سارا ارومیه - آب یک سرمایەی گرانبهای انسانهاست، در قرن اخیر مهم‌ترین سرمایەی کشورها انرژی بود، اما در آینده‌ای نه چندان دور آب را با نفت معاوضه خواهند کرد. برای‌آنکه این تصور از آیندەی زیاد دور از ذهن نباشد، کافی است که به این نکته توجه کنیم که برای انرژی بەجز نفت جایگزین‌هایی نه چندان ارزان‌تر در دسترس است، اما جایگزینی برای آب وجود ندارد، ۷۲ درصد حجم بدن انسان از آب تشکیل شده‌است و این خود نشان‌دهندەی اهمیت آب در زندگی انسان است، امروزه تأکید بر صرفه‌جویی از منابع آبی حیاتی‌ترین اقدام جهت حفظ منابع آبی است.

 

پراکندگی آبهای شیرین زمین

اگرچه حجم کلی آب‌های موجود بر روی زمین نسبتاً زیاد می‌نماید اما متجاوز از ۹۷٪ این آب‌ها در دریاها و اقیانوس‌ها متمرکز هستند و حدود ۲٪ نیز به صورت یخ و یخچال‌ها در مناطق قطبی تجمع یافته‌است. از یک درصد آب باقی‌مانده نیز بخش زیادی در اعماق زمین بوده که استخراج آن مشکل و از دسترس انسان به‌دور است.

منابع آب شیرین در سطح زمین به‌طور یک‌نواخت توزیع نشده‌اند. در حال حاضر، ۹ کشور ۶۰٪ کل منابع آب شیرین را به خود اختصاص می‌دهند: کانادا، چین، کلمبیا، پرو، برزیل، روسیه، ایالات متحده‌ی آمریکا، اندونزی و هند.

در مقابل حدود ۸۰ کشور با کمبود آب مواجه‌اند که برخی از آن‌ها تقریباً به هیچ منبع آب شیرین قابل توجهی دسترسی ندارند: کویت، بحرین، مالت، امارات متحده‌ی عربی، سنگاپور، اردن و لیبی.

با توجه به افزایش روزافزون جمعیت، توسعەی صنایع و افزایش آلودگی منابع آب شیرین، دسترسی به آب کافی و مناسب در برخی از کشورها به یک بحران جدی تبدیل شده‌است.

 

آمارهای جهانی نشان‌دهندەی بالا گرفتن بحران کمبود آب آشامیدنی است

سازمان ملل متحد می‌گوید؛ بیش از دو میلیارد نفر از ساکنان جهان، همچنان به آب سالم و بی‌خطر دسترسی ندارند.

گزارش یونیسف و سازمان بهداشت جهانی البته حاکی از آن ‌ا‌ست که در هزارەی جاری پیشرفت‌های مهمی نیز حاصل شده و حال ۱.۸ میلیارد نفر در فاصله ۳۰ دقیقه‌ پیاده‌روی از محل سکونت خود می‌توانند به آب آشامیدنی دسترسی پیدا کنند. با این حال همچنان جمعیت انبوهی از ساکنان زمین دسترسی به آب سالم ندارند؛ از جمله صدها میلیون نفر که در فاصله‌ی ۳۰ دقیقه از محل زندگی خود هیچ‌گونه منبع حفاظت‌شده‌ی آب آشامیدنی ندارند. همچنین ۱۴۴ میلیون نفر هنوز آب‌های رهاشده در سطح و غیرقابل اعتماد از نظر بهداشتی و پزشکی را می‌نوشند.

به گفتەی نهادهای وابسته به ملل متحد، جلوی شیوع بسیاری از بیمار‌ی‌ها، مانند تیفوئید، هپاتیت آ و یا وبا را می‌توان با حفاظت از منابع آب آشامیدنی و توالت‌ها و سرویس‌های بهداشتی مناسب گرفت.

به ‌گزارش سازمان بهداشت جهانی ۴.۲ میلیارد نفر از جمعیت زمین، یعنی بیشتر از نصف کل ساکنان، به سرویس‌های بهداشتی که زائدات را به‌طور ایمن دفع می‌کنند، و مثلا به آب‌‌های نوشیدنی سرایت نمی‌دهند، دسترسی ندارند.

پیش از این نیز صندوق کودکان سازمان ملل، یونیسف، هشدار داده بود که با ادامه‌ی روند کنونی، تا سال ۲۰۴۰ میلادی یک‌چهارم کودکان جهان با کمبود آب مواجه شده و بسیاری جان خود را به خاطر این کمبود از دست خواهند داد.

تازه‌ترین برآورد ''موسسه‌ی منابع جهان'' نشان می‌دهد ایران در کنار قطر، اسرائیل و لبنان در صدر کشورهایی‌ست که با یک ''بحران فوق‌العاده'' در زمینه آب دست به گریبان است و در لبه‌ی ''روز آخر'' قرار گرفته‌، یعنی روزی که منابع آبی در آن ممکن است به پایان برسد.

برآورد تازەی که در ''اطلس خطرات آبی'' موسسه‌ی پژوهشی منتشر شده، ایران را در رده‌ی چهارم کشورهای نزدیک به ''روز آخر'' قرار داده است.

۱٧ کشور که ایران، یکی از آن‌ها است و مجموعا یک‌چهارم جمعیت زمین را تشکیل می‌دهند در شرایطی قرار گرفته‌اند که موسسه‌ی پژوهشی آن را ''بدترین'' نقاط از نظر خشکسالی و بحران کم‌آبی رده‌بندی کرده‌است.

