سوزان ابوسعید

بیروت - با توجه به وضعیت نامطلوب بخش آب در لبنان، وزارت انرژی و آب چندین کارگاه آموزشی برگزار کرد. این کارگاه‌ها به بررسی استراتژی جدید ملی توسعه آب ٢٠٢۴-٢٠٣۵ و مطالعه موانع اجتماعی و اقتصادی مشارکت شهروندان در تأمین آب پرداختند.

 

بحران آب در لبنان

لبنان به دلیل آب و هوای مدیترانه‌ای و بارندگی فراوان، کشوری غنی از آب توصیف می‌شود. در این کشور حدود ۴٠ رودخانه وجود دارد که ١٧ مورد از آن‌ها به دلیل عوامل طبیعی اطرافشان به عنوان رودخانه‌های دائمی طبقه‌بندی می‌شوند. علاوه بر این، لبنان دارای هزاران چشمه است. این رودخانه‌ها و آبراهه‌ها از آلودگی شدیدی رنج می‌برند. یک مطالعه اخیر نشان داد که ٧٠٪ از آن‌ها با میکروب‌هایی آلوده شده‌اند که در برابر تعدادی از داروهای ضد التهابی مقاوم هستند. این امر بر اساس نمونه‌های گرفته شده مشخص شده و نشان می‌دهد که زندگی شهروندان در معرض خطر است.

واقعیت عملی نشان‌دهنده کمبود آب به دلیل فقدان برنامه‌ها و استراتژی‌های لازم است. علاوه بر این، رشد جمعیت، تغییرات آب و هوایی و جریان پناهندگان و آوارگان منجر به افزایش فشار بر منابع موجود شده است. این مسئله فقط یک بحران زیست‌محیطی نیست، بلکه تهدیدی است که بر تمام جنبه‌های زندگی تأثیر می‌گذارد. این امر مقامات، جامعه مدنی و شهروندان را ملزم می‌کند که برای مقابله با این بحران با هم همکاری کنند و اطمینان حاصل کنند که کمبود آب به شیوه‌ای پایدار کاهش یافته و به یک راه‌حل نهایی برسند.

طبق گزارش سازمان فائو، لبنان در زمینه منابع آب تجدیدپذیر رتبه ١۴۴ جهان را دارد. این سازمان اعلام کرده است که سرانه منابع آب تجدیدپذیر در لبنان کمتر از آستانه فقر ١٠٠٠ متر مکعب در سال است. میزان بارندگی در مقایسه با سال‌های قبل ٣٠٪ کاهش یافته است. علاوه بر این، سطح آب رودخانه لیطانی در مقایسه با سال گذشته ۵٠٪ کاهش یافته است. همچنین کاهشی در میزان مصرف روزانه آب از ١۵٠ لیتر به ١٠٠ لیتر وجود داشته است. حدود ۵٠٪ از آب به دلیل نشت در لوله‌های قدیمی هدر می‌رود و تولید محصولات کشاورزی به دلیل کمبود آب تا ۴٠٪ کاهش یافته است.

شهروندان سال جدید را با قیمت جدید آب دولتی آغاز کردند. وزارتخانه این افزایش را با وضعیت اقتصادی فعلی، افزایش قیمت‌ها و کاهش مقدار آب توجیه کرد که هزینه‌های اضافی را بر دوش شهروندان می‌گذارد.

 

کارگاه آموزشی

در چارچوب پروژه «حوکمه»  HawkaMaa-EU که توسط اتحادیه اروپا تأمین مالی می‌شود، در ماه ژوئیه گذشته یک کارگاه آموزشی مشترک برای معرفی استراتژی جدید به شهروندان برگزار شد. هدف این پروژه ارائه کمک در زمینه آب و فاضلاب برای حمایت از حکمرانی آب و خدمات عمومی آب و فاضلاب در لبنان برای جوامع میزبان و پناهنده است. این کارگاه با هدف کشف فرصت‌های موجود برای سیاست‌های آب که ادغام جمعیت‌های در معرض خطر اقتصادی در لبنان را تقویت می‌کند، برگزار شد.

