاری برای محافظت از زنبور عسل

راقیه قرمازی، متخصص پرورش زنبور عسل با ۲۶ سال تجربه که از سال ۲۰۰۶ فعالیتش را آغاز کرده، می‌گوید: «در گذشته، زنبورها در محیطی مطلوب با شرایط اقلیمی مناسب و مراتع غنی زندگی می‌کردند، اما اکنون همه چیز تغییر کرده است.»

تغییرات اقلیمی او را ناچار ساخته تا برای نجات زنبورهایش به راهکاری سنتی به نام «جُبْح» روی آورد. این سرپناه ویژه که از ترکیب گچ و خاکستر ساخته می‌شود، پس از قالب‌گیری پناهگاهی گرم و امن برای محافظت زنبورها در برابر باران‌های شدید و سرمای زمستان فراهم می‌کند.

راقیه قرمازی همچنین از دارویی تهیه شده از اداره کشاورزی استفاده می‌کند که به ویژه برای درمان آسیب‌های بال زنبورها مؤثر است. این دارو درون پناهگاه قرار می‌گیرد و با پخش رایحه‌اش به بهبود زنبورهای آسیب‌دیده کمک می‌کند و عمر آنها را افزایش می‌دهد.

راقیه قرمازی با نگرانی می‌گوید: «تغییرات اقلیمی اثرات مخربی بر صنعت زنبورداری استان قصرین گذاشته است. امروزه با سرمای مداوم، بارش‌های سنگین و برف‌های زمستانی مواجهیم که چالشی جدی برای زنبورداران ایجاد کرده است. باران‌های شدید به بال زنبورها آسیب می‌زند و سرمای زیاد پرواز آنها را مختل می‌کند. در این شرایط، زنبورها ترجیح می‌دهند در پناهگاه گرم 'جُبْح' بمانند.»

او توضیح می‌دهد که تغییرات آب و هوایی همچنین پوشش گیاهی منطقه را تحت تأثیر قرار داده است. آتش‌سوزی‌ها باعث نابودی گیاهان ضروری مانند رزماری و آویشن شده که منبع اصلی تغذیه زنبورها هستند. این مسئله تأثیر منفی چشمگیری بر میزان تولید عسل در منطقه داشته است.

به گفته این زنبوردار، زنبورداران منطقه به جای استفاده از غذاهای آماده، ترجیح می‌دهند زنبورها به طور طبیعی در کوهستان تغذیه کنند. اما اکنون با آتش‌سوزی‌های پی‌درپی و خشکسالی، ناچار به خرید غذای زنبور از اداره کشاورزی شده‌اند. او می‌گوید: «این غذاها گرچه مجاز هستند، اما بسیار گران‌قیمت‌اند. تصور کنید اگر هر کندو به یک کیلوگرم غذا نیاز داشته باشد و زنبورداری ۴۰ کندو داشته باشد، تأمین هزینه آن بسیار دشوار می‌شود و سودآوری این حرفه را به شدت کاهش می‌دهد.»

او معتقد است استفاده از «جُبْح» برای محافظت زنبورها در برابر شرایط سخت آب و هوایی، خصوصاً در زمستان، به یک ضرورت تبدیل شده است. هرچند زنبورها با آغاز ماه مارس به جستجوی غذا می‌پردازند، اما کمبود مراتع آنها را مجبور می‌کند مسافت‌های طولانی پرواز کنند که این امر به آسیب‌دیدگی بال‌هایشان منجر می‌شود و نیاز به درمان دارویی را افزایش می‌دهد.

راقیه قرمازی معتقد است تابستان نسبت به زمستان آسیب کمتری به زنبورها می‌زند. هوای تابستان مساعدتر است، اگرچه خشکی مراتع به پوشش گیاهی آسیب می‌رساند. او می‌افزاید: «در تابستان، زنبورها از میوه‌هایی مانند هندوانه و کاکتوس خوراکی تغذیه می‌کنند. اوج تولید عسل معمولاً در ماه آگوست رخ می‌دهد، زمانی که زنبورها از شکوفه‌ها و مراتع ماه‌های قبل بهره برده‌اند.»

هر دو متخصص، درصاف بلیلی و راقیه قرمازی، بر این باورند که حفاظت از زنبورها در برابر تغییرات اقلیمی برای تداوم تولید عسل و پایداری این صنعت ضروری است. آنها تأکید می‌کنند با تداوم تغییرات آب و هوایی، افزایش آگاهی عمومی درباره مسائل زیست‌محیطی، به ویژه جلوگیری از آتش‌سوزی‌ها و استفاده نادرست از آفت‌کش‌ها، نه تنها برای صنعت زنبورداری بلکه برای حفظ تعادل کلی اکوسیستم منطقه حیاتی است.