 

آلایندەهای آب آشامیدنی

بسیاری از آلاینده‌ها مانند نیترات، سرب، زنگ آهن و حشره کش‌ها در آب حل شده‌اند و جدا کردن آن‌ها از آب نیازمند فناوری‌های پیچیده و گران‌قیمتی نظیر اسمز معکوس دارد که استفاده از آن در مقیاس‌های بزرگ برای تصفیه‌ی حجم بالای آب برای هیچ دولتی مقرون به صرفه نیست چرا که بررسی‌های آماری نشان می‌دهد که میانگین مصرف آشکار در کشورهای پیشرفته برای هر نفر در روز ۳۰۰ لیتر است. حال آنکه حجم اعظمی از این مقدار جهت استحمام، شستشوی ظروف و البسه، شستشوی دست و صورت، آبیاری باغچه‌های کوچک و … مصرف می‌شود و تنها ۲ لیتر از آن جهت مصرف خوراکی هر نفر استفاده می‌شود؛ لذا امروزه دولت‌ها فقط قادر به تأمین آب بهداشتی و عاری از میکروب از طریق فرایند کلرزنی می‌باشند این در حالی‌است که معضل آلاینده‌های محلول در آب هنوز به قوت خود باقی است.

 

در چند دهەی اخير رشد جمعيت و توسعەی فعاليت‌های کشاورزی و صنعتی باعث شده است فاصلەی بين نرخ تجديد و نرخ بهره‌برداری از آبخوان‌ها افزايش يابد و اين شکاف در نتيجەی وقوع خشکسالی‌ها بسيار عميق شده است به طوری‌که کارشناسان، مديريت بر مصرف منطقی منابع آبی آبخوان‌ها بالاخص در بخش‌های پرمصرف و کم‌صرفه اقتصادی از جمله بخش کشاورزی را خاطر نشان می‌سازند.

 

 بحران خشکسالی در ایران و سیاست‌های رژیم ایران که به این فاجعه دامن می‌زند

بیش از ۸۰ درصد از کرەی زمین را آب فرا گرفته است، اما تنها حدود ۳ درصد از آب‌های موجود کرەی زمین قابل شرب است، به‌همین دلیل امروزه کمبود آب شرب و چگونگی تامین آن یکی از مسائل مهم و اساسی کشورهای مختلف جهان است.

ایران بەعنوان یکی از کشورهای واقع در کمربند خشک کرەی زمین با مشکل کم آبی مواجه می‌باشد با افزایش تدریجی جمعیت ایران تا دو دهەی آینده با کمبود شدید آب روبرو خواهد شد، از این‌رو در آینده آب در خاورمیانه می‌تواند به سرمایه‌ای ارزنده‌تر و حیاتی‌تر از نفت تبدیل شود.

بیش از ۷۰ درصد منابع آب قابل دسترسی در خاورمیانه به آبیاری در بخش کشاورزی اختصاص دارد، بی توجهی به مسایل مربوط به مدیریت آب در بخش کشاورزی باعث مشکلات زندگی در شهرها و روستاها و بازتاب‌های اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی شده است.

سدسازی‌های ۳۰ سال اخیر، بسیاری از رودخانه‌ها و اکوسیستم‌ها و آبخوان‌ها را کشته است. مناطق خشک و نیمه‌خشک حاشیه‌ی بیابان از خیلی از رودخانه‌های بزرگ و کوچک ارتزاق می‌کردند. وقتی آب نباشد، زندگی نیست. سلب حق بهره‌مندی از آب مناسب، سلب حق زندگی است. اگر حکومتی با منابع آب متعلق به مردم و طبیعت بد رفتار کند، حق زندگی آنها را گرفته است.

سیاست تولید کشاورزی جمهوری اسلامی هم خطرناک است. برای تولید هر ماده‌ای (از ابتدا تا انتها)، میزانی آب مصرف می‌شود که به آب مجازی معروف است. کشوری که منابع آبی محدودی دارد، باید مواد آب‌بر کمتر تولید و آن محصول را از خارج وارد کند، سیاست جمهوری اسلامی، بر عکس بوده و تلاشش برای خودکفایی در تولید محصولات پرآب‌بر باعث از میان رفتن بخش قابل توجهی از آب‌های زیرزمینی شده است.

همچنین، نوع آبیاری در ایران عموماً با مصرف بالای آب همراه بوده است و بخش بزرگی از آب نیز در شبکه‌‌های آبیاری به فنا می‌رود. باید به این نکته توجه کرد که به دلیل میزان بالای تبخیر در کشور، باید به نوعی آبیاری را پیش برد، که میزان ضرر به حداقل برسد، در حالی‌که در ایران، رقابت برای ضرر رساندن به منابع چشمگیر بوده است.

سیاست مهار آب نیز در ایران ضررهای زیادی به همراه داشته است. نگاه حاکم بر وزارت نیرو و پیمان‌کاران و مشاوران، "ساخت سد به هر قیمتی" است. که همین سدسازی‌های بی‌شمار سبب کاهش آبهای زیرزمینی و خشک شدن دریاچەها و رودخانەها گشته است.

در تداوم این سیاست‌ها هم اکنون استان‌های خوزستان، اصفهان، کرمان، یزد، خراسان جنوبی و در رأس آنها سیستان و بلوچستان با بحران بی‌آبی مواجه هستند. و باتوجه به میزان کم بارش باران، در سال جاری و پیش‌بینی‌ها در مورد خشکسالی در سال جاری، انتظار می‌رود بحران آب در این استان‌ها به اوج خود برسد، این در حالیست که دولت و دستگاههای مربوطه هیچ تدبیری را در این زمینه در پیش نگرفتند.