 

استراتژی ملی بخش آب

طبق استراتژی ملی بخش آب، این بخش با چالش‌هایی از جمله فشار جمعیتی، آلودگی آب، تصفیه ناکافی، تأثیرات تغییرات آب و هوایی و شکنندگی اجتماعی، اقتصادی و سیاسی روبرو است. بنابراین، بهبود در سطح زیرساخت و مدیریت ضروری است. وضعیت بخش آب طبق استراتژی نشان می‌دهد که لبنان ۴۵٪ از پتانسیل آبی خود را استفاده می‌کند و وابستگی بیش از حد به آب‌های زیرزمینی از چاه‌های عمومی و خصوصی دارد. همچنین از هدررفت آب، از نظر آب بدون درآمد و آبیاری ناکارآمد رنج می‌برد. نرخ وصول در سطح چهار موسسه منطقه‌ای آب از ۵٠٪ در هر یک فراتر نمی‌رود و همزمان کمبود کادر فنی و اداری در سطح موسسات منطقه‌ای آب و وزارت انرژی و آب وجود دارد.

 

استراتژی همچنین بر ۴ رکن اصلی تمرکز دارد:

1. تقویت امنیت آب تا سال ٢٠٣۵، مانند افزایش ظرفیت ذخیره آب از طریق سدهای بزرگ، توسعه یک سیستم عملیاتی کامل برای مدیریت و نظارت بر داده‌ها، و رعایت اقدامات بهبود کیفیت آب و جلوگیری از آلودگی و تخصیص منابع آب مناسب برای افزایش تولید برق آبی.
2. بهبود ارائه خدمات عمومی و دسترسی به ٩٠٪ از شهروندان تا سال ٢٠٣۵.
3. تأسیسات پایدار و دیجیتالی شدن.
4. حکمرانی خوب و رهبری.

در این زمینه، جمانه ناصر، نامزد سابق انتخابات پارلمانی گفت: «وزارت انرژی و آب شروع به تدوین استراتژی‌های کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت کرده است. از سال ٢٠١٢ استراتژی‌ای وضع شد که برای هر کسی که می‌خواست در زمینه آب کار کند مفید بود و چهار موسسه برای اجرای آن در زمین تأسیس شد که یک دستاورد برای توانمندسازی آنها برای کار در مناطقی بود که نیازهای خود را می‌شناختند و در موضوع اجرا به آنها نزدیک بودند.»

او افزود: «موسسات آب توانستند بخش بزرگی از استراتژی تعیین شده را اجرا کنند، مانند بهبود زیرساخت‌های موجود که باعث هدر رفتن حدود ۴٠٪ از آب می‌شد زیرا قدیمی بودند. در واقع، بسیاری از شبکه‌های آب نوسازی شدند و در نتیجه مقدار آب بهبود یافت. آنها همچنین توانستند بخش بزرگی از پروژه‌های حفر چاه‌های مجاز را که در برخی روستاها مورد نیاز بود اجرا کنند و ایستگاه‌های پمپاژ را بهبود بخشند، زیرا بودجه برای خرید پمپ‌های آب جدید و مورد نیاز فراهم شد، به ویژه که ایستگاه‌های موجود قدیمی بودند.»

 او اشاره کرد که هر استراتژی نیاز به توسعه و بهبود مجدد بر اساس داده‌های جدید در زمین دارد. وزارتخانه در سال ٢٠١٧ استراتژی قدیمی را بازنگری کرد و استراتژی جدیدی تدوین کرد که به دلیل بحران اقتصادی، بحران کرونا و چالش‌های متعدد، زمان زیادی برای انتشار نیاز داشت. استراتژی در نهایت در سال ٢٠٢٠ در نسخه نهایی خود منتشر شد.

