سد ایلیسو و فاجعه‌ی زیست‌محیطی
افتتاح سد ایلیسو می‌تواند یک فاجعه‌ی محیط‌زیستی را برای ایران، عراق و سوریه رقم بزند.
مرکز خبر- رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه، روز شنبه ۱۵ آبان سرانجام سد بحث‌برانگیز ایلیسو را بر روی رود دجله افتتاح کرد.
سدی که آبگیری و افتتاح آن در سال‌های گذشته با اعتراضات رسمی دولت ایران و عراق همراه بوده است. هرچند آن‌چنان که باید این اعترضات از سوی دولت ایران پیگیری نشد. حالا این سد مانده است و آبگیری کامل آن که می‌تواند یک فاجعه‌ی محیط‌زیستی را برای ایران، عراق و سوریه رقم بزند.
اردوغان در مراسم گشایش این سد گفت: ما باید از تمام توان بالقوه‌ی خود برای محافظت از کشورمان در برابر بحران غذایی ناشی از خشکسالی و به طور مشابه برابر بحران انرژی که به طور فزاینده قابل مشاهده است، استفاده کنیم. ما نمی‌توانیم حتی یک قطره از منابع آبی کشورمان را هدر دهیم. همچنین باید تولید انرژی‌های تجدیدپذیر را بر اساس منابع خودمان به حداکثر برسانیم.
ترکیه بر روی رودخانه‌های دجله و فرات اثرات محیط‌زیستی چشمگیری بر اکوسیستم مسیر این رودخانه‌ها در کشور عراق به‌جا گذاشته که باگذشت زمان رو به وخامت می‌گذارد.
نابودی بیش از شش و نیم میلیون هکتار از اراضی کشاورزی عراق، سوریه، ایجاد کانون‌های فرسایش بادی و تولید گرد و خاک، خشک شدن زمین‌های عراق و گرد و غبار برخاسته از این کشور بر روی ایران آسیب‌های جبران ناپذیری به دنبال خواهد داشت. که دولت ترکیه با سدسازی و بی‌توجهی به منافع کشورهای حوزه‌ی دجله و فرات عامل آن شده است.
در پی ممانعت ترکیه از ورود آب فرات به سوریه و سپس عراق با ساخت سد آتاترک، ضربه‌ی بزرگی به تالاب هورالعظیم وارد آمد، به طوری که این تالاب که روزگاری اکوسیستم منطقه را تنظیم کرده و محل صید و امرار معاش مردم منطقه بود، رو به خشکی نهاد و اکنون با افتتاح سد ایلیسو به عنوان دیگر منبع آبی هور العظیم باید منتظر مرگ نهایی این سرمایه‌ی طبیعی گران‌قیمت و بروز یک فاجعه‌ی زیست‌محیطی برای ایران باشیم.
بر اساس آما‌رها در مجموع بیش از ۱۲ گونه ماهی در تالاب هورالعظیم زیست می‌کنند همچنین گیاهان کف‌زی کمیابی نیز در این تالاب وجود دارند که در صورت خشک شدن تالاب، همه‌ی آن‌ها از بین خواهند رفت.
با احداث این سد حق‌آبه‌ی رود دجله توسط دولت ترکیه نادیده گرفته خواهد شد و خشک شدن تالابهای مرکزی عراق و سوریه، تبدیل تالاب هورالعظیم به بزرگترین کانون بحرانی ریزگرد در منطقه، درگیری ۲۵ استان غربی و مرکزی ایران با معضل ریزگردها و افزایش چشمگیر این مسئله نمونه‌ای از اثرات حذف حق‌آبه‌ی دجله توسط ترکیه خواهد بود.
همچنین نابودی بیش از ۶ و نیم میلیون هکتار از اراضی کشاورزی عراق و سوریه، ایجاد کانون‌های فرسایش بادی و تولید گرد و خاک، خشکی عراق و گرد و غبار برخاسته از این کشور بر روی ایران از دیگر آسیب‌های جبران‌‌‌‌‌ناپذیر اقدام دولت ترکیه با احداث سد ایلیسو خواهد بود.
در گذشته نیز ساخت سد آتاتورک در ترکیه سبب خشک شدن بخشی از تالاب هورالعظیم که در عراق قرار دارد شده بود و ریزگردهای ناشی از آن ایران را درگیر بحران ریزگردها کرده بود.
سد ایلیسو بر روی رود دجله در استان ماردین در جنوب شرق ترکیه ساخته شده است.
عملیات ساخت این سد در سال ۲۰۰۶ و انحراف رودخانه‌ی دجله طی مراسمی در ۲۹ اوت ۲۰۱۲ آغاز شد و قرار بود که در سال ۲۰۱۴ کار ساخت آن به پایان برسد، اما نهایتا در فوریه ۲۰۱۸ این امر اتفاق افتاد اما به دلیل اعتراض‌های محافل رسمی و غیر رسمی عراق، آبگیری آن تا نوامبر ۲۰۱۹ به تعویق افتاد.
این سد یکی از ۲۲ سد و مخزنی است که ترکیه قصد دارد تحت پروژه‌ی عظیم "گاپ" بسازد.
طبق راهبرد سدسازی ترکیه تحت این پروژه می‌بایست ۱۴ سد بر روی رود فرات و هشت سد بر روی رود دجله ساخته شود.
پروژه‌ی گاپ هرچند سابقه‌ی چندین ساله دارد اما به طور جدی از سال ۱۹۸۰ از سوی دولت ترکیه پیگیری شده است.
رود دجله که از رشته‌کوههای توروس در ترکیه سرچشمه می‌گیرد پس از پیمودن ۱۸۵۰ کیلومتر با رود فرات ادغام شده و به شط‌العرب و در نهایت به خلیج فارس سرازیر می‌شود.
نکته‌ی قابل توجه اینکه فقط ۲۲ درصد طول رود دجله (۴۰۰ کیلومتر) در داخل خاک ترکیه قرار دارد و ۵۲ درصد (۲۴۰ میلیون متر مکعب) از آب ورودی به آن از منابع آبی ترکیه تأمین می‌شود.
برخلاف سخنان رییس جمهور ترکیه، که می‌گوید این سدسازی‌ها به سود کشورهای همسایه نیز می‌باشد. فعالان و کارشناسان محیط‌زیست معتقدند که آب به عنوان سلاحی در دست ترکیه تبدیل شده است که از آن بر علیه عراق، سوریه و ایران استفاده می‌کند.