کانی‌برازان؛ بهشتی در آغوش مرگ
بحران بی‌آبی و سوء مدیریت دولتمردان، تالاب کانی برازان، «بهشت پرندگان» ایران را با ده‌ها گونه‌ی جانوری، گیاهی و پرندگان بومی و مهاجر به آغوش مرگ سپرد.
نیان راد
مهاباد- وحشت بی‌آبی در لابه‌لای ترک‌های بسترش کاملا پیداست. دیگر صدای آواز پر طنین همزمان پرندگان به گوش نمی‌رسد و منظره‌ی تالاب از دور، نه جلوه‌ای از آب که نمایی از یک بیابان است.
تالاب خشک شده‌ی کانی برازان، که با نام «بهشت پرندگان» شناخته می‌شد، در فاصله ۳۰ کیلومتری شمال شرق مهاباد و در ضلع جنوبی دریاچه اورمیه واقع شده است. این نخستین سایت پرنده‌نگری ایران با مساحت ۱۰۵۰ هکتاری، زیستگاه ۷۵ گونه پرنده آبزی و کنارآبزی است که بیش از ۱۳ گونه از آن‌ها در خطر انقراض می‌باشد.
با این حال امسال دیگر غاز خاکستری، اردک سرحنایی و اردک سبز، اردک مرمری و اردک سرسفید، تونجه، پرندگان نایاب نظیر کفچه‌نوک، خروس سینه سیاه و پلیکان تالاب کانی برازان را به مقصد سدها و تالاب‌های دیگری چون حسنلو و نقده ترک گفته‌اند. سایر موجودات زنده نیز از جمله جلبک‌ها و آبزیان تحت تأثیر خشکی از بین رفته‌اند.
این زیستگاه اگرچه پیشتر نیز با بحران بی‌آبی روبه‌رو بوده است اما از اواسط شهریور امسال با کاهش شدید آب مواجه شد و در مهرماه امسال به طور کامل خشک گردید. کارشناسان کمبود بارش و تغییرات اقلیمی را در کنار بی‌تدبیری دولتمردان، علت خشکسالی تالاب می‌دانند که حتی زنگ خطر تامین آب شرب و زراعت را نیز در استانی کشاورزی محوربه صدا در آورده است.
روژین محمدی، کارشناس محیط زیست هم درخصوص علت خشکی و راه حل احیای این تالاب گفت: «نزدیک به ٩٠ درصد آب رودخانه‌ی مهاباد در سال جاری کاهش یافته است و همزمان آب ذخیره‌ی سد مهاباد نیز نسبت به سال گذشته ۱۳ میلیون مترمکعب افت داشته است و این بحران سبب شده که تخصیص حق‌آبه بهار ١۴٠۵ برای کشاورزی لغو شود.
در سال‌های گذشته، بخشی از آب ذخیره‌شده سد مهاباد برای احیای تالاب رهاسازی می‌شد؛ اما امسال به دلیل افت شدید مخازن، سهم تالاب حذف شد. اگرچه بسیاری امید دارند با شروع بارندگی، احیای تالاب از سر گرفته شود اما احیای تالاب تنها با بارندگی ممکن نیست و باید اقدامات مدیریتی و راهکارهای جبرانی در دستور کار قرار گیرد.»
گفته می‌شود ادامه روند فعلی خشکی تالاب کانی برازان، به دلیل محدودیت ظرفیت سدها و سایر تالاب‌های اطراف سبب رقابت زیستی، کاهش زادآوری و افزایش تلفات میان گونه‌ها خواهد شد. با خشکی اصلی‌ترین زیستگاه پرندگان شمال غربی جغرافیای ایران، علاوه بر کوچ اجباری پرندگان و جانواران کنار آبزی آن، زندگی، معیشت و سلامت روستاییان ساکن اطراف آن نیز تحت تاثیر قرار می‌گیرد.
طی دو دهه گذشته، بسیاری از تالاب‌های ایران با روندی نگران‌کننده از کاهش تراز آبی و خطر مرگ اکولوژیک مواجه شده‌اند. بر اساس گزارش‌های سازمان حفاظت محیط زیست، از میان بیش از ۸۰ تالاب ثبت‌شده، حدود ۷۰ درصد آن‌ها در درجات مختلفی از خشکی و کم‌آبی قرار دارند که زیان‌های زیست محیطی فراوانی به دنبال داشته و دارد.
تالاب‌ها نه تنها زیستگاه هزاران گونه گیاهی و جانوری به‌ویژه پرندگان مهاجر هستند، بلکه منبع مهمی برای معیشت جوامع محلی محسوب می‌شوند و همچنین نقشی اساسی در ذخیره کربن و تنظیم دمای محلی دارند و با نابودی‌شان، روند گرم‌شدن زمین در مقیاس منطقه‌ای سرعت می‌گیرد. افزون بر این، خشک شدن تالاب‌ها کیفیت آب‌های سطحی و زیرزمینی را کاهش می‌دهد و به فرسایش خاک و گسترش بیابان‌زایی دامن می‌زند.