او توضیح داد که استراتژی جدید که در سال ٢٠٢٠ منتشر شد، نیاز به وضع قوانین برای حمایت از آن داشت تا بعداً مصوبات اجرایی صادر شود. تا کنون، استراتژی ٢٠٢٠ در این جهت پیش می‌رود و تا سال ٢٠٣۵ خدمت خواهد کرد. او اشاره کرد که در این کارگاه، بحث و ارائه این استراتژی انجام شد.

او اظهار داشت: «تصمیماتی وجود دارد مبنی بر اینکه استراتژی باید بر اساس یک پایگاه داده واضح باشد. در طول ارائه ذکر شد که دفتری برای مستندسازی داده‌ها وجود ندارد. چگونه می‌توانیم یک استراتژی را پیش ببریم قبل از اینکه مرکزی برای جمع‌آوری داده‌ها و تأیید آنها وجود داشته باشد تا تصمیمات بر اساس آن گرفته شود؟ بنابراین، این باید یک اولویت باشد. دوم، موضوعی که مورد بحث قرار گرفت، بازسازی اعتماد با شهروندان بر اساس یک استراتژی و کمپین‌های ارتباطی است. این نیز مقدماتی دارد. شما باید پایین بیایید و به مردم گوش دهید. نمی‌توانید در وزارتخانه پشت میز بنشینید و یک استراتژی تدوین کنید قبل از اینکه حداقل در دفاتر موسسات آب بنشینید و ببینید کار در این موسسات چگونه پیش می‌رود، شکایات شهروندان چیست، واقعیت آنها چیست و نیازهای آنها چیست. بنابراین، همکاری بین شهروند و دولت بسیار مهم است قبل از اینکه این استراتژی نهایی و واقعی شود و همکاری برای اینکه این استراتژی در آینده قابل پیش‌بینی و در درازمدت به ثمر برسد و موفق شود.»

سحر حمدان، فعال و عضو «انجمن خیریه بانوان عین عنوب» نیز گفت: «ما در این پروژه برای بهبود وضعیت آب در لبنان شرکت می‌کنیم، به ویژه که آب یکی از مشکلات اساسی است که شهروندان را تهدید می‌کند. دلیل مشارکت ما این است که استراتژی‌های خوبی برای اجرا در زمین، با همکاری وزارتخانه‌های کشاورزی و محیط زیست، برای بهبود وضعیت آب در لبنان وجود دارد.»

او توضیح داد: «ما به عنوان یک انجمن در پروژه‌ای مربوط به رودخانه الغدیر شرکت می‌کنیم، با هدف تمیز کردن رودخانه و کمک به حذف زباله‌ها از آن. ما با ارائه ایده‌ها و تعامل با مردم محلی در این پروژه مشارکت می‌کنیم، که شامل پاکسازی محیط زیست، جلوگیری از ریختن زباله و صرفه‌جویی در مصرف آب می‌شود.»

 او اشاره کرد که «استراتژی ارائه شده بسیار خوب است، اما ما همیشه از تضاد بین نظریه و عمل گله‌مندیم. به یک نکته اساسی برمی‌گردیم که سیاست تنها مانع است، اما باید ادامه دهیم و پیش برویم، نظریه‌هایی را مطرح کنیم و تلاش کنیم آنها را در هر شرایطی اجرا کنیم.»

او خاطرنشان کرد: «نظریه خوب است، اما اگر در این کشور قانون و اراده قاطعی وجود نداشته باشد که قوانین را اجرا کند و همه مردم را، از بزرگ تا کوچک، ملزم به پرداخت جریمه‌ها کند، هیچ اصلاحی صورت نخواهد گرفت و هیچ چیزی در عمل محقق نخواهد شد. همکاری بین وزارتخانه‌ها و کشورهای اهداکننده و آوردن متخصصان برای حل بحران بسیار مهم است. علاوه بر این، تعهد به وضع قوانین و اجرای تمام جزئیات، از شهروند در خانه‌اش تا مسئول در بالاترین رده‌ها، ضروری است.»