سراب بیستون نیز خشکید؛ مرثیه‌ای برای آب‌های کرماشان
سراب بیستون، چشمه‌ای تاریخی و نمادین در کرماشان، بار دیگر به‌طور کامل خشک شد و کارشناسان هشدار می‌دهند که ادامه این روند، تهدیدی جدی برای کشاورزی، اکوسیستم و معیشت مردم منطقه است.
نسیم احمدی
کرماشان- در هفته‌های اخیر، خبر خشک شدن کامل سراب نیلوفر و هشدار درباره وضعیت بحرانی تالاب هشیلان، بار دیگر نگاه‌ها را به بحران منابع آبی در استان کرماشان معطوف کرده است. در این میان، انتشار خبر خشک شدن کامل سراب بیستون، یکی از نمادهای طبیعی و تاریخی استان، زنگ خطر تازه‌ای را به صدا درآورد. به گفته صامت اجرایی، مدیر پایگاه بیستون، این سراب نخستین‌بار دو سال پیش به‌طور کامل خشک شد و پس از بارندگی‌های فصلی، به‌طور موقت احیا شد. اما امسال نیز شاهد خشکی کامل آن هستیم. کاهش فاصله میان دوره‌های خشکی نشان می‌دهد که روند خشکسالی در حال تثبیت و تشدید است؛ به‌گونه‌ای که احتمال خشک شدن دائمی این سراب در آینده‌ای نزدیک دور از ذهن نیست.
سراب بیستون؛ چشمه‌ای تاریخی و طبیعی
این سراب که یکی از چشمه‌های طبیعی و تاریخی استان کرماشان است، در دامنه کوه بیستون و در محدوده‌ی محوطه‌ی جهانی بیستون قرار دارد. این سراب از دیرباز منبع تأمین آب کشاورزی روستاهای اطراف بوده و در سال ١٣٨٠ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است. در دهه‌های ۳۰ و ۴۰ خورشیدی، حوضچه‌ای برای این چشمه ساخته شد که بعدها توسعه یافت و به شکل سراب درآمد. این سراب بخشی از مجموعه‌ی تاریخی بیستون است که آثار باستانی متعددی از دوره‌های ماد، هخامنشی، اشکانی و ساسانی را در خود جای داده و در سال ۱۳۸۵ در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است که این مسئله نشان از اهمیت این منطقه دارد.
پیامدهای خشکی سراب برای کشاورزی و اکوسیستم
بنابراین خشک شدن این سراب، علاوه بر اینکه بر اهمیت تاریخی این منطقه تاثیر می‌گذارد، به دلیل نقش تامین کننده خود در آبیاری مزارع کشاورزی، تبعات بسیاری نیز برای کشاورزی منطقه دارد. اما علاوه بر موارد در معرض خطر، خشک شدن سراب بیستون و کاهش این منبع آبی، خطر نابودی اکوسیستم آن منطقه را نیز افزایش داده است؛ در واقع خشکسالی و از بین رفتن جریان آب در سراب بیستون، زیستگاه گونه‌های گیاهی و جانوری آن منطقه را در معرض نابودی قرار داده و چرخه طبیعی حیات در این منطقه را مختل کرده است. از این رو احتمال فروپاشی اکوسیستم بیستون وجود دارد. بنابراین علاوه بر نابودی منابع ذکر شده، نه تنها حیات آبزیان در معرض انقراض هستند، بلکه پرندگان و جانوران وابسته به آن نیز تحت تاثیر اثرات منفی این خشکسالی قرار گرفته‌اند.
هشدار مسئولان محیط زیست و وضعیت بحرانی منابع آبی
این بحران محدود به بیستون نیلوفر نیست. سعید دزفولی نژاد، رئیس کل اداره حفاظت محیط زیست استان، هشدار داده که بسیاری از چشمه‌ها، رودخانه‌ها و سراب‌های کرماشان یا خشک شده‌اند یا در آستانه خشک شدن هستند.
صحبت‌های این مسئول و از طرفی وضعیت کنونی منابع آبی استان، نشان می‌دهد که بحران خشکسالی این منابع نه‌تنها تهدیدی جدی برای اکوسیستم طبیعی منطقه است، بلکه پیامدهای اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی گسترده‌ای در پی خواهد داشت. در حالی که برخی مسئولان از این وضعیت با عنوان (خشکسالی موقت) یاد می‌کنند، شواهد موجود خلاف این ادعا را نشان می‌دهد. بنا بر اعلام علی‌محمد زورآوند، مدیرکل هواشناسی استان، پاییز امسال خشک‌ترین فصل در چهار دهه اخیر بوده است که این وضعیت نشانه‌ای آشکار از تغییرات اقلیمی و سوءمدیریت منابع آبی است که وضعیت محیط زیستی استان را به مرحله بحرانی رسانده است. در این میان، نقش دولت و ناکارآمدی حکومت در تشدید این بحران قابل انکار نیست.
نقش مدیریت ناکارآمد و بحران پایدار آب
برداشت‌های بی‌رویه از منابع زیرزمینی، فقدان برنامه‌ریزی بلندمدت برای حفاظت از سراب‌ها و بی‌توجهی به هشدارهای کارشناسان محیط زیست، همگی در تسریع روند نابودی منابع آبی استان نقش داشته‌اند. کرماشان که روزگاری به (سرزمین سراب‌ها) شهرت داشت، اکنون در حال از دست دادن این میراث طبیعی و فرهنگی است. افول سراب بیستون تنها یک رویداد زیست‌محیطی نیست؛ بلکه نمادی از فروپاشی تدریجی طبیعت هزارساله‌ی این سرزمین است. خشکیدن این سراب، که بخشی از میراث طبیعی و تاریخی کرماشان و در فهرست آثار ملی و جهانی ثبت شده، نشان می‌دهد که بحران آب در استان دیگر یک تهدید مقطعی نیست، بلکه به مرحله‌ای ساختاری و پایدار رسیده است. اگر روند فعلی ادامه یابد، خشک شدن دائمی سراب‌ها و منابع آبی استان نه‌تنها محتمل، بلکه اجتناب‌ناپذیر خواهد بود. این بحران، امنیت آبی و کشاورزی منطقه را به خطر انداخته و معیشت هزاران خانواده روستایی را تهدید می‌کند. در آینده‌ای نزدیک، پیامدهای این وضعیت می‌تواند به مهاجرت اجباری ساکنان اطراف سراب‌ها و روستاهای وابسته به منابع آبی منجر شود؛ مهاجرتی که نه‌تنها بافت اجتماعی منطقه را دگرگون خواهد کرد، بلکه فشارهای اقتصادی و فرهنگی گسترده‌ای بر استان و کشور وارد خواهد ساخت.
زنگ خطر نهایی برای کرماشان
اینکه سراب بیستون در فهرست سراب‌های خشکیده‌ی استان قرار گرفته، نشانه‌ای آشکار از ورود کرماشان به مرحله‌ی بحران بی‌آبی است. مرثیه‌ی سراب بیستون را باید آخرین هشدار دانست؛ هشداری که اگر نادیده گرفته شود، شاید دیگر سرابی برای سوگواری باقی نماند و کرماشان به تصویری خیالی از آب بدل شود؛ تصویری که تنها در ذهن تشنه‌ای در بیابان نقش می‌بندد.