حفاظت از سواحل لبنان؛ سفری از سرِ شوق و مسیری از مبارزه زیست‌محیطی
از کار در شهرداری تا ابتکارات مردمی، از کارزارهای آگاهی‌بخشی تا تأسیس مناطق حفاظت‌شده، سماح زیلع مبارزه زیست‌محیطی خود را با پشتکار ادامه می‌دهد و تأکید می‌کند که زن نه تنها بخشی از کار محیط‌زیستی است، بلکه در قلب آن جای دارد و آن را هدایت می‌کند.
فادیا جمعه
بیروت- فعال زیست‌محیطی، سماح زیلع، مسیری منحصربه‌فرد برای زنان در فعالیت‌های محیط‌زیستی ترسیم کرده است؛ او با به چالش کشیدن نگاه‌های کلیشه‌ای باور دارد که تغییر واقعی از یک ابتکار فردی آغاز می‌شود و سپس به کنشی جمعی تبدیل می‌گردد.
فعالیت محیط‌زیستی محدود به نهادهای رسمی یا کارشناسان نیست، بلکه فضایی باز برای هر کسی است که آگاهی و شوق دارد و ایمان دارد که تغییر از فرد شروع می‌شود و با همکاری رشد می‌کند. چه از راه کارزارهای آگاهی‌بخشی، چه ابتکارات داوطلبانه و چه سیاست‌های زیست‌محیطی، این تلاش‌ها سنگ‌بنای ساخت جوامعی عادلانه‌تر، سالم‌تر و متوازن‌تر با طبیعت هستند.
مسیر کاری مداوم طی چندین دهه
در این چارچوب، الگوهای الهام‌بخشی پدیدار می‌شوند؛ افرادی که محیط‌زیست را به مسئله زندگی خود تبدیل کرده‌اند و تلاش‌هایشان را وقف حفاظت از آن نموده‌اند؛ کسانی که با وجود دشواری‌ها همچنان باور دارند هر گام اثری دارد و هر صدا پژواکی در مسیر تغییر ایجاد می‌کند. در میان آنان، نام فعال محیط‌زیست سماح زیلع برجسته است.
سماح زیلع، فعال محیط‌زیست می‌گوید که فعالیت او در حوزه محیط‌زیست یک انتخاب ناگهانی یا تازه نبوده، بلکه ادامه طبیعی مسیری است که از سال ۱۹۸۲ آغاز شد، زمانی که او تنها دوازده سال داشت. در همان سال، پدرش نخستین انجمن محیط‌زیستی در شمال لبنان را تأسیس کرد و به او لقب «پدر محیط‌زیست» داده بودند.
این انجمن بعدها به یکی از انجمن‌های پیشرو در سطح لبنان تبدیل شد و در تأسیس نخستین منطقه حفاظت‌شده دریایی لبنان، «محمية جزر النخل الطبيعية»، مشارکت داشت. همچنین به تصویب قانون ۱۲۱ در تاریخ ۹ مارس ۱۹۹۲ کمک کرد که از جزایر نخیل و منطقه حفاظت‌شده جنگل اِهدَن حمایت می‌کرد. این انجمن در فشار برای تأسیس وزارت محیط‌زیست که رسماً در سال ۱۹۹۳ ایجاد شد، نقش اساسی ایفا نمود.
سماح زیلع از کودکی این مسیر را از طریق «مكتب شبيبة البيئة» در انجمن دنبال کرده و در دستاوردها و پروژه‌های بزرگ محیط‌زیستی مشارکت داشته است؛ پروژه‌هایی که شامل پارک‌ها، نهالستان‌ها و مسیرهای گردشگری در مناطق مختلف لبنان می‌شد. او در شهر المیناء بزرگ شد و خانه‌اش مستقیماً مشرف به دریا بود؛ چیزی که شور و اشتیاق ویژه‌ای نسبت به محیط‌زیست دریایی در او ایجاد کرد.
بعدها، در دوران عضویتش در شورای شهر المیناء بین سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۰ و ریاست او بر کمیته‌های محیط‌زیست و امور اجتماعی، فعالیت‌های محیط‌زیستی را از نزدیک دنبال کرد. پس از پایان دوره عضویتش، احساس کرد که باید از موقعیتی مستقل و جامعه‌محور به فعالیت ادامه دهد، به‌ویژه در شرایطی که بحران زباله‌ها که محیط‌زیست دریایی و سلامت انسان‌ها را تهدید می‌کرد، تشدید شده بود. به نظر او، زباله‌ها فقط یک بحران خدماتی نیستند، بلکه بحران آگاهی هستند؛ به همین دلیل، او فعالیت‌هایش را از طریق انجمن‌ها و ابتکارات مردمی ادامه داده است.
«زن ذاتاً به محیط‌زیست نزدیک‌تر است»
کمپین‌های محیط‌زیستی او از ۲۱ می ۲۰۲۵ به مناسبت روز جهانی تنوع زیستی و با کاشت درختان زیتون آغاز شد. سپس کمپین «Green Blue» را از ۳۱ ماه می تا ۵ ژوئن (روز جهانی محیط‌زیست) برگزار کرد، که از ساحل شنی شروع شده و تا استخر عمومی در کرنیش ساحلی ادامه داشت.
وی همچنین کمپین‌های آگاهی‌بخشی و پاک‌سازی در مناطق طبیعی شمال لبنان، از جمله در «برسا» در منطقه قوره، برگزار کرد. بزرگ‌ترین چالش‌های او شامل نبود زیرساخت‌های محیط‌زیستی، کمبود سطل‌های زباله و دشواری تغییر رفتار اجتماعی بود، اما با فعالیت داوطلبانه مستمر، گسترش تیم و ارتباط مستقیم با اهالی، توانست بر این مشکلات غلبه کند.
سماح زیلع معتقد است که زن ذاتاً به محیط‌زیست نزدیک‌تر است؛ او نگهبان زندگی و دارای حس مسئولیت بالاست. مشارکت زنان در حفاظت از محیط‌زیست دریایی، بعد انسانی و اخلاقی به سیاست‌های محیط‌زیستی می‌بخشد، تصویر واقعی تعادل اجتماعی را نشان می‌دهد و تأکید می‌کند که نقش زنان در این حوزه نمادین نیست، بلکه محوری و مؤثر است.
زنان و تدوین سیاست‌های محیط‌زیستی
از سال ۲۰۱۳ تاکنون، سماح زیلع مدیریت انجمن پدرش را برعهده داشته و تمرکز خود را بر پرونده‌ها و پروژه‌های مرتبط با محیط‌زیست دریایی گذاشته است. او از مرحله برنامه‌ریزی تا اجرا و پیگیری، فعالیت کرده و برنامه‌های آگاهی‌بخشی محیط‌زیستی ویژه مدارس و دانشگاه‌ها توسعه داده است. همچنین پروژه‌های متعددی را اجرا کرده که مسائل محیط‌زیست و عدالت اجتماعی را به هم پیوند می‌دهند.
در دوران فعالیت در شورای شهر، او تنها زن میان ۲۱ عضو بود و برنامه‌ای برای کمیته محیط‌زیست تدوین کرد که شامل پرونده‌های استراتژیک مانند جزایر و مناطق حفاظت‌شده دریایی، بندر ماهی‌گیران، جزیره عبدالوهاب و سواحل بود. او همچنین آب دریا را در پنج منطقه مشخص بررسی کرد و برنامه آگاهی‌بخشی محیط‌زیستی جامعی را در کنار پروژه‌های متعدد دیگر اجرا نمود.
سماح زیلع با تأکید بر اینکه زن، چه در موقعیت تصمیم‌گیری باشد و چه خارج از نهادها فعالیت کند، قادر است تغییر واقعی و تأثیر محیط‌زیستی و اجتماعی پایدار ایجاد کند، گفت: مشارکت زنان در تدوین سیاست‌های محیط‌زیستی و رهبری پروژه‌های میدانی، نه یک خواسته بلکه یک ضرورت است تا پایداری محیط‌زیستی عادلانه‌تر و مؤثرتری تضمین شود.
تغییر نگاه کلیشه‌ای
سماح زیلع در ابتدا با شگفتی جامعه نسبت به رهبری ابتکارات محیط‌زیستی مواجه شد، اما با گذشت زمان واکنش‌ها مثبت شد، به‌ویژه وقتی مردم جدیت و استمرار او را مشاهده کردند. او همچنین با نظراتی روبه‌رو شد که اولویت فعالیت‌های محیط‌زیستی برای زنان را کم‌اهمیت می‌دانست، اما با ایمان عمیق به مسئله و فعالیت میدانی خود به این دیدگاه‌ها پاسخ داد و به تدریج بخشی از تغییر این نگاه کلیشه‌ای شد.
سماح زیلع اهمیت زیادی به مشارکت کودکان در کمپین‌های محیط‌زیستی می‌دهد، زیرا آن‌ها سازندگان آینده و نگهبانان آگاهی محیط‌زیستی هستند. او معتقد است که کودک می‌تواند عاملی برای تغییر در خانواده و محیط خود باشد و مشاهده کرده که با مشارکت کودکان، تعامل والدین نیز بهبود می‌یابد. به این ترتیب، کودک به رابطی میان او و جامعه تبدیل شده و با استمرار و صداقت در کار، ابتکار فردی او به یک فعالیت جمعی مردمی تبدیل شده که در آن مردم و داوطلبان در سنین مختلف مشارکت می‌کنند.
چالش‌هایی که زنان در کار محیط‌زیستی با آن مواجه‌اند
او به نگاه کلیشه‌ای جامعه، نبود بودجه، عدم حمایت سیاست‌های محیط‌زیستی، همچنین تلاش جسمی و روانی مورد نیاز و تغییر مفهوم داوطلبی اشاره می‌کند. با وجود هماهنگی با برخی شهرداری‌ها و سازمان‌ها، این همکاری هنوز محدود است و نیاز به گسترش دارد تا مؤثرتر شود.
تغییر با ابتکار آغاز می‌شود
سماح زیلع آرزو دارد کمپین‌های حفاظت از محیط‌زیست دریایی و جزایر در شهر المیناء را گسترش دهد و آن‌ها را به مناطق دیگر منتقل کند، ایده «باشگاه محیط‌زیستی دریایی برای کودکان» را توسعه دهد و شبکه‌ای داوطلبانه برای پایش مناطق تخم‌گذاری لاک‌پشت‌های دریایی ایجاد کند. همچنین قصد دارد مرکز دائمی آگاهی‌بخشی محیط‌زیستی برای کودکان و جوانان راه‌اندازی کند و تحصیلات دانشگاهی خود را در رشته «اکوسیستم‌های بزرگ دریایی» دنبال کند.
او سخنان خود را با پیامی به زنانی که فکر می‌کنند فعالیت محیط‌زیستی «مردانه» است یا محدود به شهرداری‌هاست، به پایان رساند: «محیط‌زیست متعلق به همه است. هر کسی که اراده و شوق دارد، قادر است تفاوت ایجاد کند. منتظر نمانید و تردید نکنید، بلکه از همان جایی که هستید آغاز کنید. تغییر با ابتکار آغاز می‌شود و محیط‌زیست علم است و علم، سلاح شماست.»